Ο συμπολίτης μας ερευνητής Tony Cross επανέρχεται σε ιστορικά στοιχεία της περιοχής μας και, με αφορμή τις πρόσφατες πληροφορίες από το Ημερολόγιο του Spratt (1851), μας ενημερώνει για το φάρο που βρίσκεται στο μικρό νησάκι (Μικρονήσι) δίπλα από τους Άγιους Πάντες. Γράφει:
Στο γράφημα του 1852 που σχεδίασε ο Spratt, το φως του φάρου στο Μικρονήσι, δίπλα στο νησί των Αγίων Πάντων, έχει διαφορετικό φως ανά τομείς (sectored lights), δηλαδή ο καπετάνιος βλέπει διαφορετικό φως ανάλογα με την κατεύθυνση του πλοίου, ενώ σήμερα είναι ένα απλό λευκό φως. Τα διαφορετικού χρώματος φώτα χρησιμοποιούνται για να προειδοποιούν τα πλοία για κίνδυνο και, στην περίπτωσή μας, ο φάρος αυτός προστατεύει τα πλοία από το μικρό ύφαλο (Νικολονήσι) που τον βλέπουμε και σήμερα δυτικά του Μικρονησιού. Έχω επισυνάψει τμήμα από το γράφημα του Spratt που δείχνει αυτό το φως «ανά τομείς». Σημειώστε ότι τα βάθη που εμφανίζονται είναι σε fathoms (1 fathom είναι 1,8 μέτρα).
Εάν ένα πλοίο δει τον φάρο να αναβοσβήνει με κόκκινο χρώμα, τότε ο καπετάνιος γνωρίζει ότι βρίσκεται στον κόκκινο τομέα του φωτός και έτσι κινδυνεύει να πέσει στον ύφαλο (ή στο νησί). Εάν το πλοίο βλέπει τον φάρο να αναβοσβήνει σε λευκό χρώμα, τότε ο καπετάνιος γνωρίζει ότι βρίσκεται στο λευκό τμήμα και έτσι δεν κινδυνεύει από τον ύφαλο, αλλά πρέπει να κρατήσει το πλοίο του μακριά από το νησί. Σημειώστε επίσης ότι αυτό το φως είχε και έναν σκοτεινό τομέα. Εάν το πλοίο δεν μπορούσε να δει καθόλου το φως, τότε ο καπετάνιος γνωρίζει ότι πέρασε το νησί των Αγίων Πάντων και δεν κινδυνεύει καθόλου.
Η παρουσία ενός τέτοιου φωτός «ανά τομείς», το 1852, σημαίνει ότι πρέπει να υπήρχε σημαντικός αριθμός πλοίων στη θαλάσσια περιοχή του Αγίου Νικολάου, για να δικαιολογήσει την επιπλέον δαπάνη ενός τέτοιου φάρου. Το διάγραμμα του Spratt δείχνει ότι ο πύργος του φάρου είχε ύψος 94 πόδια (28,6 μέτρα) και βρισκόταν ακριβώς στο βόρειο άκρο του Μικρονησιού. Στο Google Earth βλέπουμε καθαρά μια κυκλική δομή η οποία είναι πιθανώς η βάση του παλιού πύργου του φάρου.
Πιστεύω ότι ο κύριος λόγος που χρειαζόταν ένας τέτοιος φάρος «με διαφορετικούς τομείς φωτός» ήταν επειδή, εκείνη την εποχή, το «λιμάνι του Αγίου Νικολάου» δεν ήταν όπου βρίσκεται στη σύγχρονη πόλη, αλλά ήταν στον κόλπο του Αγίου Νικολάου στα βορειοδυτικά της πόλης, όπου πολλά σκάφη αγκυροβολούν τώρα για το χειμώνα και όπου βρίσκεται η παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Είναι σαφές, σε οποιονδήποτε ναυτικό, ότι αυτός ο κόλπος είναι ο καλύτερα προστατευμένος κόλπος στην περιοχή και είναι σχεδόν σίγουρο το σημείο όπου τα μικρά παράκτια σκάφη θα είχαν αγκυροβολήσει για φορτώσεις και εκφορτώσεις. Η ελαφριά κλίση της παραλίας είναι επίσης ιδανική για να βγαίνουν στην ξηρά τα μικρά σκάφη σε περιπτώσεις κακών καιρικών συνθηκών.
Ο Spratt, στις “Οδηγίες Ναυσιπλοΐας για το νησί της Κρήτης”, που δημοσιεύτηκε το 1861, αναφέρει ότι «υπάρχει ένας ύφαλος στην ανατολική πλευρά του λιμανιού, απέναντι από την εκβολή ενός ρυακιού που τρέχει προς τα βορειοδυτικά, κάτι που είναι απαραίτητο να αποφύγετε όταν μπαίνετε από το βορρά».
Ο Spratt αναφέρει στο “Ταξίδια & Έρευνες στην Κρήτη” ότι «οι Ενετοί είχαν μια μικρή πόλη και φρούριο στο σημείο που βγαίνει νότια του λιμανιού του Αγίου Νικολάου» και ότι «εκτός όμως από αυτά τα ενετικά ερείπια, υπάρχουν μερικά μαρμάρινα θραύσματα ανάμεσα σε αυτά τα ερείπια και μερικά λείψανα κυκλώπειων τειχών ή πλατωμάτων πάνω από τη θάλασσα», καταλήγει ο συμπολίτης μας ερευνητής Tony Cross.