Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Μια φορά μπαίνει ο Τ/κ στο τζαμί και αυτό στην κηδεία του», αυτή η φράση εν είδει παροιμίας μεταξύ των γηραιότερων Τ/κ κρύβει κάπου την αλήθεια. Σε αυτή την περίπτωση η αλήθεια είναι μάλλον διάχυτη μεταξύ της τ/κ κοινότητας, η οποία θεωρείται ως μία από τις κοσμικότερες κοινωνίες του μουσουλμανικού κόσμου, αλλά και του ευρωπαϊκού. Άλλωστε, το ζήτημα της θρησκείας είναι για τους Τ/κ ένα εντελώς προσωπικό ζήτημα, το οποίο διαφαίνεται και σε πολλές έρευνες σχετικά με τη θρησκευτικότητα των Τ/κ, βλ. ενδεικτικά την έκθεση «Word Values Survey» του 2006.
Εδώ και κάποια χρόνια και στα Κατεχόμενα, όπως και σε άλλες χώρες της τουρκικής σφαίρας επιρροής (Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν, Κόσσοβο κ.α.) δραστηριοποιείται ο οργανισμός Turkish Religious Affairs Foundation (Türkiye Diyanet Vakfı, TDV) με σκοπό του την εξάπλωση των ισλαμικών σπουδών και χρηματοδοτείται από το τουρκικό κράτος και άλλους φορείς, αλλά και από ιδιωτικές εισφορές. Όπως αναφέρει στο καταστατικό του «σκοπός του είναι η προώθηση και υποστήριξη της τμήματος Θρησκευτικών Ζητημάτων της Προεδρίας, εισάγοντας το γνήσιο Ισλάμ, διαφωτίζοντας την κοινωνία σχετικά με τη θρησκεία, κτίζοντας τεμένη όπου είναι απαραίτητο…», κτλ.
Στην Κύπρο η παρουσία του Οργανισμού γίνεται εμφανής στην περιοχή της Μιας Μηλιάς, όπου το TDV σε συνεργασία με το ψευδοκράτος ολοκλήρωσε την ανέγερση του υπερμεγέθους τεμένους Hala Sultan, με τέσσερις μιναρέδες ύψους 62 μέτρων με τρία μπαλκόνια. Το τέμενος κτίστηκε σε επιφάνεια 3.500 τετραγωνικών μέτρων και έχει ύψος 35 μέτρων. Αρχιτεκτονικό πρότυπο του Χαλά Σουλτάν είναι το τέμενος Σουλεϊμανιγιέ στην Αδριανούπολη της ανατολικής Θράκης. Το τζαμί θα έχει τη δυνατότητα να εξυπηρετεί 8.500 χιλιάδες πιστούς, ενώ κατασκευάστηκαν εστιατόρια, καφετέριες και χώροι πολλαπλών χρήσεων. Το κόστος κατασκευής ανήλθε σε περίπου 30 εκατομμύρια δολάρια. Πέριξ του τεμένους λειτουργεί ήδη ιερατική σχολή.
Σημειώνεται ότι από το 1974 και μετά η Κύπρος έχει γεμίσει νέα τζαμιά. Στο έμπα των μεγάλων πόλεων η παρουσία του Ισλάμ γίνεται εμφανής με τεμένη πολύ μεγάλου μεγέθους (τέμενος Osman Fazil Polat Pasa στην Αμμόχωστο) και σήμερα στη Λευκωσία με το τζαμί Hala Sultan, με τη γεωγραφία του τοπίου να επηρεάζεται, αναλόγως, και πολλές βιαίως με την ανθρωπογεωγραφία της περιοχής.
Το όνομα
Η ονομασία Χαλά Σουλτάν του τζαμιού στη Μια Μηλιά παραπέμπει στην Umm Haram, συγγενή του προφήτη Μωάμεθ, η οποία πέθανε στην Κύπρο κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής εκστρατείας τον 7ο αιώνα, συνοδεύοντας τον σύζυγό της. Σημειωτέον ότι το τέμενος της Χαλά Σουλτάν στη δυτική όχθη της Αλυκής της Λάρνακας, αποτελεί τον σημαντικότερο τόπο προσκυνήματος για τους μουσουλμάνους της Κύπρου. Θεωρείται το τρίτο σημαντικότερο μουσουλμανικό μνημείο στον κόσμο, για τους μωαμεθανούς της Κύπρου, μετά την Καάβα στη Μέκκα και το ιερό του Μωάμεθ στη Μεδίνα.
H τ/κ κοινότητα και ο πολιτισμικός της αγώνας
Ιστορικά οι Τ/κ ανήκουν στον κλάδο των Σουνιτών μουσουλμάνων, χωρίς, ωστόσο, αυτό να αποκλείει την ύπαρξη άλλων δογμάτων και τάσεων του μουσουλμανισμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει να δει κάποιος το θρησκευτικο-κοινωνικό υπόβαθρο των πρώτων μουσουλμανικών οικογενειών που έφτασαν στην Κύπρο μετά την κατάληψη του νησιού από τους Οθωμανούς το 1571. Αρκετές οικογένειες ανήκαν στην Αλευίτες Τουρκομάνους από την Κεντρική Ανατολία και τη Μοσούλη. Οπωσδήποτε ένα συστατικό στοιχείο της θρησκευτικότητας των Τ/κ έχει να κάνει με τη διαδικασία του εξισλαμισμού που ακολουθήθηκε τα πρώτα χρόνια μετά την κατάληψη της Κύπρου. Αυτές οι βίαιες ή μη μεταστροφές πίστης οπωσδήποτε επέδρασαν καταλυτικά στην επέκεινα πορεία των θρησκευτικών ηθών τους. Σημαντικό ιστορικό αντίστοιχο μπορούμε να εντοπίσουμε στους Τουρκοκρητικούς, οι οποίοι σε παρόμοιες καταστάσεις στα μέσα του 17ου αιώνα μετά την κατάκτησης ολόκληρης της Κρήτης αλλαξοπίστησαν ολόκληρα χωριά, βιαίως ή μη, με τα πάτρια ήθη να μην αλλοιώνονται σε υπέρμετρο βαθμό. Φυσικά, και στις δύο περιπτώσεις η απόσταση από το θρησκευτικο-πολιτικό κέντρο παίζει τη σημασία του.
Στην Κύπρο, όπως και αλλαχού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η διακυβέρνηση γινόταν με το σύστημα του μιλλέτ, τις εθνικο-θρησκευτικές ομάδες με επικεφαλής τον θρησκευτικό ηγέτη της καθεμιάς, στους Ε/κ η φιγούρα ήταν ξεκάθαρη, ηγέτης της ήταν ο Αρχιεπίσκοπος. Στους Τ/κ, ωστόσο, δεν υπήρχε το αντίστοιχο, αφού υπόλογος για τους Τουρκοκύπριους ήταν ο Οθωμανός διοικητής και μόνο αυτός. Ο Μεγάλος Μουφτής δεν είχε σε καμία περίπτωση τις εξουσίες του διοικητή ή του αρχιεπισκόπου, ενώ αυτόν τον ακολουθούσαν οι σουνίτες, με τους Αλευίτες να ακολουθούν τις δικές τους πρακτικές. Συνεπώς, η προσκόλληση σε κάποιον ηγέτη ή ακόμα σε κάποια «πνευματική συσσωμάτωση» ήταν έκτοτε αδύναμη.
Σημαντικός σταθμός σχετικά με τη θρησκευτικότητα των Τ/κ είναι η εγκαθίδρυση των Βρετανών στο νησί, οι Νεότουρκοι που καταφεύγουν στο νησί αρχές του 20ού αιώνα εισάγουν ιδέες περί κοσμικότητας και επηρεάζουν μεγάλη μερίδα της τ/κ διανόησης της Λευκωσίας. Ένας από αυτούς ήταν και ο δρ Φαζίλ Κιουτσούκ που δούλεψε με πείσμα εναντίον των θρησκευτικών πεποιθήσεων, κάτι που σε μεγάλη κλίμακα το πέτυχε. Σε συνάρτηση και με τη θρησκευτική ανεκτικότητα των Βρετανών κατά τη διάρκεια της επικυριαρχίας τους, οι δομικές αλλαγές που ο Κεμάλ Ατατούρκ επέφερε στο νέο τουρκικό κράτος είχαν εν πολλοίς υιοθετηθεί ήδη από τους Τ/κ (καπέλο αντί φεσιού, αλφάβητο κτλ.).
