Η περιοχή του Φενεού και της λίμνης Στυμφαλία, εκτός από υπέροχα χωριά, κρύβει και συναρπαστικούς ανθρώπους.
Αγαπώ να φωτογραφίζω κρυψώνες τόπων και τους ανθρώπους τους. Αλλωστε, οι άνθρωποι κάνουν τον τόπο. Η Ορεινή Κορινθία έχει την τύχη να βρίσκεται κοντά στην Αθήνα. Κατοικείται λοιπόν από ντόπιους αλλά και από «μετοίκους», πρωτευουσιάνους δηλαδή που εγκαταστάθηκαν εδώ από επιλογή. Με τις κόρες μου συνεπιβάτριες, ταξίδεψα με το 2CV μου στη Βελίνα, ένα μικρό χωριό με ένα μεγάλο μπαλκόνι στον Κορινθιακό.
Συνάντησα τον παλιό μου φίλο Χάρη Τσιρέκα, 50 ετών σήμερα, ο οποίος εγκαταστάθηκε σε ένα άγνωστο τότε γι’ αυτόν μέρος το 2013. Εψαχνε έναν τόπο στη φύση, κοντά στη θάλασσα, αλλά όχι μακριά από την Αθήνα. Παράτησε την καριέρα στα μουσικά στερεώματα της Νέας Υόρκης και αργότερα της Ελλάδας -ήταν περκασιονίστας σημαντικών καλλιτεχνών όπως η Μαρινέλλα- για να εκπληρώσει το όνειρό του. Αγόρασε γη απομακρυσμένη από άλλες καλλιέργειες, για να σπείρει το αρχαίο δίκοκκο σιτάρι Τriticum dicoccum, το οποίο «ανατρέφει» στο φεγγαρόφως με βιοδυναμικές γεωργικές μεθόδους και πολλή αγάπη. Ο Χάρης καλλιεργεί επίσης μηλιές, αχλαδιές, κερασιές, ροδακινιές και μας εκπλήσσει με την επιλεκτική εκτροφή σκύλων θιβετιανών Μαστίφ. Στα σκαριά έχει την ίδρυση ενός κέντρου όπου άνθρωποι από όλο τον κόσμο θα αναζητούν την Ιθάκη τους με πνευματική και σωματική άσκηση. Με το αγροτικό του ανεβαίνουμε στο ελατόδασος και μαζεύουμε μανιτάρια πορτσίνι και τρούφες.
Στο ξέφωτο της εκκλησίας της πολιούχου Αγίας Τριάδας λένε ότι υπήρχε στην αρχαιότητα Ασκληπιείο θεραπευτήριο. Ο Κώστας Ραυτόπουλος, δήμαρχος Κρυονερίου, απλός, εργατικός και αγαπητός στο χωριό, μας ξεναγεί στις ομορφιές των δικών του πέριξ. Ξεχνιέμαι από όλους και από όλα μέσα στο πλατανόδασος, στη χαράδρα του χειμάρρου Ελισσώνα, κατά την ανάβασή μας στα 1.050 μ. όπου βρίσκουμε τη Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου της Λέχοβας. Η Μαριάμ μονάζει -συχνά ολομόναχη- τα τελευταία 38 χρόνια. «Δεν φοβάμαι. Η μέρα περνά ευλογημένα με τις τόσες εργασίες», λέει και χτυπά την καμπάνα στη σκιά μιας βελανιδιάς. Το κόσμημα του ναού είναι το ψηφιδωτό του (11ου ή 12ου αιώνα μ.Χ.). Μπροστά μας απλώνονται ο Κορινθιακός, ο Σαρωνικός, ο Ισθμός, τα Γεράνια όρη, οι Αλκυονίδες νήσοι, η Φωκίδα. Ενα λουκουμάκι μάς γλυκαίνει μέσα στο ελατόδασος του όρους Βέσιζα, που φτάνει σε έκταση τα 13.000 στρέμματα.
Κατηφορίζουμε προς το κεφαλοχώρι Κρυονέρι. Στην πλατεία, στον πολιτιστικό χώρο «Πολύκεντρο» του δήμου, οι κάτοικοι επιδίδονται ενθουσιασμένοι σε μαθήματα δημοτικών χορών, αρμονίου, χορωδίας και καράτε. Πιο πάνω, στο στέκι νέων, πραγματοποιούνται προβολές ταινιών. Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας (1880) καθαρίστηκε πριν από μερικά χρόνια από τους σοβάδες που κάλυπταν τους τοίχους της και έλαμψε η πέτρα της. Στα σοκάκια κυκλοφορεί νεολαία. Και αυτό γιατί τα Σαββατοκύριακα επιστρέφουν όσοι νέοι εργάζονται σε κοντινές πόλεις, όπως το Κιάτο, αλλά και όσοι σπουδάζουν στην Αθήνα, αφού η διαδρομή με τον προαστιακό διαρκεί κάτι λιγότερο από δύο ώρες. Πολλοί είναι επίσης εκείνοι που αποφάσισαν να ασχοληθούν με τα κτήματα της οικογένειάς τους -ελιές και κληματοειδή-, νέοι άνθρωποι ως επί το πλείστον που αρχίζουν να κάνουν οικογένειες στα χωριά!
Στη θέση «Χάνι του Κουτρουμπή» κατασκευάστηκε το 1972 το αστεροσκοπείο Κρυονερίου, που κάποτε ήταν το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια. Επισκέπτες ξεναγούνται από αστρονόμους και φοιτητές, ενώ τις καλοκαιρινές νύχτες γίνονται συναυλίες. Τώρα, όμως, η είσοδος στο αστεροσκοπείο είναι κλειστή λόγω έργων και το τηλεσκόπιο αναβαθμίζεται για να ανιχνεύει αστεροειδείς κοντά στη Γη. Στο χωριό Καλλιάνοι, με την οροσειρά της Ζήρειας να κυριαρχεί στον ορίζοντα, ο 40χρονος Μάρκος Λέγκας, τρίτη γενιά τυροκόμος, μας υποδέχεται στην οικογενειακή εκσυγχρονισμένη μονάδα παραγωγής βαρελίσιας φέτας ΠΟΠ Ζήρειας. Μου δείχνει πώς φτιάχνουν τη γραβιέρα, τη φλαμπουρίτσα (το δικό τους χαλούμι), το καταπληκτικό κεφαλοτύρι με μπούκοβο. Η οικογένεια Λέγκα φτιάχνει επίσης γιαούρτι, ρυζόγαλο, κρέμα και βούτυρο χωρίς αγελαδινό γάλα.
Στυμφαλία και Δόξα: Το υδάτινο στοιχείο
Τα παιδιά μου παραξενεύονται με το τσιμεντένιο κτίσμα του Μουσείου Περιβάλλοντος Στυμφαλίας, που μοιάζει βυθισμένο μέσα στα δέντρα. Από τις τζαμαρίες βλέπουμε τη λίμνη και την καταπράσινη βουνοπλαγιά με τα έλατα και τις καρυδιές. Οι τεράστιες φωτογραφίες, οι ψηφιακές αναπαραστάσεις, οι διαδραστικές εφαρμογές σε μακέτες μάς «φέρνουν» κοντά στο φυσικό -αλλά και στο ανθρώπινο- περιβάλλον της περιοχής. Στο βάθος, το όρος Ολίγυρτος διακόπτει τη συνοχή της λίμνης, που είναι η μεγαλύτερη στην Πελοπόνησσο και ταυτίζεται με τις Στυμφαλίδες όρνιθες που σκότωσε ο Ηρακλής στον περίφημο άθλο του. Απέναντι από το μουσείο, ένα μονοπάτι ανηφορίζει στην κορυφή ενός κατάφυτου λόφου, από όπου ένα ακόμη πιο δύσβατο -που ανακαλύπτουν οι κόρες μου- καταλήγει στις όχθες της Στυμφαλίας. Ανάμεσα στις καλαμιές απολαμβάνουμε τον ηχητικό παράδεισο από τιτιβίσματα πουλιών που κάθε χρόνο ξεχειμωνιάζουν και αναπαράγονται στον σπάνιο υδροβιότοπο, έναν από τους σημαντικότερους της Ελλάδας.
Στη μαρμάρινη κρήνη του χωριού Καστανιά δροσίζεται μια παρέα ποδηλατών μεγάλων αποστάσεων. Μου λένε πως έχουν σκοπό να διανύσουν πάνω από 200 χιλιόμετρα στην ευρύτερη περιοχή. Λίγο αργότερα, μου έρχονται αναμνήσεις από παιδικές διακοπές καθώς χαλαρώνω στο κρεμαστό μπαλκόνι της πλατείας. Περπατώ ανάμεσα σε χωριάτικα σπίτια έως τον Κάτω Μαχαλά, όπου συναντώ τον 74χρονο Βασίλη Λεπίπα, παλιό μαραγκό που με μεράκι φτιάχνει γκλίτσες και κοντύλια παλιών όπλων. Κατηφορίζοντας το διάσελο της Καστανιάς, ένας δρόμος που περνά από την Αρχαία Φενεό φτάνει στο φράγμα Δόξα που κατασκευάστηκε στις υπώρειες των Αροανίων.
Ετσι, σχηματίστηκε η λίμνη Δόξα, ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς όπου αξίζει να κατασκηνώσετε (με σεβασμό στη γύρω φύση) για πλήρη αποτοξίνωση από την ένταση της πόλης. Η βόλτα με το άλογο μέχρι το παλιό ξωκλήσι -που μοιάζει πλωτό έτσι όπως είναι χτισμένο σχεδόν πάνω στο νερό- είναι απίστευτα τονωτική εμπειρία. Στο μοναστήρι του Αη Γιώργη του «Φονιά», με την προνομιακή θέα στη λίμνη, ο πάτερ Γεννάδιος μας μιλάει με δέος για τις τριανταφυλλιές του από τις οποίες κάθε Μάιο φτιάχνει το κέρασμα της μονής, που δεν είναι άλλο από το γλυκό κουταλιού τριανταφυλλάκι. Μπαίνουμε στο ναό και ανεβαίνουμε στη μυστική σοφίτα, στο πάλαι ποτέ κρυφό σχολειό. Στο θόλο του πρόναου θαυμάζουμε μια αγιογραφία εμπνευσμένη από τους ψαλμούς του Δαβίδ, ενώ στο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του 1762 παρατηρούμε μαγεμένοι μικρές παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη.
Προκομμένες γυναίκες, μοναδικά προϊόντα
Στην Γκούρα, το ψηλότερο σημείο της κορινθιακής γης, απέναντι από τις οροσειρές της Ντουρντουβάνας και του Χελμού, συναντάμε τις δραστήριες γυναίκες του Φενεού. Μας περιποιούνται στο σπιτικό της προέδρου του συλλόγου, Βάνας Γουδίνου. Μια μέρα που είχε στο φορτωμένο πρόγραμμά της δύο πτήσεις προς διαφορετικές πόλεις, η Βάνα αποφάσισε να τα παρατήσει όλα. Αρκετό καιρό πριν, είχε επισκεφτεί αυτήν τη γωνιά της κορινθιακής γης και κάτι μέσα της της έλεγε ότι εδώ θα στήσει το νέο της σπιτικό. Ο σύντροφος και ο γιος συμφώνησαν και πλέον καλλιεργούν μαζί το δημητριακό ζέα. Στην παρέα τους βρίσκεται η 21χρονη Γεωργία Αρβανίτη, που έμαθε βελονάκι πλάι στη μητέρα της Βούλα -η οποία πλην των άλλων είναι προικισμένη κεντήστρα- και πλέκει ρούχα, αξεσουάρ και κοσμήματα. Η 43χρονη Σοφία Μπεκιάρη θυμάται να φτιάχνει, παιδί ακόμα, μαζί με τη γιαγιά της σαπούνια από λάδι και βρόχινο νερό. Συνεχίζει μέχρι σήμερα να τα παρασκευάζει, καθώς και άλλα καλλυντικά. Οι γυναίκες του Φενεού, που κάθε εβδομάδα συναντιούνται για γυμναστική, μας κερνάνε ζυμωτό ψωμάκι με ελαιόλαδο. Μας μιλούν για τη γιορτή που θα στήσουν το καλοκαίρι (25-30/7) στις όχθες της λίμνης Δόξα, τιμώντας την παράδοση του τόπου: κάποιες θα φτιάχνουν χυλοπίτες, τραχανά και μαρμελάδες, άλλες θα υφαίνουν στον αργαλειό, θα μαγειρεύουν μεζέδες με τοπικές πρώτες ύλες -όπως φασόλια Φενεού.
Παρέα με τις καινούργιες μας φίλες κατεβαίνουμε στην πλατεία της Γκούρας. Τα γυμνασιόπαιδα κάθονται φασαριόζικα στα σκαλάκια της βυζαντινής εκκλησίας – μια σκηνή ζωντάνιας που σπάνια χαιρόμαστε σε ορεινά χωριά. Ο Γιάννης Μητρόπουλος, πρώην τραπεζικός, λαμβάνοντας υπόψη του τις ανακατατάξεις στον κλάδο του, εγκαταστάθηκε πέρυσι στην Ορεινή Κορινθία για να ξεκινήσει μαζί με τον ξάδερφό του την παραγωγή οσπρίων. Τα φασόλια βανίλιες Φενεού, προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ είναι γνωστά για την ποότητα και τη νοστιμάδα τους, όπως και οι γίγαντες και η φάβα που παράγονται εδώ. Η επιχείρηση του Γιώργου «Φενεά Γη» πουλά συσκευασμένα όσπρια σε όλη την Ελλάδα.
Η Λαύκα, πετρόχιστη, αποπνέει μια ηρεμία, ενώ είναι το μεγαλύτερο κεφαλοχώρι της Στυμφαλίας. Θα την επισκεφθείτε οπωσδήποτε για το μερακλίδικο και με πάθος φτιαγμένο Λαογραφικό Μουσείο της, όπου θα δείτε από φουστανέλες με 400 πτυχές μέχρι εργαλεία από τον πάγκο του τσαγκάρη και κεραμιδοκάμινα. Θα σας ξεναγήσει ο επιμελητής του, Γιώργος Ρηγόπουλος, κατόπιν συνεννοήσεως (Τ/27473-60.014, 6973-624.696).
Κοντά στο τρίτοξο, πετρόκτιστο γεφύρι του ποταμού Ολβιου δεσπόζει ο παλιός νερόμυλος της 68χρονης Λίτσας Παναγούλα και του Γιώργου Δημάκου. Στο στρόβιλο που δημιουργείται από τη νεροτριβή, τα καλοκαίρια οι γυναίκες πλένουν βελέντζες, χαλιά και φλοκάτες. Ανηφορίζοντας στο σεληνιακό τοπίο των βράχων του Ταρσού, στα 1.200 μέτρα «κρύβεται» από τον 18ο αιώνα μέσα σε σπήλαιο το ασκηταριό της Παναγίας των Βράχων. Η Εύχαρις Μπέκα, που παλιά εργαζόταν στο χώρο των δημοσίων σχέσεων, έχει δημιουργήσει μαζί με τον σύζυγό της έναν υπέροχο ξενώνα στον Φενεό και διοργανώνουν εκδρομές με τζιπ, γουρούνες, ποδήλατα αλλά και πεζοπορίες. Τους ακολουθούμε στη διαδρομή της Ζήρειας: ανάβαση στο οροπέδιο της Σκαφιδιάς με τα άγρια άλογα, μανιταροεξόρμηση (όταν είναι η εποχή τους), πικνίκ στη λίμνη Δασίου (που, βέβαια, έχει νερό μόνο το χειμώνα), στην καρδιά της Ζήρειας, και μπάρμπεκιου στο ξέφωτο, όπου η Εύχαρις ετοιμάζει γκιούλμπασι από άγριες μουρχέλες, σπαράγγια, ντόπια γραβιέρα και βότανα. Δεν υπάρχει καλύτερος επίλογος γι’ αυτό το ταξίδι.
Διαμονή
• Ελισσών (Κρυονέρι, Τ/27420-51.002, 6946-331.613, http://xenon.elisson.gr).
Ο οικολογικός ξενώνας θερμαίνεται γεωθερμικά, διαθέτει πέντε δωμάτια με μεγάλες βεράντες, καθιστικό με τζάκι, ανοιχτή κουζίνα και σάουνα για την παρέα, μικρή βιβλιοθήκη, χώρο σεμιναρίων με υπολογιστές, παιχνιδότοπο και ένα τεράστιο περιβόλι με δέντρα και γρασίδι. Από 50 ευρώ/δίκλινο.
• Ολβιος (Γκούρα, Τ/27470-51.079, www.olvioshotel.gr). Τετράστερο, με ονειρική θέα από τα 1.050 μ. υψόμετρο προς τον κάμπο του Φενεού, είτε από τα ευρύχωρα δωμάτια με την ξύλινη σοφίτα είτε από την τραπεζαρία με τις πελώριες τζαμαρίες. Πέτρα και ξύλο επικρατούν, με αξιοπρόσεκτες αντίκες να στολίζουν το χώρο, που μοιάζει με σπίτι. Από 70 ευρώ/δίκλινο με πρωινό.
• Εύχαρις filoxenon (Φενεός – Συβίστα, T/6944-768.115, 2747-770.300, www.efharisfiloxenon.gr). Προσεγμένα στούντιο, σουίτες και μεζονέτες με παραδοσιακή διακόσμηση με υφαντό, ξύλο και πέτρα. Ενημερωθείτε για τις εξορμήσεις που οργανώνει η Εύχαρις στα βουνά. Από 90 ευρώ/δίκλινο με πρωινό.
Για κρατήσεις που αφορούν τη διαμονή σας επισκεφθείτε τo:
Φαγητό
• Το Πέτρινο του Κανέλλου (Κάμπος Καισαρίου, Τ/6981-927.249, 6979-142.158). Γευστικότατη πατάτα ορεινής Κορινθίας, ντομάτα Βελίνας γλυκιά από το ιδιαίτερο κοκκινόχωμα της περιοχής, ψητή φέτα με καυτερό, άγρια χόρτα, μπιφτεκάκια προβατίνας, κοκκινιστός κόκορας, μπακαλιάρος σκορδαλιά, παϊδάκια και για επιδόρπιο καρυδόπιτα. Μοναδική εμπειρία! Το εστιατόριο, με ξύλινες τραπεζαρίες, τζάκι και αυλή, είναι όλο το χρόνο ανοιχτό.
• Το στέκι (Καστανιά, Τ/27470-61.297). Ανακαινισμένα δωμάτια και οικογενειακή ρετρό ταβέρνα (από 40 ευρώ/δίκλινο με πρωινό) με θέα στον Ολίγυρτο και το δάσος με τα ρυάκια. Δίπλα στο αναμμένο τζάκι ή στο τραπεζάκι της βεράντας, απολαμβάνουμε πρωινό «της γιαγιάς» και εδέσματα χορταστικά από τον κύριο Βαγγέλη ή τη σύζυγό του Πόπη, με σπεσιαλιτέ μοναδική το χοιρινό φρικασέ.
• Ο Τριαντάφυλλος (Στυμφαλία, Τ/27470-22.298). Γύρω από το μεγάλο στρογγυλό τζάκι απολαμβάνουμε κοκορέτσι, κοντοσούβλι χοιρινό, γουρουνόπουλο, με συνοδεία χόρτα και πατάτες τηγανητές, ενώ στο τέλος η οικογένεια κερνά τους πελάτες διάφορα γλυκά κουταλιού.
• Ρέλια (Γκούρα, Τ/27470-51.113, 6947-300.482). Η γλυκιά Ελένη βάζει για πολλές ώρες στο τσουκάλι πάνω στη σιγανή φωτιά το αγριογούρουνο με τα κρεμμυδάκια στιφάδο. Ετοιμάζει τσιγαρίδα, κόκορα με μακαρόνια, χορτόπιτα, τραχανά, καρυδόπιτα με καρύδια της γης της. Στη βόλτα της μαζεύει άγρια μυρώνια, καυκαλήθρες και λάπαθα, για να τα μαγειρέψει με κρεμμυδάκι και τομάτα στην κατσαρόλα.
• Ηρώ (Στενό, Τ/27470-51.361). Η Αργυρώ, μέλος του Συλλόγου Γυναικών Φενεού, μαζί με τη μητέρα της ετοιμάζουν πεντανόστιμη φασολάδα, λευκή, με το χαρακτηριστικό ντόπιο φασόλι βανίλια, καθώς και πιάτα με λουκάνικο χωριάτικο, γίγαντες γιαχνί, ψητή φετούλα, ελίτσες και αγριογούρουνο από το κυνήγι του συζύγου.
* Ευχαριστούμε την Περιφέρεια Πελοποννήσου (Κορινθία) και τον Δήμο Σικυωνίων για τη βοήθειά τους.