Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Φωτοαναδρομές στα παλιά Χανιά

Στις περισσότερες βενετσιάνικες απογραφές τα χωριά της επαρχίας Σφακίων απουσιάζουν, επειδή η επαρχία δεν αποτελούσε ´καστελανία´, αλλά ιδιαίτερη διοικητική επικράτεια που διοικούνταν από προνοητή. Οι κάτοικοι ήταν προνομιούχοι και ισχυρίζονταν ότι κατάγονταν (τουλάχιστον οι επιφανείς οικογένειες, οι ´καλόσειροι´) από αρχοντικές βυζαντινές οικογένειες, όπως χαρακτηριστικά γράφει ένας Βενετσιάνος προνοητής. Ο αριθμός τους ήταν γύρω στις 2.500. Εξαίρεση αποτελεί η απογραφή του Fr. Barozzi του 1577 που αναφέρει 8 χωριά, ο κατάλογος του Trivan του 1644 με 20 χωριά και η απογραφή των ναών και των μονών του 1637 που αναφέρει ναούς από 10 χωριά της επαρχίας (τα υπόλοιπα δεν έστειλαν στοιχεία). Στην τελευταία, από τη Χώρα Σφακίων απογράφεται χωριστά το Μεσοχώρι (με 11 ναούς) και χωριστά το Γιωργίτσι (με 5 αναφορές ναών, κάποιους ίσως διπλογραμμένους αν ανήκαν σε περισσότερους ιερείς). Χωριστά αναφέρεται το Γιωργίτσι από το ´Καστέλι Σφακιά´ και στην απογραφή του Barozzi, δείχνοντας πιθανά και την παλαιότητα του πρώτου. Αλλα αξιοπερίεργα των απογραφών είναι η πλήρης απουσία κάποιων σημαντικών χωριών και η αναφορά κάποιων άλλων που σήμερα έχουν εξαφανιστεί π.χ. η Τρυπητή (το Βουκιλάσι). Είναι αλήθεια πως στις εκθέσεις των προνοητών, αλλά και στα έργα των περιηγητών και γεωγράφων της εποχής, δίδεται μεγαλύτερη βαρύτητα στην περιγραφή των κατοίκων του τόπου, που με το αρχαίο κάλλος τους, τα ´άγρια´ έθιμα, τις ιδιοτροπίες, αλλά και τις πολεμικές τους επιδόσεις, κυρίως στην τοξοβολία, προκαλούσαν την περιέργεια και το δέος. Εδώ δεν υπάρχει, δυστυχώς, χώρος για να σταθούμε σ? αυτές τις περιγραφές, που μπορεί κανείς να βρει στις εκθέσεις των προνοητών που έχει δημοσιεύσει ο Στέργιος Σπανάκης (Μνημεία Κρητικής Ιστορίας, Κρήτη β? τόμος κ.λπ.) και άλλοι (π.χ. ο ´Μικρός Ναυτίλος´ και η Βικελαία Βιβλιοθήκη). Ας σταθούμε μόνο στην όχι και τόσο γνωστή περιγραφή της Χώρας των Σφακίων που έγραψε ο Dapper το 1688, η οποία όμως απηχεί την κατάσταση πριν την κατάκτηση από τους Τούρκους: ´Στους πρόποδες ενός πολύ ψηλού όρους, που ονομάζεται «Σφακιά» ή «Μαδάρες», συναντούμε επίσης μια μικρή πόλη που ονομάζεται κι αυτή Σφακιά. Δεν έχει καθόλου οχύρωση, αν και τα σπίτια της, σκορπισμένα από τη μιαν άκρη ως την άλλη, θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια μεγάλη κωμόπολη. Προ εκατό και πλέον χρόνων, οι Ενετοί κατακτητές, για να αμύνονται κατά των πειρατών, έκτισαν κοντά της ένα μικρό οχυρό, τη διοίκηση του οποίου έχει ένας κυβερνήτης. Οι κάτοικοι αυτής της πολίχνης είναι οι ικανότεροι πολεμιστές και οι πιο επιδέξιοι τοξότες της νήσου´. Προφανώς ο Dapper συγχέει τους κατοίκους της πολίχνης με τους κατοίκους ολόκληρης της επαρχίας. Οσον αφορά τις ιστορικές εξελίξεις μετά την τουρκική κατάκτηση, ας αναφέρουμε επιγραμματικά ότι τα Σφακιά μετά την καθυπόταξη της Κρήτης στους νέους κυρίαρχους, ανακηρύχτηκαν βακουφική περιοχή και πλήρωναν αρχικά 5.000 γρόσια ετησίως για την υπηρεσία του ´Ιερού δώρου´. Ομως Τούρκοι δεν κατοίκησαν ποτέ εδώ γιατί η γη ήταν φτωχή και η ζωή σκληρή και γιατί φοβόταν τους Σφακιανούς που ζούσαν ελεύθεροι στα βουνά τους. Επίσης ουδείς κάτοικος της επαρχίας εξισλαμίστηκε, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα καθεστώς ημιαυτονομίας που ευνοούσε τη διατήρηση των πατροπαράδοτων θρησκευτικών και κοινωνικών παραδόσεων και που ευνόησε την ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, ενώ η είσπραξη των φόρων είχε επίσης ατονήσει. Ετσι διατηρήθηκε όχι μόνο ο αγέρωχος χαρακτήρας των Σφακιανών, αλλά ευνοήθηκε και η ανάπτυξη της ναυτιλίας και φυσικά της πειρατείας, που έφεραν πλούτο, όταν η ζωή των ραγιάδων στην υπόλοιπη Κρήτη δοκιμαζόταν σκληρά. Οι Σφακιανοί είχαν παράδοση στην κατασκευή πλοίων και υπήρχαν μικρά ναυπηγεία στην Αγία Ρουμέλη και το Λουτρό. Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη που στηρίχθηκε κατά μέρος σ? αυτή την αίσθηση ισχύος και την οικονομική άνθηση, διέκοψε απότομα αυτό το καθεστώς. Η Χώρα ερημώθηκε και καταστράφηκε ολοκληρωτικά, όπως και τα άλλα χωριά των Σφακίων, ενώ το μεγαλύτερο μέρος όσων διασώθηκαν αναζήτησε την τύχη του σε άλλες περιοχές του Αιγαίου και της Κρήτης, αλλά και στα νησιά το Ιονίου, όπου βέβαια υπήρχαν ήδη σφακιανές παροικίες από παλιότερα. Πλήθος επιθέτων, αλλά και τοπωνυμίων, επιβεβαιώνει αυτή τη διασπορά. Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη περιγράφει με δραματικό τρόπο την εικόνα της Χώρας, αλλά και όλης της επαρχίας, όπως την αντίκρισαν τα μάτια των παλληκαριών που επέστρεψαν έχοντας δραπετεύσει από τις φριχτές φυλακές του Κούλε στο Ηράκλειο:
´Αγνώριστα? βραν τα Σφακιά, τσι γειτονιές ξεχνούσι
κι όνειρο τον εφαίνετο εκεί που τσι θωρούσι.
Κιανένα σπίτι που και που ανατροχαλιασμένο
και σα μητατοκάθισμα χτισμένο, σκεπασμένο.
Πείνα και φτώχεια κι ερημιά, κλάιματα, μοιρολόγια
ακούγουσιν εις τσι γιαλιές και βλέπουν εις τ? αόργια…
Πούναι η Χώρα τω Σφακιώ με τα πολλά καράβια,
με τσ? εκατόν τσι εκκλησιές τα πλούσια τα σεράγια;
Το Μεσοχώρι, ο Μπρόσγιαλος, το Θόλος, το Γιωργίτζι,
ούλα γενήκανε σωρός και δε βγορίζει σπίτι…
Ούλα γενήκαν τρόχαλος και ποιος να τ? αναχτήσει,
που πιάσαν οι νοικοκυροί Ανατολή και Δύση…´.
Η Χώρα άρχισε σιγά – σιγά να ξαναδημιουργείται και οι κάτοικοι να επιστρέφουν, ποτέ όμως δεν ξαναβρήκε την παλιά της αίγλη, τα πλούσια αρχοντόσπιτα και τις 40 της εκκλησίες. Μετά τη λήξη της επανάστασης του ?21, η οποία μάλιστα αποφασίστηκε εδώ, στην παραλία των Γλυκών Νερών στις 7 Απριλίου 1821 και κηρύχθηκε επίσημα στη γειτονική Θυμιανή Παναγία στις 21 Μαΐου, άρχισε να ανασυγκροτείται καλύτερα. Στα γεγονότα όμως του 19ου αιώνα θα αναφερθούμε στο επόμενό μας δημοσίευμα.
Οι σημερινές φωτογραφίες είναι από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, αν και δεν αναφερόμαστε σ? αυτήν ακριβώς την περίοδο.
Η πρώτη, τραβηγμένη περίπου το 1870 από τον Αυστριακό Berinda, είναι η παλιότερη άποψη της Χώρας. Η μορφή του πυκνοδομημένου οικισμού έχει πλήρως ανασυγκροτηθεί, ενώ το μικρό κάστρο δεξιά έχει ανακατασκευαστεί από την τουρκική διοίκηση το 1867 και φαίνεται να διατηρείται αλώβητο κι ασπρισμένο. Υπάρχει μια ακόμα φωτογραφία της δεκαετίας του 1890, με λίγους Τούρκους στρατιώτες μπροστά στο καστέλι.
Οι επόμενες 3 είναι απ? όσο γνωρίζω αδημοσίευτες.
Η δεύτερη είναι ένα μικρό πανόραμα της δυτικής πλευράς της κωμόπολης, όπου βρισκόταν και η ´φοντάνα´ (βρύση) που αναφέρουν και τα βενετσιάνικα σχέδια που δημοσιεύσαμε την προηγούμενη βδομάδα (και όπου από παραδρομή γράφτηκε ότι είναι η βόρεια πλευρά αντί του σωστού δυτική στο 3ο σχέδιο). Διακρίνονται ο Μπρόσγιαλος, το Γιωργίτσι, το Θόλος το μικρό καστέλι καθώς και το κάτασπρο εκκλησάκι του Αγ. Παύλου όπου σήμερα το νέο λιμάνι.
Η τρίτη δείχνει το μικρό καστέλι αμέσως μετά την καταστροφή του στα τέλη του 19ου αιώνα και πριν το επισκεφθεί ο G. Gerola. Διακρίνονται επάλξεις, ο κεντρικός πύργος και το σύνολο του ερειπωμένου κτηριακού συγκροτήματος καθώς και υπολείμματα του ασβεστώματος. Στον πρώτο χρόνο του Κρητικού Πολέμου, οι βενετσιάνοι είχαν κτίσει εκεί μεγάλη αποθήκη.
Η τέταρτη δείχνει τον ναό των Αγ. Αποστόλων κι ερειπωμένο κτήριο δίπλα του (κελιά;) στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η πέμπτη προέρχεται από το αρχείο του G. Gerola και δείχνει ένα σπίτι διατηρημένο από τη βενετοκρατία, με χαρακτηριστικό δίλοβο παράθυρο, που δε σώζεται πια. Μαζί με ένα διώροφο αρχοντικό με επίσης δίλοβο παράθυρο, που σώζεται ερειπωμένο (και σε κακή κατάσταση) στον Γύρο της Ανώπολης, αποτελούσε μαρτυρία της άνθησης των Σφακίων (των ντόπιων αρχόντων κυρίως) την περίοδο της βενετοκρατίας.
Η έκτη τέλος, είναι άποψη της κωμόπολης από τα ανατολικά. Διακρίνεται κυρίως ο Μπρόσγιαλος.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα