Της Κατερίνας Ιγγλέζη*
Ελλάδα, σωτήριο έτος 2012 μ.Χ. Η χώρα είναι χρεοκοπημένη, πιασμένη στον βρόγχο των Μνημονίων, με την κοινωνία στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Η νέα κυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου, υποταγμένη στις παράλογες και καταστροφικές απαιτήσεις του ΔΝΤ και των Ευρωπαίων εταίρων, σπρώχνει τη χώρα όλο και πιο βαθιά στην καταστροφή αναζητώντας επενδύσεις με κάθε κόστος.
Μέσα σε αυτόν τον ζόφο, σε μια γωνιά της Χαλκιδικής κάποιοι «τρελοί» κάτοικοι αντιδρούν σε μια «μεγάλη επένδυση» που έχει ξεκινήσει εκεί. Μια «επένδυση» που υπόσχεται ότι θα παράξει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, καθαρό χρυσό. Χρυσό που θα βγάλει την Ελλάδα από την οικονομική κρίση.
Η «μεγάλη επένδυση» βασίζεται σε μια σύμβαση παραχώρησης που εγκρίθηκε με νόμο από την κυβέρνηση Σημίτη σε κάποιες άλλες «χρυσές εποχές» της χώρας, καθώς και σε μία Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) εγκεκριμένη με Άδεια Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) από την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου. Το Επενδυτικό Σχέδιο και η ΜΠΕ περιλαμβάνουν πέντε υποέργα:
1) Υποέργο Ολυμπιάδας: Ανάπτυξη υφιστάμενου μεταλλείου χρυσοφόρου κοιτάσματος με υπόγεια εκμετάλλευση, επαναλειτουργία του υφιστάμενου εργοστασίου εμπλουτισμού για περιορισμένο χρονικό διάστημα, κατασκευή σήραγγας προσπέλασης που θα συνδέει το υπόγειο μεταλλείο με τις εγκαταστάσεις του Μαντέμ Λάκκου, κατά προτεραιότητα αποκατάσταση χώρου απόθεσης παλαιών τελμάτων και λοιπά συνοδευτικά έργα.
2) Υποέργο Σκουριών: Εκμετάλλευση νέου χρυσοφόρου-χαλκούχου κοιτάσματος με συνδυασμό επιφανειακής και υπόγειας εκμετάλλευσης, κατασκευή εργοστασίου εμπλουτισμού, δημιουργία χώρων απόθεσης αδρανών εξορυκτικών αποβλήτων και λοιπά συνοδευτικά έργα.
3) Υποέργο Μαύρων Πετρών - Μαντέμ Λάκκου: Ανάπτυξη υφιστάμενου μεταλλείου με υπόγεια εκμετάλλευση, υφιστάμενο εργοστάσιο εμπλουτισμού που θα λειτουργήσει για περιορισμένο χρονικό διάστημα, νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού, εγκατάσταση απόθεσης στερεών αποβλήτων στον χείμαρρο Κοκκινόλακκα και λοιπά συνοδευτικά έργα.
4) Υποέργο Μεταλλουργίας Μαντέμ Λάκκου: Κατασκευή εργοστασίου μεταλλουργίας για την παραγωγή χρυσού, χαλκού και αργύρου.
5) Υποέργο επέκτασης λιμενικών εγκαταστάσεων Στρατωνίου.
Οι κινητοποιήσεις των κατοίκων
Οι κάτοικοι της περιοχής καταλαβαίνουν ότι το φαραωνικό αυτό επενδυτικό σχέδιο θα είναι η ταφόπλακα της περιοχής τους.
Η περιβαλλοντική καταστροφή που θα επιφέρει θα είναι τεράστια και μη αναστρέψιμη. Η αποψίλωση των αιωνόβιων δασών της περιοχής θα συμβάλει στην αλλαγή του μικροκλίματος και στην ένταση των πλημμυρικών φαινομένων. Η αποστράγγιση του υδροφόρου ορίζοντα, ώστε να καταστεί δυνατή η εξόρυξη, θα εξαντλήσει τα τελευταία υδατικά αποθέματα της Χαλκιδικής που βρίσκονται σ’ αυτή την περιοχή. Τα τέλματα τοξικών αποβλήτων, και μάλιστα σε μια σεισμογενή περιοχή, θα αποτελούν μονίμως μια ωρολογιακή βόμβα που θα κρέμεται πάνω από τα σπίτια τους, τις επιχειρήσεις τους, τα χωράφια τους, τη θάλασσά τους περιμένοντας τη στιγμή που θα καταρρεύσουν και θα σκορπίσουν την καταστροφή.
Οι οικονομικές επιπτώσεις θα είναι εξίσου μεγάλες. Η Χαλκιδική είναι μια περιοχή που βασίζεται στον τουρισμό και στην αγροτική οικονομία. Η βορειοανατολική μάλιστα πλευρά της, στην οποία βρίσκονται τα μεταλλεία, αναπτύσσεται ταχέως τα τελευταία χρόνια. Είναι η πύλη του Αγίου Όρους και η πατρίδα του Αριστοτέλη. Ο τουρισμός αυξάνεται συνεχώς εκμεταλλευόμενος το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον που συνδυάζει βουνό, θάλασσα και πολιτιστική κληρονομιά. Τα αγροτικά προϊόντα της Χαλκιδικής έχουν εξαιρετική ποιότητα και εξαγωγικό ενδιαφέρον, με τη μεταποιητική δραστηριότητα να επεκτείνεται.
Με την ολοκλήρωση της δήθεν «επένδυσης» θα αλλάξει ο αναπτυξιακός χαρακτήρας της περιοχής και από τουριστική - αγροτική που είναι σήμερα θα μετατραπεί σε περιοχή βαριάς βιομηχανίας. Έτσι, για ένα φαιδρό success story μιας κυβέρνησης και τις λίγες πρόσκαιρες θέσεις εργασίας που θα προσφέρουν τα μεταλλεία, θα χαθεί ανεπίστρεπτα η πολλά υποσχόμενη αναπτυξιακή πορεία της περιοχής.
Η αντίδραση των κατοίκων σε αυτή τη δυσοίωνη προοπτική είναι άμεση, αποφασιστική και πολυεπίπεδη. Διοργανώνουν μεγαλειώδεις διαδηλώσεις στο βουνό, στα χωριά, στις πόλεις και βρίσκουν απέναντί τους την πιο άγρια κρατική καταστολή του δόγματος Σαμαρά «επενδύσεις με κάθε κόστος». Στην προκειμένη περίπτωση, το «κόστος» ήταν τα ανθρώπινα και δημοκρατικά δικαιώματα. Είναι, νομίζω, αξιομνημόνευτη η ωμότητα με την οποία παραβιάστηκαν τα δημοκρατικά δικαιώματα στη Χαλκιδική την περίοδο 2012-2014. Ανελέητο κυνηγητό από τους άνδρες των ΜΑΤ ειρηνικών διαδηλωτών στο βουνό, ευθεία βολή δακρυγόνων και πλαστικών σφαιρών, εισβολή επανειλημμένα αστυνομικών δυνάμεων (ΜΑΤ, ΟΠΚΕ, ΕΚΑΜ) στην κωμόπολη της Ιερισσού, δακρυγόνα στον χώρο του σχολείου, προσαγωγές πολιτών μέσα στη νύχτα, οι οποίοι εξαφανίζονταν επί ώρες, παράνομη λήψη DNA, εισβολή σε σπίτια και σύλληψη αθώων πολιτών μπροστά στα μάτια των παιδιών τους, προφυλακίσεις πολιτών, δικαστικές διώξεις για κακουργηματικές πράξεις δεκάδων κατοίκων, οι οποίοι αποδείχθηκαν όλοι αθώοι στις δικαστικές αίθουσες. Η ένταση και η βαρβαρότητα της καταστολής είχε προκαλέσει την αντίδραση δικηγορικών συλλόγων, επιτροπών ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά και της Διεθνούς Αμνηστίας, η οποία έκανε εκτεταμένη αναφορά στην ετήσια έκθεσή της.
Οι κάτοικοι αξιοποιούν παράλληλα τη διοικητική και δικαστική οδό με καταγγελίες, στις διοικητικές και εισαγγελικές αρχές, για τις παραβιάσεις των περιβαλλοντικών όρων από την εταιρεία και προσφεύγουν στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), κατά της ΑΕΠΟ.
Την περίοδο εκείνη, από τη θέση στο Κοινοβούλιο με την οποία με τίμησαν οι συμπολίτες μου, κάναμε δεκάδες ερωτήσεις προς τα αρμόδια υπουργεία, ενημερώναμε συνεχώς εντός και εκτός χώρας για την καταστροφική «επένδυση» και ενισχύαμε με κάθε τρόπο τον αγώνα των κατοίκων.
Το ΣτΕ με την 1492/2013 απόφαση απορρίπτει την προσφυγή των κατοίκων με το σκεπτικό ότι η όποια περιβαλλοντική βλάβη επέλθει από τις δραστηριότητες της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός αντισταθμίζεται από το οικονομικό όφελος καθώς η χώρα θα καταστεί παραγωγός καθαρού χρυσού και χαλκού. Εξάλλου το δέλεαρ της παραγωγής καθαρού χρυσού - χαλκού, με μία καινούργια μέθοδο (flash smelting), η οποία δεν χρησιμοποιεί κυάνιο, είναι η καρδιά του επενδυτικού σχεδίου και ο κύριος όρος της σύμβασης παραχώρησης των μεταλλείων Κασσάνδρας, παρ' όλο που πρόκειται για μη δοκιμασμένη και εφαρμοσμένη μέθοδο σε μεταλλεύματα όπως αυτά της περιοχής, που είναι πλούσια σε αρσενικό.
Η μεγάλη ανατροπή στο πολιτικό σκηνικό
Το 2015 γίνεται η μεγάλη ανατροπή στο πολιτικό σκηνικό της χώρας. Τα δύο κόμματα της κυβέρνησης, ΣΥΡΙΖΑ και Ανεξάρτητοι Έλληνες, έχουν ταχθεί αλληλέγγυα στον αγώνα των κατοίκων και ενάντια στην καταστροφική «επένδυση». Τότε στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας εισακούονται οι επιστήμονες του υπουργείου, που τεκμηριωμένα ισχυρίζονται ότι η πολυδιαφημιζόμενη μέθοδος του flash smelting στην πραγματικότητα είναι ανεφάρμοστη στα μεταλλεύματα της περιοχής και άκρως επικίνδυνη για την υγεία των εργαζομένων και των περίοικων λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας των μεταλλευμάτων σε αρσενικό. Ο υπουργός Πάνος Σκουρλέτης απορρίπτει, με επιστημονικά τεκμηριωμένη απόφασή του, την τεχνική μελέτη του εργοστασίου μεταλλουργίας. Ο επόμενος υπουργός, Γιώργος Σταθάκης, προσφεύγει σε διαιτησία με το ερώτημα της παραβίασης της σύμβασης. Η διαιτησία αποφαίνεται ότι η σύμβαση δεν έχει παραβιαστεί ακόμη, αλλά αν δεν πραγματοποιηθεί η μεταλλουργία, τότε θα παραβιαστεί. Τα πέντε χρόνια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ πάγωσαν όλες οι εργασίες στο υποέργο Σκουριές, έγιναν από τους επιθεωρητές Περιβάλλοντος συχνοί και ενδελεχείς έλεγχοι τήρησης των περιβαλλοντικών όρων, βεβαιώθηκαν παραβάσεις και επιβλήθηκαν πρόστιμα. Συνεχίστηκαν όμως οι εργασίες στο υποέργο Μαύρων Πετρών - Μαντέμ Λάκκου, με δραματικές επιπτώσεις στον οικισμό της Στρατονίκης, όπως και στο υποέργο Ολυμπιάδας με την απαράδεκτη προσωρινή αδειοδότηση του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακα, ο οποίος κατασκευάζεται πάνω σε σεισμικό ρήγμα, χωρίς την τήρηση έστω και αυτών των έωλων περιβαλλοντικών όρων.
Η Ν.Δ. και ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκαναν σημαία τους προεκλογικά τη συνέχιση της «επένδυσης» και την αδειοδότηση του υποέργου Σκουριές. Όταν ανέλαβαν όμως τη διακυβέρνηση, διαπίστωσαν ότι η απόφαση Σκουρλέτη που απορρίπτει τη μεταλλουργία είναι πολύ ισχυρή και δεν καταρρίπτεται. Το «χρυσοφόρο όνειρο» αποδεικνύεται «άνθρακας». Η «επένδυση» όμως πρέπει να προχωρήσει. Έστω και χωρίς μεταλλουργία, χωρίς παραγωγή καθαρού χρυσού και χαλκού, χωρίς δημόσιο όφελος. Αυτό όμως αντιβαίνει τόσο στην απόφαση του ΣτΕ όσο και σ’ αυτή καθαυτή τη σύμβαση όπως αποφάνθηκε η διαιτησία.
Εδώ το δηλητήριο, έξω τα κέρδη
Οι προθέσεις της κυβέρνησης είναι ολοφάνερες: μια καινούργια σύμβαση με την εταιρεία, ένα καινούργιο επενδυτικό σχέδιο, που δεν θα περιλαμβάνει καθετοποίηση της παραγωγής, δεν θα περιλαμβάνει μεταλλουργία. Τα χρυσοφόρα μεταλλεύματα θα εξορύσσονται εδώ, θα «πλένονται» εδώ με κυάνιο (όπως γίνεται και τώρα) και θα εξάγονται σε τρίτες χώρες για να παραχθεί καθαρός χρυσός. Τα ανοιχτά ορύγματα, οι υπόγειες στοές, οι όξινες απορροές, τα τοξικά απόβλητα, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος θα μείνουν εδώ. Το οικονομικό όφελος και το «χρυσό» όνειρο θα ταξιδεύουν σε προορισμούς πιο συμφέροντες για την πολυεθνική εταιρεία. Είναι φανερό ότι η εταιρεία βρήκε επιτέλους μια κυβέρνηση προθύμων να πραγματοποιήσει τα σχέδιά της.
Το "όχι" της Θράκης
Παράλληλα, η κυβέρνηση ξανανοίγει το μέτωπο των χρυσωρυχείων της Θράκης, το οποίο, με απορριπτική απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας - Θράκης το 2018, είχε κλείσει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός που δραστηριοποιείται στη Χαλκιδική και οι εταιρείες Χρυσωρυχεία Θράκης και Μεταλλευτική Θράκης που δραστηριοποιούνται στην Θράκη είναι θυγατρικές της ίδιας πολυεθνικής, της Eldorado Gold. Τα πράγματα όμως για την κυβέρνηση στη Θράκη είναι μάλλον δύσκολα. Στη Θράκη δεν υπάρχουν υφιστάμενα μεταλλεία, δεν υπάρχουν εργαζόμενοι σε αυτά για να χρησιμοποιούνται, όπως στη Χαλκιδική, εκβιαζόμενοι με την απειλή της ανεργίας, σαν ασπίδα των συμφερόντων της πολυεθνικής. Στη Θράκη σύσσωμη η τοπική κοινωνία αλλά και οι θεσμικοί φορείς, δήμαρχοι, δημοτικά συμβούλια, περιφερειάρχες, περιφερειακά συμβούλια (προερχόμενοι στην πλειοψηφία τους από το κυβερνών κόμμα), Επιμελητήρια, συνδικαλιστικοί και κοινωνικοί φορείς, ακόμη και η Εκκλησία, είναι κάθετα αντίθετοι σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης μεταλλείων χρυσού στην περιοχή. Αν η κυβέρνηση επιμείνει στη δέσμευση της προς την εταιρεία, για επανεξέταση της αδειοδότησης των χρυσωρυχείων στη Θράκη, θα βρει απέναντί της όλη την κοινωνία και το πολιτικό κόστος θα είναι τεράστιο.
Ο δρόμος του αγώνα
Στη Χαλκιδική το βάρος πέφτει για άλλη μια φορά στους πολίτες, στους κατοίκους της περιοχής. Νέα σύμβαση, νέα ΜΠΕ, νέα διαβούλευση. Τον δρόμο τον ξέρουν, τον έχουν διαβεί ενωμένοι και αποφασιστικοί. Είναι ο δρόμος του αγώνα στις αίθουσες των περιφερειακών και δημοτικών συμβουλίων, που θα αποφασίσουν για το μέλλον του τόπου, στις αίθουσες των δικαστηρίων με νέες προσφυγές αλλά κυρίως εκεί έξω, στον δρόμο, στην πόλη, στο χωριό, στο βουνό, να τραγουδούν μαζί με τους Θρακιώτες ομοιοπαθούντες «δικά μας είναι τα βουνά, δικά μας είναι τα νερά...».
* H Κατερίνα Ιγγλέζη είναι δασολόγος, τ. βουλευτής Χαλκιδικής, τ. πρόεδρος της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας του Περιβάλλοντος της Βουλής
