Συμπληρώνονται εφέτος 400 χρόνια από τη γέννηση του Βενετού δόγη Φραγκίσκου Μοροζίνι που συνέδεσε το όνομά του με τις ιστορικές τύχες του βενετοκρατούμενου ελληνισμού. Ο Μοροζίνι γεννήθηκε στη Βενετία το 1619 και πέθανε στο Ναύπλιο το 1694. Η σορός του μεταφέρθηκε στη Βενετία και ενταφιάστηκε στον ναό του Αγίου Στεφάνου με τις τιμές που άρμοζαν σε όσους Βενετούς ευγενείς είχαν ανέλθει στο ύπατο δουκικό αξίωμα. Στην επιτάφια πλάκα, στο δάπεδο της εκκλησίας, εικονίζονται σε μπρούντζο ο δουκικός σκούφος και ράβδοι, σύμβολα των αξιωμάτων του, ενώ κυκλοτερής επιγραφή περιβάλλει το σήμα του νεκρού: Francisci Mauroceni Peloponnesiaci Venetiarum Principis ossa 1694.
Ενα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια στην ιστορία του αγώνα που έδωσε η χριστιανική Δύση εναντίον του οθωμανικού επεκτατισμού, σε έξαρση από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, αποτελεί αναμφισβήτητα ο Κρητικός πόλεμος, που άρχισε το 1645 και έληξε το 1669 με την παράδοση του Χάνδακα στους Τούρκους. Αφορμή για την κήρυξη του πολέμου έδωσε η επίθεση, από μικρή ναυτική δύναμη Ιωαννιτών Ιπποτών, σε τουρκικό πλοίο με Τούρκους αξιωματούχους που πήγαιναν στη Μέκκα για προσκύνημα.
Επειδή οι Ιωαννίτες κατέφυγαν στη συνέχεια στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, οι Τούρκοι που από καιρό επιζητούσαν να κατακτήσουν τη μόνη στρατιωτική βάση της Δύσης στη Λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου κατηγόρησαν τους Βενετούς ότι είχαν δώσει καταφύγιο στους επιδρομείς και κήρυξαν τον πόλεμο στη Γαληνοτάτη. Ο τουρκικός στόλος αφού κατέλαβε διαδοχικά τη Σούδα, τα Χανιά και το Ρέθυμνο πολιόρκησε το 1648 τον Χάνδακα. Η πολιορκία κράτησε 21 ολόκληρα χρόνια.
Η πρόσοψη του βενετικού ναυπηγείου, την οποία κοσμεί το περίφημο λιοντάρι του Πειραιά, που έφερε μαζί του από την Αθήνα ο Μοροζίνι.
Επικεφαλής των χριστιανικών στρατευμάτων ορίστηκε ο Γενικός Καπιτάνος της Θάλασσας Φραγκίσκος Μοροζίνι, τελευταίος υπερασπιστής του Μεγάλου Κάστρου και μαζί του πολέμησαν επικουρικές ομάδες που είχαν στείλει στην Κρήτη οι Ιππότες της Μάλτας, ο Πάπας, η Ισπανία, η Γαλλία, η Τοσκάνη και ο δούκας της Σαβοΐας. Πλάι στους Βενετούς και στους συμμάχους τους πολέμησαν με ηρωισμό οι Κρητικοί, ανάμεσα στους οποίους αξίζει να αναφερθεί ο ευρυμαθής Κρητικός φιλόσοφος, θεολόγος και φιλόλογος Γεράσιμος Βλάχος, μετέπειτα μητροπολίτης Φιλαδελφείας.
Ομως, παρά τη σθεναρή αντίσταση των Βενετών, των Κρητικών και των συμμάχων τους o Χάνδακας δεν μπόρεσε ν’ αντέξει στις επιθέσεις των Τούρκων. Μπροστά στην αναμενόμενη τουρκική επικράτηση, ο Μοροζίνι αναγκάστηκε να επιλέξει τη διπλωματική οδό. Υστερα από διαπραγματεύσεις, στις οποίες έλαβαν μέρος από την πλευρά του βεζύρη Αχμέτ Κιοπρουλή, ο Ελληνας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης Παναγιώτης Νικούσιος και από την πλευρά των Βενετών ο αξιωματικός Ανάντ και ο Κρητικός Στέφανος Σκορδίλης, η Βενετία υπέγραψε στις 16 Σεπτεμβρίου 1669 συνθήκη, σύμφωνα με την οποία η Κρήτη, εκτός από τη Γραμβούσα, τη Σούδα και τη Σπιναλόγκα, γινόταν οθωμανική κτήση. Χάρη σε όρο της συνθήκης που όριζε ότι οι Βενετοί αποχωρώντας μπορούσαν να πάρουν όχι μόνον όπλα αλλά και κειμήλια και αρχεία, σώθηκαν και βρίσκονται σήμερα στην πόλη του αγίου Μάρκου, πολύτιμα αρχεία για τη μελέτη της ιστορίας του βενετοκρατούμενου ελληνισμού. Στα κειμήλια που μεταφέρθηκαν τότε από τον Χάνδακα στη Βενετία συγκαταλέγεται η εικόνα της Παναγίας Μεσοπαντίτισσας, εναποθετημένη σήμερα στον ναό της Σαλούτε στη μαρκιανή πολιτεία. Στη Βενετία επίσης, στο Μουσείο Κορέρ σώζεται το λάβαρο του Μοροζίνι με εικονιζόμενα θέματα που έχουν σχέση με την Κρήτη (Παναγία Μεσοπαντίτισσα, άγιοι Δέκα, άγιος Τίτος). Αργότερα, ο Μοροζίνι κατηγορήθηκε, για να αθωωθεί τελικά, ότι με τη γενικότερη τακτική που είχε ακολουθήσει στη διάρκεια της πολιορκίας ήταν η αιτία να παραδοθεί η Κρήτη στους εχθρούς.
Πελοπόννησος και Αθήνα
Οταν, στα χρόνια που ακολούθησαν, η Βενετία προσχώρησε στον Ιερό Συνασπισμό και κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων, Γενικός Καπιτάνος της Θάλασσας διορίστηκε και πάλι ο Μοροζίνι. Στη διάρκεια του έκτου αυτού βενετοτουρκικού πολέμου (1684-1699), οι Βενετοί κατέλαβαν με τη σύμπραξη των συμμαχικών χριστιανικών δυνάμεων ολόκληρη την Πελοπόννησο που ονομάστηκε «Βασίλειο του Μορέως». Με αναπτερωμένο το πληγωμένο μετά την απώλεια της Κρήτης γόητρο της Γαληνοτάτης, οι νίκες γιορτάστηκαν πανηγυρικά στη Βενετία, ενώ ο Μοροζίνι επονομάστηκε «Πελοποννησιακός» και η προτομή του στήθηκε στο δουκικό παλάτι, στην αίθουσα του συμβουλίου των Δέκα.
Απεικόνιση του Φραγκίσκου Μοροζίνι (χαλκογραφία, 18ος αι.).
Εκτός από την Πελοπόννησο, η βενετοτουρκική πολεμική σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα να περιέλθουν κάτω από τη σημαία του αγίου Μάρκου η Πρέβεζα, η Λευκάδα και, έστω πρόσκαιρα, η Αθήνα. Η προσπάθεια εκδίωξης των Τούρκων από την Αθήνα συνδέεται με τον βομβαρδισμό, στις 27 Σεπτεμβρίου 1687, του Παρθενώνα από τα στρατεύματα του Μοροζίνι. Το έτος της ανατίναξης του σπουδαιότερου μνημείου της κλασικής αρχαιότητας έχει καταχωριστεί στις ολέθριες χρονολογίες της ιστορίας της αρχαιολογίας.
Πριν εγκαταλείψει την Αθήνα, ο Μοροζίνι απέσπασε και μετέφερε στη Βενετία τρία μαρμάρινα λιοντάρια, ένα από τα οποία είναι το περίφημο λιοντάρι του Πειραιά που στολίζει από τότε την είσοδο του βενετικού ναυπηγείου. Μπροστά στο ναυπηγείο, στη λεγόμενη πλατεία του Arsenale, τοποθετήθηκε κίονας που μνημονεύει στη βάση του το όνομα του Μοροζίνι με δίπλα την επωνυμία «Peloponnesiaco». Το 1688, ο Bενετός αξιωματούχος που άφησε το αποτύπωμά του στην ιστορία της Κρήτης, της Πελοποννήσου και της Αθήνας, εξελέγη δόγης της Γαληνοτάτης.
* H κ. Χρύσα Μαλτέζου είναι πρ. διευθύντρια Ελληνικού Ινστιντούτου Βενετίας, ακαδημαϊκος.