Η οδύσσεια ενός οραματιστή

4' 50" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν ένας από τους μεγάλους καινοτόμους της εποχής του στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Βρέθηκε στην πρωτοπορία του κύματος αλλαγών που μεταμόρφωσαν τον κόσμο των τραπεζών στο ύστερο μέρος του 20ού αιώνα.

Η μεγαλύτερη συνεισφορά του ήταν ένα νέο είδος δανείου που επέτρεψε σε τράπεζες να δράσουν από κοινού διασυνοριακά και να δανείσουν μεγάλα ποσά σε εταιρείες και χώρες – τα λεγόμενα κοινοπρακτικά δάνεια. Παρότι αυτή η αγορά τελικά αποδείχθηκε αμφιλεγόμενη, λόγω του τεράστιου μεγέθους της, κατηύθυνε χρηματοδοτικούς πόρους σε μεγάλο αριθμό νέων δανειοληπτών, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, και έδωσε ισχυρή ώθηση στην παγκόσμια ανάπτυξη. Ο Τζέιμς Γούλφενσον, πρώην πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, είχε πει κάποτε γι’ αυτόν: «Ο Μίνως Ζομπανάκης βίωσε και συνέβαλε στις μεγαλύτερες αλλαγές στην ιστορία των χρηματαγορών. Είναι θρύλος, όχι μόνον εξαιτίας των χρηματοοικονομικών ικανοτήτων του αλλά και επειδή, παρότι Ελληνας, είναι μία από τις λίγες οικουμενικές μορφές που έχουν διαμορφώσει την παγκόσμια αγορά μας».

Εμφυτες δεξιότητες

Ο Ζομπανάκης πέτυχε, χάρη σε έναν σπάνιο συνδυασμό έμφυτων δεξιοτήτων, καλής τύχης και έλλειψης μετριοφροσύνης που αναγνώριζε και ο ίδιος. Γεννήθηκε στις Καλύβες της Κρήτης το 1926, γιος του προέδρου της κοινότητας και έφθασε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Μετά την απελευθέρωση, βρήκε δουλειά στην αποστολή αρωγής των Συμμάχων, όπου βελτίωσε τα αγγλικά που είχε διδάξει τον εαυτό του. Στη συνέχεια έγινε διερμηνέας στην Τράπεζα της Ελλάδος, αναρριχώμενος σταδιακά σε θέσεις ολοένα και μεγαλύτερης ευθύνης. Τελικά, σε ηλικία μόλις 26 ετών, έγινε εκπρόσωπος της ΤτΕ στην Ουάσιγκτον. Εχοντας συνείδηση του ελλείμματος τυπικών προσόντων του, έπεισε τους ιθύνοντες στο Χάρβαρντ να τον δεχθούν ως φοιτητή και αποφοίτησε με μεταπτυχιακό στη Δημόσια Διοίκηση.

Χρησιμοποιώντας τις επαφές με τραπεζίτες που καλλιέργησε στη Νέα Υόρκη, ο Ζομπανάκης προσελήφθη από τη Manufacturers Hanover Trust, που τον έστειλε στη Ρώμη ως εκπρόσωπό της για την Ευρώπη, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Από αυτή τη θέση, ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία και στο Ιράν, επισκέψεις που δεν είχαν προηγούμενο, με τις οποίες άνοιξε νέες αγορές για δάνεια και δημιούργησε διά βίου επαφές.

Κατά την περίοδο αυτή, ο Ζομπανάκης παρατήρησε ότι είχαν εισρεύσει στην Ευρώπη, και ειδικά στο Λονδίνο, μεγάλες ποσότητες αμερικανικών δολαρίων, που είχαν αναζητήσει καταφύγιο από την αυστηρή τραπεζική νομοθεσία των ΗΠΑ. Είχε επίσης υποπέσει στην αντίληψή του η διογκούμενη διεθνής ζήτηση για δάνεια, πέρα από τα μικρές βραχυπρόθεσμες χρηματοδοτήσεις που ήταν διαθέσιμες στην ελεγχόμενη μεταπολεμική τραπεζική αγορά.

Ο Ζομπανάκης επινόησε έναν τρόπο να καλυφθεί αυτή η νέα ζήτηση δημιουργώντας κοινοπραξίες τραπεζών που παρείχαν δολάρια υπό μια κοινή σύμβαση και τιμολογώντας τα δάνεια με έναν τύπο που βασιζόταν στο κόστος με το οποίο χρηματοδοτούνταν οι τράπεζες. Το πρώτο δάνειο αυτής της μορφής –80 εκατ. δολάρια προς το Ιράν– χορηγήθηκε το 1969. Παρά τις προβλέψεις ότι θα αποτύχαινε, καθώς οι τράπεζες της «κοινοπραξίας» θα αποχωρούσαν, αποδείχθηκε επιτυχές και το μιμήθηκαν γρήγορα κι άλλες τράπεζες. Μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, τα δάνεια πολλαπλασιάστηκαν και τα ποσά έφθασαν τα εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια.

Ο μηχανισμός αυτός αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμος κατά την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ’70, όταν εισέρρευσαν στις τράπεζες δολάρια από τις χώρες-παραγωγούς του πετρελαίου, που είχαν πλουτίσει. Οι τράπεζες μετέτρεψαν τα δολάρια αυτά σε κοινοπρακτικά δάνεια τα οποία χορήγησαν στις χώρες-καταναλωτές του «μαύρου χρυσού», που ξαφνικά είχαν γίνει φτωχότερες. Αυτή η διαδικασία ανακύκλωσης των δολαρίων άμβλυνε τον αντίκτυπο των αυξημένων τιμών του πετρελαίου και διατήρησε την παγκόσμια οικονομία σε αναπτυξιακή τροχιά. Ωστόσο η αγορά των δανείων είχε πλέον φθάσει τα τρισεκατομμύρια δολάρια, πυροδοτώντας την κρίση χρέους της δεκαετίας του ’80 στον αναπτυσσόμενο κόσμο και οδηγώντας τον Ζομπανάκη να εκφράζει μεταμέλεια για «αυτό το τέρας» που είχε βοηθήσει να δημιουργηθεί.

Λίγο αργότερα, ο Ζομπανάκης αποχώρησε από τον τραπεζικό κλάδο και έγινε ανεξάρτητος σύμβουλος, θέτοντας τις γνώσεις του στην υπηρεσία υπερχρεωμένων χωρών που αναζητούσαν τρόπους να αναδιαρθρώσουν τα δάνειά τους. Ειδικευόταν στις λεγόμενες «δύσκολες» χώρες, όπως η Ιαπωνία, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία, όπου χρησιμοποιούσε την προσωπική του γοητεία για να κερδίζει την εμπιστοσύνη των συνομιλητών του και να αποκτά φίλους.

Το γεγονός ότι δεν συνδεόταν με κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα κατέστησε τον Ζομπανάκη χρήσιμο ως παρασκηνιακό σύμβουλο κατά τις ταραχώδεις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Διατηρούσε στενές σχέσεις με αρκετούς πρωθυπουργούς, όπως τον συντοπίτη του Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Παρείχε επίσης συμβουλές στη χούντα, γεγονός για το οποίο επικρίθηκε (η απάντησή του ήταν ότι προσπαθούσε να βοηθήσει την Ελλάδα να διατηρήσει την πρόσβασή της στις διεθνείς χρηματαγορές). Φημολογείτο ότι του προτάθηκε την περίοδο εκείνη τόσο ο ρόλος του πρωθυπουργού όσο και αυτός του κεντρικού τραπεζίτη.

Κινητήριος δύναμη

Η διανοητική περιέργεια ήταν μέρος του χαρακτήρα του Ζομπανάκη. Ηταν η κινητήριος δύναμη πίσω από πολλές πρωτοβουλίες για τη διερεύνηση των νεότερων τάσεων στη διεθνή οικονομία και στα χρηματοοικονομικά, με πιο αξιοσημείωτο το Σεμινάριο των Αθηνών, μία ετήσια σύναξη προσωπικοτήτων υψηλού κύρους από τον ακαδημαϊκό χώρο, τις τράπεζες, την πολιτική και τη δημόσια διοίκηση. Το 2010 ίδρυσε μία έδρα τραπεζικών σπουδών στο Χάρβαρντ, ώστε να αναζητηθούν τρόποι να γίνει η τραπεζική πρακτική πιο ασφαλής και καλύτερα προσαρμοσμένη στις ανάγκες της κοινωνίας.

Παρότι δεν ήταν εμφανώς θρησκόληπτος, ο Ζομπανάκης πίστευε στη «δικαιοσύνη και στην ισότιμη μεταχείριση» και ασχολήθηκε ενεργά με την Ορθόδοξη Εκκλησία, παρέχοντάς της μεταξύ άλλων οικονομικές συμβουλές. Το 1995, αναγορεύθηκε έξαρχος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και συνόδευσε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο στην ιστορική του επίσκεψη στο Βατικανό, με την οποία έληξε το χιλιετές Σχίσμα.

Ο Ζομπανάκης είχε επίσης πλούσια προσωπική ζωή. Το 1955 παντρεύτηκε την Πία Αλεξάκου, συνάδελφό του στην Τράπεζα της Ελλάδος που αργότερα έγινε διεθνής ειδικός σε θέματα βυζαντινής τέχνης. Εκαναν μαζί δύο γιους, τον Ανδρέα και τον Κωστή, πριν πεθάνει ξαφνικά, το 2007. Στα τελευταία του χρόνια, ο Ζομπανάκης έχτισε μία έπαυλη με θέα προς τις Καλύβες και τα περιβόλια που είχε βοηθήσει να φυτευθούν ως παιδί.

* Ο κ. Ντέιβιντ Λάσελ είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «The Story of Minos Zombanakis – Banking without Borders» (εκδόσεις Economia) και πρώην αρχισυντάκτης τραπεζικών θεμάτων των Financial Times.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή