Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
Οι κουκουβάγιες της, ζωηρές και αστραφτερές, με πούπουλα και φτερά από χρωματιστές ψηφίδες, μοιάζουν να στέκονται ακοίμητοι φρουροί της ιστορίας και του μύθου δίπλα στα θραύσματα και στα κιονόκρανα αρχαίων ναών της Τροιζινίας που φυλάσσονται στο μικρό Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου. Σαν ιερά φυλαχτά ανάμεσα στο παρελθόν του κλέους, το παρόν αλλά και το μέλλον.
Με αφορμή αυτές τις αξέχαστες κουκουβάγιες που εντυπωσιάζουν και συγκινούν με την ακινησία και τη στωικότητά τους στην έκθεση “Γλαύκες”, συνάντησα την Αφροδίτη Λίτη, γλύπτρια και καθηγήτρια στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Με υποδέχθηκε στο φωτεινό σαλόνι ενός σπιτιού στις παρυφές του Λυκαβηττού, το δάσος του οποίου έμοιαζε να το αγκαλιάζει. Ένα συνεργείο έβαφε και εκείνη τακτοποιούσε με τη μεθοδικότητα ενός αρχιτέκτονα και την αισθητική ενός καλλιτέχνη τις λεπτομέρειες και τα αντικείμενα της κοινής ζωής με τον Γιώργο Λάππα. Σύμφωνα, όπως μου αποκάλυψε, με τις αγάπες εκείνου, τα δώρα του προς την ίδια, τα έργα του που συνυπάρχουν αρμονικά με τα δικά της. Σαν να πρόκειται για ένα σπίτι-μουσείο, λέει χαμογελώντας, καθώς βασίζεται στα ενθύμια της κοινής τους ζωής. Μιας ζωής γεμάτης από βαθιά αγάπη, τρυφερότητα, αλληλοσεβασμό, διακριτικότητα, ευτυχία και δημιουργική καλλιτεχνική και ακαδημαϊκή πορεία.
"Το ξεκίνησα παρορμητικά", ομολογεί, "και βρέθηκα σε ένα μεγάλο πέλαγος αλλά με νερά ήσυχα και καθαρά, πιστεύω μέσα από αυτό να αρχίσω την ουσιαστική αρχειοθέτηση, άλλωστε αυτός είναι ο απώτερος σκοπός μου, κυρίως της δουλειάς του Γιώργη αλλά και της δικής μου".
Είναι μια εγκάρδια, καλοσυνάτη, όμορφη γυναίκα, που με υποδέχθηκε ντυμένη τα καλά της τα μαύρα, με τη γενναιοδωρία και την αβρότητα εκείνων των γυναικών που ξέρουν να σου ανοίγουν φιλόξενα το σπίτι τους και να σε φιλεύουν πριν ακόμη σε γνωρίσουν.
“Πάντα μου άρεσε ο μύθος”
Μικροκαμωμένη για καλλιτέχνις μιας θηριώδους τέχνης που παλεύει με τα υλικά και τα τιθασεύει, η Αφ. Λίτη από τότε που θυμάται τον εαυτό της, πριν ακόμα περπατήσει, όπως λέει, θαύμαζε τα γλυπτά και ήξερε όλα τα αγάλματα της Αθήνας. Μιλά για την τοποθέτηση των ηρωικών προτομών στο Πεδίο του Άρεως, που ήξερε απ’ έξω, για το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη που την είχε ξετρελάνει, ενώ ήξερε απ’ έξω το Αρχαιολογικό Μουσείο και τους θησαυρούς του. Στο ίδιο Μουσείο θα εργαστεί για 23 χρόνια. Μικρή νόμιζε πως τα αγάλματα ήταν όντα με υπερφυσικές δυνάμεις. Έτσι υπήρξε φυσική εξέλιξη η γλυπτική, στο τμήμα της οποίας στην ΑΣΚΤ πέρασε πρώτη.
«Μπροστά σε ένα άγαλμα μένεις άφωνος, αγάλλεσαι, από αυτό το ρήμα άλλωστε προέρχεται η λέξη άγαλμα. Γι’ αυτό ο άνθρωπος υποκλίνεται μπροστά σε ένα γλυπτό, όπου συνυπάρχουν ομορφιά, απόλαυση, μέτρο, ρυθμός. Τα μουσεία τα θεωρώ σύγχρονους ναούς διότι εμπεριέχουν όλο αυτό το πνεύμα, την ανθρώπινη σοφία αιώνων. Είμαστε πάρα πολύ τυχεροί γιατί τα αρχαία γλυπτά και τα θραύσματα μέσα στο χώμα είναι το φυλαχτό και η ιστορία μας, τα χνάρια της οποίας είναι ζωντανά. Πάντα μου άρεσε ο μύθος, άμα δεν έχεις τον μύθο μέσα σου δεν μπορείς τίποτα να κάνεις. Έτσι οι μύθοι που φτιάχνω για την δουλειά μου ήρθαν και πάτησαν πάνω στον ιστορικό χρόνο στο Μουσείο του Πόρου».
Οι “Γλαύκες” της ευφορίας και της συγκίνησης
Για το πώς έφτασε στις “Γλαύκες”, αυτά τα ιερά και σοφά πουλιά με τη μεγάλη μυθολογία, τα φορτωμένα θρύλους και σύμβολα, η γλύπτρια εξηγεί πως “πρόκειται για εσωτερικές διεργασίες χρόνων που η κατασκευή τους γίνεται αναγκαιότητα. Τα μελετούσα πάρα πολλά χρόνια, μέσα στους κήπους και στις εγκυκλοπαίδειες. Αυτό το βλέμμα τους και η ιδιοτυπία τους με το τεράστιο κεφάλι και τα δυο απέραντα μάτια που μας παρατηρούν. Στην αρχή ήταν μία και σιγά σιγά έγιναν σμήνος που ανοίγουν τα φτερά τους, σαν μονολιθικά όντα. Και μόλις έκλεισε η ενότητα της δουλειάς, έρχεται η πρόταση να κάνω έκθεση στο μουσείο του Πόρου που το είχα λατρέψει από παλιά γιατί ήταν λιτό, με εκθέματα μοναδικά που έχουν σχέση με την προϊστορία και αυτά τα τρομερά κιονόκρανα που δεν τα συναντούμε συνήθως σε σύνολο και συστάδα, διαφόρων τύπων, από μεγάλους μνημειακούς ναούς. Ενθουσιάστηκα με την πρόταση γιατί ήθελα πάρα πολύ αυτές οι κουκουβάγιες να έχουν σχέση με αρχιτεκτονικά μέλη. Τοποθετήθηκαν πάνω στις αρχαϊκές επιζωγραφισμένες επιστέψεις ναών, που σώζονται θαυμάσια, και σαν να έγιναν ένα. Ορισμένες κουκουβάγιες φέρουν πίσω τους ένα φύλλο που είναι το σπίτι τους, η ίδια η φύση που τα δημιουργεί και τα προστατεύει. Φέρουν μια ευφορία και μια συγκίνηση, έχουν απόλυτη οικονομία απάνω τους, αυτό μου αρέσει πολύ στη γλυπτική. Η έκθεση ξεκινάει παράδοξα, καθώς η είσοδός της είναι από την οροφή του Μουσείου όπου εισέρχονται οι κουκουβάγιες για να επισκεφθούν τον χώρο και είναι με ανοιχτά τα φτερά τους σκόρπιες μέσα στην αίθουσα. Εκεί βρίσκεται και το μεγάλο φύλλο-σπίτι τους που τους προστατεύει. Νομίζω ότι έχω κρατήσει το μέτρο, δεν αναπαράστησα κάτι, όλα γίνονται μέσα από εικόνες που είχα στο μυαλό μου σε σχέση με το φυσικό πρότυπο. Και ίσως γι’ αυτό ταιριάζουν πάρα πολύ στον χώρο, δεν φέρουν καμία αισθητική αναστάτωση».
Η έκθεση της Αφροδίτης Λίτη “Γλαύκες” που διαρκεί έως τις 31 Οκτωβρίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του ΥΠΠΟΑ για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων, με θέμα «Μουσεία και Αμφιλεγόμενες Ιστορίες: Τα Μουσεία μιλούν για εκείνα που δεν λέγονται”, πραγματοποιείται σε επιμέλεια Τατιάνας Σπινάρη - Πολλάλη, διευθύντριας της γκαλερί Citronne και Μαρίας Γιαννοπούλου, αρχαιολόγου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων.
