Ναύπακτος: Από την πανούκλα του 1687 στον Κορωνοϊό του 2020

Πόσα και πόσα επιδημικά κύματα χτύπησαν στην διαδρομή του χρόνου τον ελλαδικό χώρο;

Η συχνότητα και η έντασή τους μεγάλη. Θα απαιτούσε πολύ γράψιμο να ασχοληθώ με τις κατά καιρούς “επισκέψεις” λοιμωδών ασθενειών στην Ελλάδα , συχνό φαινόμενο, κυρίως επί τουρκοκρατίας . Για οικονομία χρόνου θα περιοριστώ εδώ με τα λοιμικά φαινόμενα και πρωτευόντως της πανώλης που έπληξαν τη ναυπακτιακή γη

Οι δύσκολες μέρες που ζούμε ,με το να μας κατακλύζουν εφιαλτικές ειδήσεις που έρχονται από όλο τον πλανήτη και την χώρα μας , με την πόλη μας να βασιλεύει η ερημιά ,με τον φόβο που κυριαρχεί μέσα μας “μην κολλήσω και εγώ” ,όλα αυτά με οδήγησαν στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή μου να γράψω κάποιες αράδες … για να παρηγορηθούμε. Όσο και ευφάνταστοι να ήμασταν ούτε καν μπορούσαμε να διανοηθούμε ,επί των ημερών μας , ότι θα συνέβαιναν αυτά που περνάμε.

Πολλές συμφορές ,μέσα στους αιώνες γνώρισε η ναυπακτιακή γη. Χτυπήθηκε εκτός από σεισμούς και από λοιμούς .Ο πιο καταστροφικός αυτός της πανώλης ή πανούκλας ή του “μαύρου θανάτου” ,όπως έμεινε γνωστός στον μεσαίωνα.

Για την επιδημική αυτή αρρώστια είναι υπεύθυνοι … οι ψύλλοι των μαύρων ποντικιών. Το σώμα του ανθρώπου που προσβαλλόταν, μαύριζε και κοβόταν κομμάτια ,φλέγονταν τα σωθικά του,τα βογγητά του από τους πόνους σπαρακτικά ,για να βρει τέλος την λύτρωση στον θάνατο.

Βλέπουμε σήμερα τα μαρτύρια της γειτονικής μας Ιταλίας από τον κορωνοϊό…Αυτή την χώρα ,όπως και σήμερα με τον covid-19 ,το μακρινό 1348 “διάλεξε” να ξεκινήσει και να εξαπλωθεί ,η θεωρούμενη θεόσταλτη, πανώλη σε όλη την Ευρώπη ,με τον 1/3 του πληθυσμού της γηραιάς ηπείρου να πεθαίνει σε μια διετία. Ήταν η μεγαλύτερη καταστροφή από επιδημική νόσο στον Μεσαίωνα . Κοιτίδα της πανώλης τότε, η Ινδία . Γαλεάτσες φορτωμένες με μπαχαρικά έφεραν την αρρώστια στην Γένοβα ,τον Γενάρη του 1348. Κατά μια εκδοχή, η αρρώστια ακολούθησε τους δρόμους του μεταξιού. Προσέβαλε ,εκτός των άλλων περιοχών της Ασίας και της νότιας Ρωσίας και την Κριμαία, όπου οι Ιταλοί ,Γενοβέζοι, είχαν εμπορικό σταθμό στην πόλη Κάφφα(Θεοδοσία).Εκεί οι μουσουλμάνοι Τάταροι που είχαν χτυπηθεί από την πανούκλα ,θεωρώντας υπεύθυνους του Ιταλούς, πολιόρκησαν το 1346 την πόλη αυτή και εκτόξευαν τους πεθαμένους τους από λοιμό με καταπέλτες στην πόλη ,για να ρίξουν στη συνέχεια οι πολιορκούμενοι ,τρομοκρατημένοι , τα πτώματα στην θάλασσα. Κάποιοι από την ιταλική κοινότητα σάλπαραν με τα πλοία τους για την χώρα τους και έφθασαν στην Μεσσήνη της Σικελίας ,όπου μαζί τους “συνταξίδεψε ” και η μεταδοτική αρρώστια.

Άλλη μια παρατήρηση: Αφορά την Κίνα ,που ζει και αυτή το δράμα του κορωνοϊού. Δεν είναι η πρώτη φορά που ξεκινά μολυσματική επιδημία από την αχανή αυτή χώρα.Και το 1894 ο μαύρος εφιάλτης της πανώλης γεννήθηκε στην πόλη της Καντόνας και σκόρπισε σε όλη την υφήλιο. Σε πάνω από 70 λιμάνια και στις πέντε ηπείρους «αγκυροβόλησε» η πανούκλα ,από τα ποντίκια που κουβαλούσαν τα ατμόπλοια ,ερχόμενα από την Κίνα.

Περνάμε στον ελλαδικό χώρο ,κάνοντας άλμα τριάμισι αιώνων.

1687 Πελοπόννησος : Εκεί βρισκόταν ο Φραντζέσκο Μοροζίνι επικεφαλής συμμαχικών δυνάμεων ,που συγκρούονταν με τους Τούρκους .Γαλλικό εμπορικό είχε ναυλοχήσει στα νερά του Ναυπλίου. Το πλήρωμα του καραβιού αυτού έφερε την πανούκλα που ξαπλώθηκε ραγδαία στην πελοποννησιακή χερσόνησο. Το θανατικό έφτασε και στον Μυστρά ,όπου οι μολυσμένοι Τούρκοι, πολιορκούμενοι από τους Βενετούς και Έλληνες,παραδόθηκαν.

Ας αφήσουμε όμως από εκεί και πέρα την από 2 .1. 1688 βενετσιάνικη έκθεση (όπως την παρουσιάζει ο Κ. Σάθας) να μας εξιστορήσει τι έγινε: « Μετά την ολέθριον εις Ναύπλιον και Μεθώνην εισβολήν το θανατικόν μετεδόθη και εις άλλα χωρία του βασιλείου ( σ.σ.στις υπό Βενετών ελευθερωθείσες περιοχές) δια της επικοινωνίας των κατοίκων ,οίτινες αφρόνως και εναντίον των ακαταπαύστως ανανεούμενων διαταγών ελευθέρως πορεύονται πανταχού (σ.σ. σας θυμίζει τίποτα;;;),ιδίως δ΄εκ της διαδόσεως των ενδυμάτων και άλλων σκευών των εν Μισθρά Τούρκων (σ.σ.που οι Έλληνες είχαν αρπάξει από τους παραδοθέντες Τούρκους) ΄μετά τούτο εισέβαλεν εις Πάτρας ,Χλομούτσι, Ναύπακτον (σ.σ.που είχαν ελευθερώσει οι συμμαχικές δυνάμεις από τους Τούρκους και διοικητής της ήταν ο Βενετός Τζαν Ανδρέα Τριβιζάν) και Αντίρριον». Η επιδημία διαδόθηκε μέχρι και τα Σάλωνα ,κατά τον βενετό ιστοριογράφο Locatelli.

Και ο Ζακύνθιος νοτάριος (συμβολαιογράφος) Ιωάννης Μάτεσης στο ημερολόγιό του (δημοσιευμένο από τον Κ. Σάθα) γράφει σχετικά: «Δεκεμβρίου 5 (σ.σ.1687) ήρθε (σ.σ. στη Ζάκυνθο) ένα καϊκι από τον Έπακτο με γραφαίς πούμπλικαις ( σ.σ.επίσημα δημόσια έγγραφα) και ηφέρανε κάμποσα τσεκίνια(σ.σ.χρυσά νομίσματα) του Γιάννη Γερακάρη (σ.σ.αδελφού του εξωμότη συνεργάτη των Τούρκων Λυμπεράκη Γερακάρη), και καθώς τα αδειάσανε στο ξείδι(σ.σ.για απολύμανση) το χαρτί (σ.σ. κάποιο έγγραφο) έγγιαξε το πόδι του σανιτά (υγειονομικού υπαλλήλου),και επεδιαρίστη (σ.σ. εννοεί μάλλον ,κόλλησε) με άλλους δύο αρχοντόπουλους (σημ. άρχοντες) που ‘γγιαξαν ,και άλλος ένας σανιτάς ,όλοι δύο σανιτάδες και δύο αρχοντόπουλοι ,και επήγανε στο λαζαρέτο (σ.σ.λοιμοκαθαρτήριο)».

Δεν ξέρουμε τι έκταση πήρε η διάδοση του λοιμού στην πόλη μας. Το πιθανότερο να μην παρουσίασε μεγάλη έξαρση ,γιατί στη Ναύπακτο την περίοδο εκείνη η ζωή είχε μια ομαλότητα.

Μέχρι το 1742 ,που η Ναύπακτος βρισκόταν σε τουρκικά χέρια ,δεν υπάρχουν πληροφορίες κάποια άξια λόγου προσβολή της Ναυπάκτου από λοιμώδη ασθένεια. Την χρονιά εκείνη διοικητής της πόλης ήταν ο Μουσταφά πασάς και το κακό ήρθε από τον βορρά . Συγκεκριμένα από κώδικα της μονής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στην περιοχή του Αιγίου έρχεται η πληροφορία ότι από πανώλη ,που χτύπησε τη Ναύπακτο ,έχασαν την ζωή τους 2.000 άνθρωποι .

Το θανατικό ξεκίνησε από την Θεσσαλονίκη ,όπου πέθαναν 500 άτομα , και εκτός από τη Ναύπακτο επισκέφθηκε και την Αθήνα ,αλλά χωρίς οι θάνατοι στην δεύτερη πόλη να είναι τόσοι πολλοί ,όσοι στην περιοχή μας. Πιστεύω ότι αιτία των πολλών θανάτων στην πόλη μας ήταν η μοιρολατρική στάση (κισμέτ) των Οθωμανών της Ναυπάκτου -εκπορευόμενη από την ισλαμική θρησκεία – ,που κράτησαν απέναντι στην αρρώστια ,χωρίς να πάρουν μέτρα περιορισμού της. Σε ανάλογες περιπτώσεις οι Μουσουλμάνοι δεν απομονώναν τα κρούσματα (αφού ήταν από τον Θεό γραφτό να έρθει το κακό … ) ,όπως οι Χριστιανοί που απομάκρυναν τους άρρωστους ,για να αποφύγουν την μετάδοση.

Στη συνέχεια του χρόνου οι γνωστές ιστορικές πηγές σιωπούν για λοιμό στη Ναύπακτο.Η πανώλη του 1828 ,επί Καποδίστρια ,που χτύπησε την Πελοπόννησο,όπου βρίσκονταν ακόμα τα στρατεύματα του Ιμπραήμ , έφθασε μέχρι την περιοχή του Αιγίου ,αλλά δεν πέρασε τον Κορινθιακό για να προσβάλει την πόλη μας.

Ούτε το 1922 η πανώλη που εκδηλώθηκε στην προσφυγική συνοικία της Πάτρας ,δεν επηρέασε τον χώρο μας.

Δεν θα παραλείψω όμως να σημειώσω ότι αρχές του 20ου αιώνα έκανε την εμφάνισή της στην περιοχή μας η φυματίωση ,όπως προκατοχικά , καθώς και στην διάρκεια της Κατοχής. Χάθηκαν αρκετοί από την αρρώστια αυτή. Ερείπια από το σανατόριο Πατρινού γιατρού απαντώνται ακόμη στην ορεινή περιοχή της Παπαδιάς Αναβρυτής.

Κατά τ’ άλλα καλό κουράγιο για το αναγκαίο αμπάρωμά μας στο σπίτι…

Άρθρο του Χρήστου Σιαμαντά (Δικηγόρου)