Στην αγκαλιά του συντρόφου της ζωής της Σλόμπο αναπαύεται από το περασμένο Σάββατο η σύζυγος του Μιλόσεβιτς, Μιριάνα Μάρκοβιτς, που πέθανε αυτοεξόριστη στη Μόσχα σε ηλικία 77 χρόνων. Η στάχτη της τοποθετήθηκε στην αυλή του σπιτιού τους, στην κωμόπολη Ποζάρεβατς της ανατολικής Σερβίας, όπου είχε ενταφιαστεί το 2006 ο σύζυγός της. Ελάχιστοι φίλοι και συγχωριανοί παρέστησαν στην κηδεία, την οποία οργάνωσε το Σερβικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του υπερεθνικιστή Βόιτσλαβ Σέσελι.
Ούτε ο καταζητούμενος για εγκλήματα του ποινικού δικαίου, φυγόδικος και αυτός στη Ρωσία, γιος της Μάρκο, ούτε η εγκατεστημένη στο Μαυροβούνιο κόρη της, Μαρίγια, ήταν εκεί. Την οικογένεια εκπροσώπησε ο γαμπρός της.
Αλλά για την αποκαλούμενη «Λαίδη Μάκβεθ» των Βαλκανίων, ελάχιστη σημασία είχε το πόσοι και ποιοι θα την αποχαιρετίσουν και θα την κλάψουν. Ισως να ήταν και χαρούμενη διότι θα πορευθεί «εν τόπω χλοερώ» στην αιωνιότητα στο πλευρό του άντρα που ερωτεύθηκε στα παιδικά της χρόνια και δεν αποχωρίστηκε ποτέ, έως εκείνη την ημέρα του Απριλίου του 2001, όταν η σερβική αστυνομία τον άρπαξε, στη βίλα τους στο Βελιγράδι, και τον έστειλε στη Χάγη.
Από το Ποζάρεβατς ξεκίνησαν οι δυο τους, ερωτευμένοι, την πορεία προς την κορυφή της πυραμίδας της εξουσίας. Εκεί συναντήθηκαν το Σάββατο για να συνεχίσουν μαζί στο αιώνιο ταξίδι της γαλήνης και της σιωπής.
Δύο μεγάλα πάθη είχε η Μιριάνα Μάρκοβιτς: τον άνδρα της και την εξουσία, την οποία ασκούσε κυρίως και στρατηγικά από το παρασκήνιο, επηρεάζοντας τα μέγιστα τη σκέψη και τις αποφάσεις του πανίσχυρου Σέρβου ηγέτη.
Οταν μάλιστα χρειαζόταν να βγει στο προσκήνιο και να τον στηρίξει ανοικτά, δεν δίσταζε να το κάνει, ιδρύοντας δικό της κόμμα νέων επιχειρηματιών (και χρηματοδοτών του καθεστώτος Μιλόσεβιτς) με την επωνυμία «Γιουγκοσλαβική Αριστερά». Το κόμμα της, εκτός από τους πόρους που προσέφερε στο καθεστώς, έβαζε πλάτη, με τη μικρή του πολιτική επιρροή αλλά και την ισχύ της προέδρου του, στις κρίσιμες στιγμές.
Πίσω από την κουρτίνα της εξουσίας του συζύγου της, η Μίρα, όπως ήθελε να την αποκαλούν, έφτασε να γίνει μία από τις τρεις πιο ισχυρές, αλλά και πιο μισητές, γυναίκες των Βαλκανίων. Μαζί με τη Νεζμιγέ Χότζα στην Αλβανία και την Ελενα Τσαουσέσκου στη Ρουμανία αποτέλεσαν τη γυναικεία «Αγία τριάδα» του κομμουνισμού στη γειτονιά μας.
Οταν ο «παράδεισος» κατέρρευσε, διώχθηκαν και οι τρεις: η σύζυγος του Ενβέρ Χότζα κλείστηκε στη φυλακή για κατάχρηση εξουσίας, η Ελενα Τσαουσέσκου στήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα πλάι στον δικτάτορα άντρα της και η Μάρκοβιτς διέφυγε μετά τη σύλληψη του Μιλόσεβιτς στη Ρωσία, προτού συλληφθεί για διαφθορά.
Οσο το άστρο του Μιλόσεβιτς μεσουρανούσε, οι πάντες έτρεμαν τη «διανοούμενη» Μίρα. Η Πρώτη Κυρία της Γιουγκοσλαβίας δεν δίσταζε να στοχοποιήσει όποιον θεωρούσε ότι αποτελούσε δυνάμει κίνδυνο για την εξουσία του συζύγου της ή για τους δικούς της σχεδιασμούς, επιστημονικούς (δίδασκε κοινωνιολογία στα πανεπιστήμια του Βελιγραδίου και το Λομονόσοφ) και, κυρίως, πολιτικούς.
Οταν ο μέντορας του Μιλόσεβιτς και επίφοβος αντίπαλός του για την προεδρία, Ιβάν Στάμπολιτς, βρέθηκε νεκρός με το πτώμα του διαλυμένο σε καυστικό υγρό, βούιξε το Βελιγράδι ότι «είναι δουλειά της Κυρίας» – κάτι που βεβαίως ποτέ δεν αποδείχθηκε. Οπως δεν αποδείχθηκαν και οι φήμες ότι κρυβόταν πίσω από την απόπειρα δολοφονίας του ηγέτη της αντιπολίτευσης και μισητού αντιπάλου του Μιλόσεβιτς, Βουκ Ντράσκοβιτς.
Δεν μπορώ να μην καταθέσω μια προσωπική εμπειρία. Σε συνέντευξη Τύπου στην Καλαμαριά τόλμησα να της ζητήσω να σχολιάσει τα όσα καταλόγιζε ο διεθνής Τύπος περί πολιτικής εθνοκάθαρσης του συζύγου της στη Βοσνία. «Μήπως είστε φασίστας;» μου απάντησε. Κάπου εκεί έκλεισε η –ας πούμε– συζήτηση. Μολονότι ο Μιλόσεβιτς χρησιμοποίησε ως όχημα τον σερβικό εθνικισμό για να ανέλθει και να γραπωθεί στην εξουσία, η ίδια δήλωνε κομμουνίστρια και πολέμια των εθνικισμών. Δεν έχανε, εξάλλου, την ευκαιρία να ξιφουλκεί εναντίον μιας άλλης ισχυρής πολιτικά γυναίκας, της προέδρου των Σέρβων της Βοσνίας, Μπιλιάνα Πλάβσιτς, την οποία μισούσε για τις «εθνικά καθαρές λύσεις» που διατύπωνε στον εμφύλιο πόλεμο. Σε παλαιότερη συνέντευξη είχα ζητήσει από την Πλάβσιτς τη γνώμη της για τα όσα της καταλόγιζε η Μάρκοβιτς και μου είπε: «Είμαι γιατρός και μπορώ να πω ότι η γυναίκα είναι ψυχοπαθής…».
Κοινή μοίρα
Αν πάντως η Μίρα Μάρκοβιτς κινούσε από το ημίφως τα νήματα της εξουσίας, εκείνο που δεν έκρυβε ποτέ ήταν ο έρωτάς της προς τον Σλόμπο. Και το αίσθημα ήταν αμοιβαίο. Οταν ο Μιλόσεβιτς επέστρεψε από το Ντέιτον των ΗΠΑ όπου υπέγραψε την ομώνυμη συνθήκη για τη λήξη του εμφυλίου στη Βοσνία, με το που πάτησε το πόδι του στο αεροδρόμιο του Βελιγραδίου, το πρώτο που έκανε ήταν να δώσει ένα ζεστό φιλί στη σύζυγό του και μετά να χαιρετήσει το κυβερνητικό κλιμάκιο. Ο διεθνής Τύπος δεν άφησε ασχολίαστη την τρυφερή στιγμή του μετέπειτα «χασάπη των Βαλκανίων».
Το Ποζάρεβατς, η κοινή τους γενέτειρα, ήταν μια περιοχή στην ανατολική Σερβία την οποία χαρακτηρίζουν παγανιστικοί μύθοι και έθιμα, φτώχεια και ενδημικές αρρώστιες. Η σχέση τους ξεκίνησε από τα τρυφερά χρόνια του σχολείου και έφτασε ώς τα παλάτια της εξουσίας.
Εκτός από τον έρωτα και την πολιτική, τους έδενε και ο πόνος των πρώτων τους χρόνων. Με μητέρα παρτιζάνα που τη γέννησε στη φυλακή, η Μιριάνα δεν έμαθε ποτέ ποιος ήταν ο πραγματικός της πατέρας. Φήμες, που όμως δεν επιβεβαιώθηκαν, την ήθελαν νόθο παιδί του Τίτο (η μητέρα της ήταν γραμματέας του).
Ο άνθρωπος του οποίου έφερε το επώνυμο, ένας κομματικός αξιωματούχος ονόματι Μάρκοβιτς, την αναγνώρισε σε ηλικία δέκα χρόνων αλλά η ίδια δεν το αποδέχθηκε ποτέ. Δεν πήγε καν στην κηδεία του – ούτε όμως, ως φεμινίστρια, πήρε το επίθετο του συζύγου της μετά τον γάμο.
Τα παιδικά χρόνια και του Μιλόσεβιτς ήταν ακόμα πιο ζοφερά. Τόσο ο πατέρας όσο και η μητέρα του αυτοκτόνησαν όταν ήταν μικρός. Τα οικογενειακά δράματα σημάδεψαν τη ζωή και των δύο και τους έφεραν πιο κοντά. Στην κοινή διαδρομή τους, ο καθένας διαδραμάτισε έναν ιδιαίτερο ρόλο για τον άλλο. Εκείνη υποκαθιστούσε γι’ αυτόν την απούσα μητέρα, τη γυναίκα που δεν τόλμησε ποτέ να πλησιάσει καθότι συνεσταλμένος, τους φίλους που δεν είχε· εκείνος υποκατέστησε τον πατέρα της, τους άντρες που δεν της έδιναν σημασία. Οι Σέρβοι λάτρεψαν και στο τέλος μίσησαν τον Μιλόσεβιτς, και κάποιες εποχές έτρεμαν τη Μιριάνα. Τα πάθη αυτά, και η χώρα την οποία κυβέρνησαν σε ταραχώδη, αιματηρά χρόνια, είναι πλέον στάχτες.