Το φαγητό έχει έλθει, τρώμε ινδικό, και εκείνος έχει αφεθεί με γαστριμαργική ορμή στην κουζίνα που τη λατρεύει, εκδηλώνοντας… πείνα παιδιού. Καθώς τον παρατηρούσα –σεμνός, μετρημένος, με προσεκτικό, επιστημονικό λόγο, ντυμένος διόλου επιτηδευμένα– και ενώ η συνάντηση έγινε εν μέσω προεκλογικής περιόδου, το πρώτο που τον ρωτώ είναι εάν θέλει να εμπλακεί με την πολιτική. «Η επιστήμη κυνηγά την απόλυτη αλήθεια, ενώ η πολιτική τον απόλυτο συμβιβασμό», απαντά γελώντας.
Ο Πάρης Σφήκας είναι καθηγητής στον τομέα Πυρηνικής και Στοιχειωδών Σωματιδίων του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με πολύχρονη ηγετική παρουσία στα πειράματα του CERN και ο Eλληνας με τη μεγαλύτερη διεθνή απήχηση για τις επιστημονικές του δημοσιεύσεις, σύμφωνα με την κατάταξη Webometrics.
Πρόσφατα, μάλιστα, εξελέγη νέο μέλος της Βρετανικής Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών, μία από τις παλαιότερες και πιο διακεκριμένες ακαδημίες.
«Aλλη διαφορά; Στην πολιτική η λύση είναι συνάρτηση του χρόνου κατά τον οποίο πρέπει να ληφθεί μία απόφαση. Μία “σωστή” πολιτική λύση μπορεί να αποδειχθεί λανθασμένη 20 έτη μετά».
– Μα δεν μου αναφέρατε προηγουμένως ότι και η επιστήμη εμπεριέχει το στοιχείο του απρόβλεπτου;
– Το πρακτικό τμήμα ναι. Ο θρύλος θέλει τον φυσικό Φάραντεϊ, ερωτώμενο από τον υπουργό Οικονομικών Γουίλιαμ Γλάδστων της Βρετανίας για την αξία της γεννήτριας ηλεκτρικού ρεύματος, να απαντάει «δεν γνωρίζω, αλλά μία μέρα θα το φορολογήσετε». Ανεξαρτήτως τούτου, η επιστημονική γνώση ήταν γνωστή από τότε.
– Δεν μπορεί ένας επιστήμονας να είναι και πολιτικός;
– Ο εξαιρετικός επιστήμονας πρέπει να μην κάνει εκπτώσεις, ενώ αντίθετα ο εξαιρετικός πολιτικός πρέπει να συγκεράσει απόψεις. Οσοι περνούν από την επιστήμη στην πολιτική με επιτυχία, ακόμα και αν διατηρήσουν την επιστημοσύνη τους, πρέπει να εφαρμόσουν τακτικές της πολιτικής. Αλλιώς θα αποτύχουν.
– Θα θέτατε υποψηφιότητα;
– Οχι. Η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα που υπάρχει, αλλά, όπως είπε σκωπτικά ο Τσώρτσιλ, το μεγαλύτερο αντεπιχείρημα κατά της δημοκρατίας είναι δέκα λεπτά με τον μέσο ψηφοφόρο. Ο πολιτικός μιλώντας με τους ψηφοφόρους ίσως πει και αναλήθειες για να είναι αρεστός. Οπως π.χ. ότι για όλα τα προβλήματα υπάρχει λύση, η οποία μάλιστα δεν θα είναι επώδυνη.
– Σκέφτεστε τον τρόπο που αντιμετώπισε μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας την κρίση;
– Η Ελλάδα υπέφερε βαριά, αλλά δεν έκανε γρήγορα ό,τι έπρεπε για να αντιμετωπίσει την κρίση, με αποτέλεσμα η ίδια η κοινωνία να υποφέρει περισσότερο και ακόμα να μην έχει τελειώσει το άγος.
– Φταίνε οι πολιτικοί ή οι πολίτες;
– Και οι δύο πλευρές. Στο εξωτερικό λένε ότι δεν χωνέψαμε ποτέ την κρίση και ότι δεν έγιναν τα σωστά βήματα αντιμετώπισής της. Βέβαια, το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό, είναι πολιτικό και κοινωνικό. Στην Ελλάδα η κοινωνική συνείδηση είναι χαλαρή – ασθενής.
– Είστε υπέρ της τοποθέτησης στην κυβέρνηση τεχνοκρατών;
– Σίγουρα. Μπορεί στην Ελλάδα οι τεχνοκράτες υπουργοί να είναι ανάθεμα, ωστόσο μόνο κάποιος που δεν σκέφτεται το πολιτικό κόστος μπορεί να εξορθολογίσει εκ βάθρων ένα σύστημα. Δυστυχώς, ο στόχος της επανεκλογής είναι συχνά ο χειρότερος σύμβουλος.
– Ωστόσο, ο πανεπιστημιακός και υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου, παρότι έχει δηλώσει ότι δεν θα θέσει υποψηφιότητα στις εθνικές εκλογές, ψήφισε πρόσφατα νόμο για τη μετατροπή των ΤΕΙ σε πανεπιστήμια, ο οποίος επικρίνεται με σφοδρότητα και για μικροπολιτική στόχευση.
– Είναι πολιτική επιλογή. Αντιτείνεται ότι υπάρχει μία διεθνής τάση δημιουργίας μεγάλων πανεπιστημιακών πόλων. Ομως, ακόμη κι έτσι, αυτό δεν γίνεται σε μία νύχτα όπως συνέβη στην Ελλάδα, ούτε με τη δημιουργία νέων τμημάτων ΑΕΙ σε κάθε πόλη χωρίς μελέτη σκοπιμότητας και στρατηγική.
– Πώς αξιολογείτε ακαδημαϊκά το σχέδιο Γαβρόγλου για τις απορροφήσεις των ΤΕΙ από πανεπιστήμια και τη μετατροπή τους σε πανεπιστημιακά τμήματα;
– Πρόκειται για κολοσσιαίο λάθος. Από το σχέδιο είναι ευτυχείς μόνον όσοι –μικροί και μεγάλοι– πιστεύουν ότι θα ευνοηθούν και θα βρεθούν δίπλα σε πολύ καλύτερούς τους. Ωστόσο, ακόμη κι αν το δεχθούμε ως πολιτική επιλογή των κρατούντων, η υλοποίηση του σχεδίου από το υπουργείο πάσχει βαριά. Για παράδειγμα, τα νέα τμήματα δεν έχουν ακόμα πρόγραμμα σπουδών. Κι όμως, θα είναι στο μηχανογραφικό! Το φαντάζεστε; Τα παιδιά να δηλώνουν ένα τμήμα χωρίς να ξέρουν τι θα διδαχθούν στο δεύτερο έτος και από ποιους. (Σ.σ. Κάνει μία παύση και οξύνει τον τόνο). Στο πεδίο μου, αυτή τη στιγμή μελετάμε με ένταση το πλάνο των επιταχυντών του CERN για το 2040-2045. Ετσι προχωρά ο κόσμος, έτσι γίνονται οι μεγάλες ανακαλύψεις. Αντίθετα, στην Ελλάδα δημιουργούνται προγράμματα σπουδών που θα διδαχθούν σε πέντε μήνες! Κοντόθωρη αντιμετώπιση, χωρίς στρατηγική, χωρίς πρόγραμμα.
Ο Μπιλ Κλίντον
– Ποιον πολιτικό θαυμάζετε;
– Περιοριζόμενος στα τελευταία 40 έτη, τον Μπιλ Κλίντον. Hταν εξαιρετικά ευφυής, με αστείρευτη δίψα για γνώση: ήξερε πιο πολλά (από το ΑΕΠ των χωρών μέχρι την ιστορία τους) από τους εξειδικευμένους δημοσιογράφους που τον συνόδευαν στα ταξίδια του ανά τη γη. Μοιραζόταν τη ζωή του με μία πανέξυπνη και ικανότατη σύζυγο, σε ένα σπίτι χωρίς τοίχους (ήταν βιβλιοθήκες από το ταβάνι μέχρι το πάτωμα). Eφερε τις ΗΠΑ στον δρόμο της ανάπτυξης, μείωσε την ανεργία, και συγχρόνως μείωσε το έλλειμμα που άφησαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Και ήταν αναμφισβήτητα χαρισματικός. Δυστυχώς, κάποιες προσωπικές του επιλογές (Τζένιφερ Φλάουερς, Μόνικα Λεβίνσκι κ.ά.) ήσαν εξαιρετικά ατυχείς –λανθασμένες– και αμαύρωσαν την υστεροφημία του ως πολιτικού άνδρα. Ιστορικά, ήταν ένας εξαιρετικός πρόεδρος.
«Οι συνάδελφοι στο εξωτερικό βλέπουν τις καταλήψεις στα ελληνικά πανεπιστήμια ως couleur locale, χαρακτηριστικό των ιθαγενών. Επιτρέπεται χώρα πολιτισμένη να έχει καταλήψεις εν ονόματι της προσπάθειας κάποιων ατόμων να επιβάλουν τις επιλογές τους;», λέει ο Πάρης Σφήκας.
Οι καταλήψεις πανεπιστημίων είναι ό,τι πιο ανελεύθερο υπάρχει
«Η μεγαλύτερη τιμή είναι ότι υπάρχει ένα τεράστιο βιβλίο όπου υπογράφουν τα νέα μέλη από το 1660(!) και κατόπιν μπορούν να δουν τις υπογραφές των παλαιότερων εξαίρετων και διασήμων μελών», λέει ο κ. Σφήκας για το Royal Society of London όπου ο ίδιος έγινε πρόσφατα μέλος – «Fellow of the Royal Society».
– Εσείς, ποιων διασήμων την υπογραφή θα επιλέξετε να δείτε;
– Εύκολο: των Ισαάκ Νεύτωνος, Τζέιμς Μάξγουελ, Πολ Ντιράκ. Η αλήθεια είναι ότι η σκέψη και μόνο της συνυπογραφής είναι μεγάλη τιμή και μου προκαλεί –το ομολογώ– χαρά.
– Η μετανάστευση των καλών Ελλήνων επιστημόνων δεν είναι νέο φαινόμενο. Γιατί μας παραξενεύει τώρα ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στη σημερινή μετανάστευση και σε εκείνη πριν από την κρίση;
– Αναντίρρητη αλήθεια είναι ότι πολλοί εξαιρετικοί Ελληνες επιστήμονες που έφυγαν στο εξωτερικό –και πριν από την κρίση– δεν επέστρεψαν. Και είναι λογικό, καθώς οι συνθήκες ζωής και επαγγελματικής εξέλιξης στις μεγάλες χώρες είναι πολύ καλύτερες. Η διαφορά με την περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα είναι ότι τώρα έχει φύγει περισσότερος κόσμος. Στον αντίποδα, ωστόσο, οι Ελληνες είναι ο λαός με το μεγαλύτερο ποσοστό επιστροφής μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών.
– Γιατί να επιστρέψει κάποιος;
– Οι βασικοί παράγοντες είναι οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί που έχουν οι Ελληνες και η σαγήνη της χαλαρής ζωής στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό η ζωή είναι πολύ πιο οριοθετημένη σε καθημερινή βάση. Η χαλαρότητα βέβαια είναι εξαιρετική όταν την απολαμβάνεις, αλλά δυσάρεστη όταν την υφίστασαι. Για κάποιους, κίνητρο είναι και η επιθυμία προσφοράς.
– Τι θα προτείνατε για την επιτυχία στο εξωτερικό;
– Απειρη προσπάθεια – είτε μιλάμε για πανεπιστημιακές σπουδές είτε για σταδιοδρομία. Σε κάθε συνιστώσα της ζωής χρειάζονται ζέση, ενέργεια, κέφι, ικανότητα συγκέντρωσης και αφοσίωση.
– Ποιο θετικό ξεχωρίζετε στο ελληνικό πανεπιστήμιο;
– Την ποιότητα πολλών φοιτητών. Μερικοί μπορούν να σταθούν οπουδήποτε.
– Και ποιο αρνητικό;
– Τις παραδοξότητές του, με μεγαλύτερη τις καταλήψεις. Οι συνάδελφοι στο εξωτερικό δεν το πιστεύουν, ακόμα τις βλέπουν ως couleur locale, χαρακτηριστικό των ιθαγενών, κάτι αντίστοιχο των ταυρομαχιών. Επιτρέπεται χώρα πολιτισμένη να έχει καταλήψεις εν ονόματι της προσπάθειας κάποιων ατόμων να επιβάλουν τις επιλογές τους; Είναι ό,τι πιο ανελεύθερο υπάρχει.
Η συνάντηση
Μου είπε ότι είναι λάτρης του ινδικού φαγητού και έτσι του πρότεινα το «Pink Elephant Dοwn Town» στην οδό Δερβενίων 4Α. Επέλεξε Chicken Tikka, φιλέτα από μπουτάκια κοτόπουλου με πικάντικη γεύση ινδικών μπαχαρικών, τζίντζερ και σκόρδο – ένα ιδιαίτερα αγαπητό πιάτο σε όσους προτιμούν τις πιπεράτες γεύσεις. Εγώ προτίμησα το κλασικό Zafrani Corma, τρυφερές μπουκιές κοτόπουλου σε ήπια, κρεμώδη σάλτσα από γάλα καρύδας με σαφράν και αμύγδαλα.
Για συνοδευτικά των κρεατικών επιλέξαμε τα kasmir rice (ρύζι μπασμάτι με αρωματικά μπαχαρικά, σαφράν, ρεβίθια, σταφίδες και καρότο) και τα αλμυρά samosas (τραγανά, ινδικά τηγανητά πιτάκια, με αρωματική γέμιση).
Συνόδευσε το ινδικό φαγητό με κόκκινο κρασί, ενώ εγώ αρκέστηκα σε νερό, καθώς μετά θα πήγαινα σε πάρτι γενεθλίων.
Ολα αληθινά γευστικά, φιλικό περιβάλλον, το σέρβις υποδειγματικό. Ο λογαριασμός ήλθε στα 41,4 ευρώ.
Οι σταθμοί του
1963
Γεννιέται στο Kάιρο από πατέρα Κύπριο και μητέρα Ιταλοελληνίδα.
1970
Η οικογένεια μετακομίζει στην Κύπρο για δέκα χρόνια. Τελειώνει το εξατάξιο Λανίτειο Γυμνάσιο στη Λεμεσό.
1980
Εισάγεται στο ΕΜΠ, αλλά έπειτα από παρατεταμένη κατάληψη φοιτητών φεύγει στις ΗΠΑ με υποτροφία από το ΜΙΤ.
1988
Λαμβάνει το διδακτορικό του από το ΜΙΤ και εργάζεται στο CERN ως Scientific Associate.
1990
Επιστρέφει στις ΗΠΑ ως Wilson Fellow στο Fermilab και ως επίκουρος καθηγητής στο ΜΙΤ.
1996
Παντρεύεται την Ντίνα Λουράντου και αποκτούν τον Ανδρέα (1997) και τον Βρεττό (2000).
1997
Εκλέγεται τακτικός καθηγητής στο ΜΙΤ και αρχίζει ως Senior Research Physicist στο CERN.
2002
Τακτικός καθηγητής στο ΕΚΠΑ, αναλαμβάνει το Ινστιτούτο Επιταχυντικών Συστημάτων και Εφαρμογών το 2009.
2016
Βραβείο Παπανικολάου και αργότερα μέλος της Βρετανικής Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών (2019).