«Αγαπημένη μου Μαρίτσα, δεν μπορείς να φανταστείς πόσο χάρηκα όταν άνοιξα το κουτί που μου έστειλες και βρήκα μέσα ένα μανταρίνι. Το μανταρίνι έγινε το νησί μας. Με τους συντρόφους μου φάγαμε μέχρι και τις φλούδες» αναφέρει στο συγκινητικό γράμμα του ένας από τους στρατιώτες που υπερασπίζονταν το Οχυρό Λίσσε, στο Κάτω Νευροκόπι της Δράμας, κατά τη γερμανική εισβολή το 1941, περιγράφοντας με απλά λόγια, σε λίγες αράδες τις κακουχίες, τη μοναξιά, την αλληλεγγύη και την αγωνία του πολέμου.
Ολόκληρη η επιστολή φτάνει έπειτα από δεκαετίες στα χέρια ενός άλλου πολεμιστή-επισκέπτη που συμμετέχει στο 24ωρο παιχνίδι πολεμικής προσομοίωσης του Οχυρού Λίσσε «Follow the Fox» (Ακολούθησε την Αλεπού). Ο επισκέπτης με την παρέα του παίρνουν το όνομα ενός από τους υπερασπιστές του οχυρού, φορούν κράνος και στολή, αναλαμβάνουν καθήκοντα από πυροβολητή μέχρι πυροτεχνουργό, ακολουθούν τις διαταγές του Διοικητή, και «ξαναζούν» την τριήμερη μάχη του Απριλίου του 1941 με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών και τάμπλετ. Ωστόσο, το φιλόδοξο και πρωτοποριακό για τα ελληνικά και ευρωπαϊκά δεδομένα εγχείρημα, που θα προσελκύσει επισκέπτες στο ακριτικό Νευροκόπι, παραμένει ανενεργό σχεδόν δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση του κατασκευαστικού και ψηφιακού έργου.
Κειμήλια και τεχνολογία
Η σιδερένια πόρτα του οχυρού ανοίγει με δυσκολία και κατεβαίνουμε περίπου 16 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, στις κύριες στοές της «Χελώνης», όπως ονομάζεται το τμήμα του οχυρού που παραχωρήθηκε στον Δήμο Κάτω Νευροκοπίου για τη μετατροπή του σε θεματικό μουσείο. Στην υποδοχή είδαμε το στρατιωτικό σακίδιο, τη στολή, τα γάντια, το κράνος και τη μάσκα αερίων που θα παραλαμβάνουν οι επισκέπτες, αλλά και το «όπλο» τους, ένα σύγχρονο τάμπλετ με το οποίο θα εκτελούν τις αποστολές τους. Μέσα στις στοές, συνολικού μήκους χιλίων μέτρων, έχουν εγκατασταθεί σύγχρονοι υπολογιστές πλάι σε ιστορικά στρατιωτικά κειμήλια εποχής. Βλέπουμε ομοιώματα τυφεκίων και κουτιά αποθήκευσης όλμων, στρατιωτικούς χάρτες της περιοχής από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, στην παλιά αποθήκη πυρομαχικών αποθηκεύονται τώρα τα κράνη για τους επισκέπτες, καλώδια υπολογιστών και ωτοασπίδες, στο Ιατρείο που λειτουργεί και ως σταθμός πρώτων βοηθειών βλέπουμε τα φορεία και τα ιατρικά εργαλεία της εποχής, ενώ στο γραφείο του Διοικητή υπάρχουν παλιοί ασύρματοι και το τηλέφωνο με το οποίο ο Ταγματάρχης Πεζικού Γεώργιος Δετοράκης επικοινωνούσε με τα γειτονικά οχυρά και το Τάγμα Πεζικού στο Κάτω Νευροκόπι για την εξέλιξη της μάχης του ’41.
«Υπάρχει και η αυθεντική στολή του τότε Διοικητή και άλλα στρατιωτικά κειμήλια που θα μεταφερθούν στο οχυρό όταν αρχίσει η λειτουργία του» λέει στην «Κ» ο αντιδήμαρχος Ελευθέριος Ταμπουρίδης, ο οποίος μας ξεναγεί στους χώρους μαζί με τον πρόεδρο της Τοπικής Ενότητας Οχυρού Νίκο Σαρπότα. Στους τοίχους των στοών έχουν τοποθετηθεί οθόνες με την ψηφιακή παρουσίαση του οπλισμού της εποχής, ιστορικών ντοκιμαντέρ και φωτογραφιών και το χρονικό της μάχης. Κάμερες καταγράφουν τις κινήσεις των παικτών, καθώς αποσπάσματα του παιχνιδιού θα μεταδίδονται ζωντανά μέσω Διαδικτύου, αν και ακόμη το Οχυρό δεν έχει συνδεθεί στο Ιντερνετ. Στις παλιές αίθουσες αποθήκευσης καυσίμων και πυρομαχικών οι υπολογιστές που έχουν τοποθετηθεί για την αναψυχή των παικτών είναι ακόμη τυλιγμένοι με ζελατίνες, καθώς δεν έχουν τεθεί ποτέ σε κανονική λειτουργία. Σε ορισμένα σημεία παρατηρούμε υγρασίες που δημιουργούνται όσο το οχυρό παραμένει κλειστό και δεν ανακυκλώνεται ο αέρας.
Επίθεση με αέρια
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό του παιχνιδιού προσομοίωσης «Follow the Fox» (Ακολούθησε την Αλεπού) η ομάδα των παικτών εισέρχεται στο οχυρό για 24 ώρες, αφού έχει περάσει μια μίνι εκπαίδευση και ένα ενδεικτικό τεστ γνώσεων. Οι παίκτες αναλαμβάνουν έναν ρόλο που αντιστοιχεί σε μια από τις ειδικότητες των οπλιτών της εποχής (πολυβολητής, γεμιστής, διαβιβαστής, τεχνίτης, σιτιστής κ.ά.) και ακολουθούν τις διαταγές του Διοικητή και των Συντονιστών που ανήκουν στην ομάδα διαχείρισης του Οχυρού, ενώ η «δράση» εκτελείται με τις ηλεκτρονικές ταμπλέτες και τους υπολογιστές. «Το σενάριο βασίζεται στις πραγματικές αναφορές τριών Διοικητών από τα οχυρά Λίσσε, Περιθώρι και Πυραμιδοειδές και έχουμε εντάξει γεγονότα που συνέβησαν στην τριήμερη μάχη του Απριλίου» μας λέει ο υπεύθυνος σχεδίασης του λογισμικού και των ψηφιακών εφαρμογών Τάσος Μπέλλας.
Ετσι, αν ο «πολυβολητής» κληθεί να καταστρέψει έναν στόχο, θα πρέπει, σε συνεργασία με τον γεμιστή, να επιλέξει τον τύπο του όπλου, τα σωστά πυρομαχικά, να στοχεύσει και να πυροδοτήσει, κάτι που θα «ακουστεί» σε όλο το οχυρό, ενώ θα «μυρίσει» πυρίτιδα χάρη σε ειδικά συστήματα παραγωγής καπνού που έχουν εγκατασταθεί. Οι παίκτες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις «επιθέσεων» με αέρια, να «μεταφέρουν» νερό για την ψύξη των όπλων, να «γεμίσουν» καύσιμα, να «επιδιορθώσουν» ένα όπλο ή να «τοποθετήσουν» νάρκες για την αποφυγή χερσαίων επιθέσεων.
Οι πληροφορίες για τις συνθήκες της μάχης, η ζωή στο οχυρό, τα όπλα και ο όγκος των πυρομαχικών αποτελούν ακριβή μεταφορά των πραγματικών, χάρη στη μελέτη που έχει πραγματοποιήσει για τα οχυρά της Γραμμής Μεταξά ο Συνταγματάρχης Πεζικού Γεώργιος Χαλκίδης. Ο χρόνος του παιχνιδιού κυλάει τρεις φορές γρηγορότερα από τον πραγματικό, προσομοιώνοντας την τριήμερη μάχη του οχυρού από τις 6 έως τις 9 Απριλίου 1941. Το παιχνίδι ολοκληρώνεται ακολουθώντας πιστά την ιστορική αφήγηση, με την παράδοση του Οχυρού και την εκκένωσή του για την επόμενη ομάδα. Ο στόχος του παιχνιδιού, εκτός από τη βιωματική αναπαράσταση των ιστορικών γεγονότων, είναι να προβληματίσει τους παίκτες, όπως μας λένε οι ξεναγοί μας, για την κατάσταση του πολέμου και να μεταδώσει ένα αντιπολεμικό μήνυμα.
Επένδυση σε αναμονή
Η μετατροπή του Οχυρού Λίσσε σε θεματικό μουσείο εντάχθηκε από τον Δήμο Κάτω Νευροκοπίου στο διασυνοριακό ευρωπαϊκό πρόγραμμα Interreg, σε συνεργασία με τον γειτονικό Δήμο Γκότσε Ντέλτσεφ της Βουλγαρίας, συνολικού προϋπολογισμού 1,17 εκατομμυρίων ευρώ. Το έργο ξεκίνησε το 2009 και παραδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2013, αλλά δεν τέθηκε ποτέ σε πλήρη λειτουργία. Σύμφωνα με τη νυν δημοτική αρχή εκκρεμούν η οριστική παραχώρηση του οχυρού από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας και η έκδοση άδειας λειτουργίας, ενώ υπάρχει προβληματισμός για το σχήμα διαχείρισης του θεματικού μουσείου.
«Ο Δήμος θα έχει την επίβλεψη του οχυρού, αλλά όχι τη διαχείριση. Δεν θέλουμε κέρδη, αλλά ούτε και ζημίες. Ισως μια μορφή Κοιν.Σ.Επ. να είναι η καλύτερη επιλογή» σημειώνει στην «Κ» ο δήμαρχος Κάτω Νευροκοπίου Βασίλης Γιαννόπουλος. Στόχος της δημοτικής αρχής και της διαπαραταξιακής ομάδας εργασίας που επιβλέπει τις διαδικασίες είναι το οχυρό να ανοίξει για το κοινό τον ερχόμενο Απρίλιο και σταδιακά να τεθεί σε λειτουργία και το παιχνίδι προσομοίωσης. Οσο καθυστερεί όμως, μια επένδυση εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ απαξιώνεται και μένει «άκαπνη».