Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Δεν μπορούσε ποτέ ο απλός λαός να εκφράσει προς στην εξουσία αυτό που ακριβώς ένιωθε. Τα αιτήματα, παράπονα και επισημάνσεις έπρεπε να εκτεθούν με διαφορετικό τρόπο και από ένα διαφορετικό πρόσωπο. Κάποιον που κινείται στην περιοχή του μη κανονικού. Που μπορεί, λόγω ακριβώς της μη κανονικότητάς του, να πει και «μια κουβέντα παραπάνω». Μόνο ένας τρελός θα μπορούσε να εκθέσει τα κουσούρια, τα λάθη και τις αστοχίες του αφέντη. Και έναν τρελό μπορεί κανείς να μην τον πάρει στα σοβαρά ή... και να τον πάρει.
Συν τω χρόνω, αυτός ο «τρελός», άφησε πίσω του τα λαϊκά δρώμενα, μέσα από τα οποία γεννήθηκε και στα οποία πρωταγωνίστησε και αναβαθμίσθηκε, αποκτώντας ακόμα και θεσμική θέση και ισχύ. Ο «τρελός της Αυλής» έγινε μέλος του Βασιλικού Οίκου! Προπάτορές του υπήρξαν οι γελωτοποιοί - νάνοι της αρχαιότητας και οι γελωτοποιοί των κελτικών θρύλων. Όλοι τους αναλάμβαναν το δύσκολο έργο τής διά του πλαγίου τρόπου υπεράσπισης των λαϊκών αιτημάτων απέναντι σε βασιλείς και αφεντάδες.
Το θέατρο, επεξεργαζόμενο τους χαρακτήρες των τρελών, ενισχύει την προίκα του, αλλά και το έργο τους. Να θυμηθούμε τους «τρελούς» του Σαίξπηρ, αλλά και τον Ναρ, τον Γερμανό τρελό των λαϊκών αποκριάτικων έργων Φάστναχτσπιλ. Ο Σαίξπηρ έπαιζε κάτω από το άγρυπνο μάτι της Βασιλικής Αυλής και οι συγγραφείς των Φάστναχτσπιλ ανέπτυξαν τα έργα τους στοχεύοντας τις δυσλειτουργίες της ζωής στις πόλεις του γερμανικού χώρου, με την όποια εξουσία να παρατηρεί. Ενώ στον Σαίξπηρ τους ρόλους αναλαμβάνουν επαγγελματίες ηθοποιοί, στον γερμανόφωνο χώρο, τα ανεβάσματα αυτών των έργων αναλαμβάνουν και ερμηνεύουν διάφορες συντεχνίες επαγγελματιών, φοιτητές και άλλοι γλεντοκόποι φιλόμουσοι.
Από αυτή τη μεγάλη δεξαμενή των «τρελών» προέκυψαν και άλλες κατηγορίες ρόλων και ειδών κοινωνικού ελέγχου μέσω του θεάτρου. Να αναφέρουμε τους κλόουν, οι οποίοι στους ελισαβετιανούς χρόνους ήταν κάτι πολύ πιο σύνθετο από αυτό που βλέπουμε σήμερα στο τσίρκο. Θα μπορούσαμε να τους εντάξουμε σε τρεις κατηγορίες: ο αφελής, ο κατεργάρης, ο γελωτοποιός. Στα έργα του Σαίξπηρ υπάρχουν και οι τρεις αυτοί τύποι τρελών. Στο έργο «Αγάπης αγώνας άγονος» έχουμε τον Κοστάρ, στο «Χειμωνιάτικο παραμύθι» τον Αυτόλυκο, τον Χρυσίτη στο «Όπως σας αρέσει». Όμως σήμερα οι κλόουν, όπως προείπαμε, έχουν χάσει τον χαρακτήρα κοινωνικής παρέμβασης, εμπλουτίζοντας τις παραστάσεις τους με μιμική, ακροβατικά, ταχυδακτυλουργίες κ.λπ.
Βεβαίως και το κοστούμι του τρελού ήταν πάντα ανάλογο των δραστηριοτήτων του. Ξεκίνησε φορώντας κουκούλα με αυτιά γαϊδάρου και κουδουνάκια, για να εξελιχθεί σε πολλές άλλες παραλλαγές, πάντα δηλωτικές του λοξού και στοχευμένου ρόλου του. Τα αυτιά γαϊδάρου και η αρχική του χονδροκομμένη εμφάνιση πηγάζουν από τις ζωικές μεταμφιέσεις πρωτόγονων θρησκευτικών τελετών και παραπέμπουν στον γάιδαρο που εμφανιζόταν στο «Πανηγύρι των Τρελών».
Όμως αυτού του είδους ο «τρελός» πέρασε και στην παγκόσμια λογοτεχνία. Σπουδαίοι συγγραφείς σμίλεψαν χαρακτήρες αυτού του είδους στα έργα τους, δημιουργώντας πρόσωπα που αγαπήθηκαν από το αναγνωστικό κοινό.
Οι «τρελοί» λοιπόν, πέρα από την κοινωνική τους προσφορά παρεμβαίνοντας με τρόπο ανασχετικό στις αυθαιρεσίες της εξουσίας, δημιούργησαν και πολιτισμό, εμπνέοντας δημιουργούς και ερμηνευτές. Τα σοφά λόγια του τρελού, ανακούφισαν πολλάκις τα λαϊκά στρώματα και άλλαξαν πολλές φορές την εξέλιξη της ίδιας της Ιστορίας.
* Βουλευτής Ανατολικής Αττικής και τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
