«Το πράγμα θα ήταν αστείο, αν δεν ήταν επικίνδυνο» αποφαίνεται, μιλώντας στην «Κ», ο εκδότης Τάκης Φραγκούλης για τη δικαστική περιπέτεια μιας Αγγλίδας ιστορικού. Είναι το δεύτερο σχετικό περιστατικό σε σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα – μετά τη δίωξη (και τελικά δικαίωση) κατά του Γερμανού ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ για το περιεχόμενο βιβλίου του για τη Μάχη της Κρήτης. Για τη νέα δίκη ξεκίνησε συλλογή υπογραφών, ενώ μεταξύ των μαρτύρων υπεράσπισης είναι ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος, ο καθηγητής στο Παν. Μακεδονίας Νίκος Μαραντζίδης και ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Νίκος Ξυδάκης.
Ειδικότερα, στις 27 Οκτωβρίου στο εδώλιο θα βρεθούν η ιστορικός Σέιλα Λεκέρ, για το βιβλίο της «Το νησί του Μουσολίνι. Φασισμός και ιταλική κατοχή στη Σύρο» («Mussolini’s Greek Island: Fascism and the Italian Occupation of Syros in World War II» το αγγλικό πρωτότυπο από τον οίκο I.B. Tauris, το 2009), καθώς και οι εκδόσεις Αλεξάνδρεια του Τάκη Φραγκούλη, που το εξέδωσαν το 2013 στην Ελλάδα. Κατηγορούνται από τους κληρονόμους του Βαΐτση Βάγια, πρώην νομάρχη Σύρου, που διορίστηκε το 1944 από τις δυνάμεις κατοχής. Συγκεκριμένα, το επίμαχο απόσπασμα είναι το ακόλουθο: «Σε μερικούς κατοίκους του νησιού παραμένουν ζωντανά τα αισθήματα πικρίας για το γεγονός ότι οι δωσίλογοι δεν παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη. Υπάρχει διαμάχη στο νησί για την περίπτωση του Βαΐτση Βάγια, που υπηρέτησε ως νομάρχης υπό τους Γερμανούς. Οπως οι ομόλογοί του στην κυβέρνηση των κουίσλινγκ στην Αθήνα, ο Βαΐτσης Βάγιας επικαλέστηκε ως δικαιολογία ότι αξιωματούχοι της κεντρικής κυβέρνησης “τον έπεισαν” να αναλάβει το αξίωμα και πως υπέκυψε στην απειλή των Γερμανών ότι αν δεν αναλάμβανε το αξίωμα, θα το ασκούσαν οι ίδιοι. Αποκτώντας ευρεία υποστήριξη όταν ανέλαβε το αξίωμα, προστατεύτηκε αποτελεσματικά από καταδίκη κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Επωφελήθηκε επίσης από το υπόγειο ρεύμα της διαίρεσης στην κοινωνία της Σύρου που συνδεόταν με θρησκευτικές συμπάθειες. Μερικοί κάτοικοι του νησιού συνέχισαν να βλέπουν πιο ευνοϊκά τους Γερμανούς, οι οποίοι κατείχαν τις Κυκλάδες από τον Οκτώβριο του 1943 μέχρι τον Νοέμβριο του 1944, κάτι που μπορεί να εξηγεί γιατί ήταν πιο μνησίκακοι απέναντι στον Καρακαλά παρά στον Βαΐτση.
Ο Βαΐτσης μοιάζει να βγήκε από την Κατοχή με σχετικά καθαρό μητρώο, παρότι υπάρχει ακόμη διαμάχη για το πρόσωπό του. Βασικά η επιδίωξη να διωχθούν οι δωσίλογοι λειτουργούσε εναντίον της επικρατούσας επιθυμίας των κατοίκων του νησιού να επιστρέψουν στην ομαλότητα της ειρηνικής εποχής και να αφήσουν πίσω τους τα καταστροφικά γεγονότα της κατοχής». Οι κατήγοροι φέρεται να υποστηρίζουν ότι ο Β. Βάγιας αποδέχθηκε το αξίωμα προς όφελος των κατοίκων του νησιού, γιατί αλλιώς χρέη νομάρχη θα εκτελούσε κάποιος Γερμανός, ότι βοήθησε ως νομάρχης τη Σύρο και ότι έδινε πληροφορίες σε αντιστασιακούς.
«Η ιστορική έρευνα έχει χρέος να καταγράψει τα γεγονότα. Αυτό ακριβώς έκανε η Σέιλα Λεκέρ. Η παράλειψη πληροφοριών θα συνιστούσε αθέμιτη αποσιώπηση, αυτολογοκρισία ή ολιγωρία του μελετητή», λέει το ψήφισμα που έχει συγκεντρώσει πάνω από 400 υπογραφές επιστημόνων (ενδεικτικά, Ε. Αβδελά, Γ. Αντωνίου, Κ. Γαρδίκα, Β. Κιντή, Γ. Κόκκινος, Κ. Κωστής, Ε. Μπουρνόβα, Σ. Πεσμαζόγλου, Π. Τουρνικώτης, Σ. Τσακυράκης, Α. Χατζής). Και το ψήφισμα προσθέτει: «Η επιβολή σιγής επί του θέματος, την οποία φαίνεται να επιδιώκουν οι ενάγοντες, θα σήμαινε κατάφωρη παραβίαση της ελευθερίας της έρευνας και ανεπίτρεπτη εξωτερική παρέμβαση στη δεοντολογία του επιστημονικού έργου». Ηδη, το βιβλίο έχει δεχθεί θετικές κριτικές από έγκυρους εκπροσώπους της ιστορικής επιστήμης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ενδεικτικά, ο Μαρκ Μαζάουερ ανέφερε ότι «η Σέιλα Λεκέρ έγραψε μια πρωτοποριακή μελέτη, πραγματικό απόκτημα για την επιστημονική βιβλιογραφία περί κατοχής και φασισμού».