Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΟ ΠΛΩΜΑΡΙ», η Εφημερίδα των Συντακτών(3η σε πώληση φύλλων), κάνει αφιέρωμα στο Πλωμάρι. Θυμίζουμε ότι στην εκδήλωση της παρουσίασης ομιλιτής ήταν ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας, ο κ. Νικόλαος Βουλέλης, ο οποίος κατάγεται από τη Γέρα Λέσβου.
Ακολουθεί το άρθρο, το οποίο έχει επιμεληθεί η Ανθή Παζιάνου(Ανταποκρίτρια της εφημερίδας στη Λέσβο).
Μεθυστική ιστορία δύο αιώνων
Της Ανθής Παζιάνου. Αν μπεις συγκεκριμένες ώρες της μέρας, η μυρωδιά του ούζου γεμίζει τους πνεύμονες και οι εικόνες από τα χρώματα του οικισμού χορταίνουν τα μάτια σου. Εδρα του ούζου και του σαπουνιού, το Πλωμάρι ή «Πλουμάρ» στο νότιο τμήμα της Λέσβου περιλαμβάνει πάνω από 10 χωριά, τα λεγόμενα Πλωμαριτοχώρια και αποτελεί σχετικά νέο οικισμό, καθώς η πρώτη οικιστική ανάπτυξη στην περιοχή χρονολογείται στα 1843. Μέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα το Πλωμάρι γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη, τόσο στον βιομηχανικό όσο και στον εμπορικό τομέα, λόγω των στενών οικονομικών σχέσεων που ανέπτυξε με τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία.
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής, η ιστορία, ο πολιτισμός και ο φυσικός της πλούτος περιλαμβάνονται στο βιβλίο-θεματικό οδηγό, με τίτλο «Πολιτιστικές και περιβαλλοντικές διαδρομές στο Πλωμάρι» που παρουσιάστηκε σε εκδήλωση που οργάνωσε ο δραστήριος Πολιτιστικός Σύλλογος Πλωμαρίου «Το Πόλιον». Μάλιστα, για το βιβλίο που εξέδωσε ο Σύλλογος, μίλησε στη σχετική εκδήλωση ο διευθυντής της «Εφ.Συν.», Νικόλας Βουλέλης, αλλά και ο ιστοριοδίφης, δρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Μάκης Αξιώτης.
«Ο θεματικός αυτός οδηγός προβάλλει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα-πλεονεκτήματα του Πλωμαρίου, τα οποία -ελάχιστα έως καθόλου- έχουν προβληθεί και ακόμη λιγότερο είναι αντιληπτά για την παραγωγική τους αξία και στους κατοίκους της περιοχής. Παράλληλα, αποτελούν -με την κατάλληλη ανάδειξή τους- και πόρους ανάπτυξης, διότι έτσι προβάλλεται η πλούσια ταυτότητα και ιδιαιτερότητα της περιοχής μας, δημιουργούνται νέοι πόλοι έλξης σε αυτήν, με αποτέλεσμα την αύξηση της επισκεψιμότητας και επομένως τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε διάφορους τομείς», αναφέρει η πρόεδρος του «Πόλιον», Μυρσίνη Βαρτή-Ματαράγκα.
«Υγρά πεδιάδα»
Δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι η σχέση των Πλωμαριτών με τη θάλασσα ξεκίνησε μετά το 1850, αλλά και ότι ο οικισμός αναπτύχθηκε από το βουνό προς τη θάλασσα. Στα 1841 μια τεράστιας έκτασης πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του χωριού. Οι Πλωμαρίτες κατάφεραν να ξαναχτίσουν τα σπίτια και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Οταν όμως στα 1843 μια νέα πυρκαγιά αποτέφρωσε το χωριό, θυμήθηκαν τα λόγια του σοφού Βενιαμίν, που πριν από λίγα χρόνια τούς υπεδείκνυε να κατέβουν στη θάλασσα, την «υγράν πεδιάδα», όπως έλεγε.
Ο «Βενιαμίν ο Λέσβιος», ιερομόναχος και γεννημένος στο Πλωμάρι (σημερινό Μεγαλοχώρι) στα 1762, συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες μορφές του Ελληνικού Διαφωτισμού. Οπως αναφέρει ο Στρατής Αναγνώστου, στο βιβλίο του για τη Λέσβο, «Τοπική Ιστορία», τα έργα του Βενιαμίν «είναι διαποτισμένα από την ελεύθερη σκέψη και έκφραση, καθώς και από την ανεκτικότητα και τον σεβασμό σε κάθε διαφορετική άποψη. Για τις απόψεις του αυτές, κλήθηκε σε απολογία από συντηρητικούς κύκλους του Πατριαρχείου». Εγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ανέπτυξε ενεργή δράση στην Επανάσταση, συνέβαλε στη σύνταξη της πρώτης ελληνικής νομοθεσίας και το 1882 διορίστηκε Αρμοστής των Νήσων του Αιγαίου.
Εμπορικό κέντρο
Οι Πλωμαρίτες μέχρι το 1840, εξαιτίας των επιδρομών των Αλγερινών πειρατών και των Ψαριανών, δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα. Την εποχή όμως αυτή άρχισε να πατάσσεται η πειρατεία στο Αιγαίο, με τα δραστικά μέτρα που πήρε η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση. Ετσι, οι περισσότεροι και ευπορότεροι Πλωμαρίτες αρχίζουν να μετακομίζουν στον Ποταμό.
Οπως αναφέρει η Αμφιτρίτη Καζάζη-Καπερώνη, στον σχετικό οδηγό, στον Ποταμό, που ώς τότε θεωρούνταν ένα ασήμαντο επίνειο, αναπτύχθηκε μεγάλη δραστηριότητα: «Η τεράστια ελαιοπαραγωγή ανοίγει δρόμους στη βιομηχανία, στο εμπόριο, στη ναυτιλία. Χτίζονται ελαιοτριβεία, πυρηνεργοστάσια, σαπωνοποιεία. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα το νέο Πλωμάρι έχει 12 σαπωνοποιεία, 10 ελαιοτριβεία, ένα υδραυλικό αλευροποιείο, δύο πυρηνεργοστάσια. Διαθέτει τρεις σπουδαίους ταρσανάδες που κατασκευάζουν πλοία που παραγγέλλονται απ’ όλη την Ελλάδα, ακόμη και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία».
»Αναπτύσσεται δυναμικό εμπόριο του ελαιολάδου και των παραγώγων του με την απέναντι Μικρασία και κυρίως Αϊβαλί και Σμύρνη, τη Ρεδαιστό, την Κωνσταντινούπολη, τη Βάρνα, την Μπράιλα, την Οδησσό και όλη σχεδόν την περιφέρεια του Πόντου. Ακολουθούν εμπορικές συνεργασίες με ευρωπαϊκούς οίκους, που αποφέρουν τεράστια κέρδη και αρχίζει να αναδύεται μια δυναμικά ανερχόμενη αστική τάξη».
…και πνευματικό
Εύποροι Πλωμαρίτες συμβάλλουν με δωρεές, κληροδοτήματα και τη συντήρηση σχολών στην πνευματική άνθηση της περιοχής. Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα το Πλωμάρι διαθέτει Ελληνική Σχολή, ένα Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, το Κεντρικόν Παρθεναγωγείον, τρία δημοτικά σχολεία αρρένων και θηλέων. Στην κεντρική αγορά της πόλης ιδρύεται στα 1878 το «Αναγνωστήριον Βενιαμίν ο Λέσβιος», που διαθέτει σπουδαία βιβλιοθήκη από 1000 και πλέον τόμους, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στα τελευταία χρόνια, πριν από την απελευθέρωση του νησιού.
Η παρακμή
Η απώλεια της Μικρασίας και ο διωγμός, λέει η κ. Καζάζη-Καπερώνη, ήταν η αφετηρία για μια οικονομική συρρίκνωση, τόσο για το Πλωμάρι όσο και για τη Λέσβο συνολικά: «Οι μεγάλοι θαλάσσιοι δρόμοι του εμπορίου με την Πόλη και τον Πόντο κλείνουν οριστικά. Ο μεσοπόλεμος, με τη γενική πολιτική αναστάτωση και την οικονομική δυσπραγία, θα συμβάλει στη σταδιακή υποβάθμιση του Πλωμαριού σε όλους τους τομείς. Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο η συρρίκνωση, οικονομική και πληθυσμιακή, θα συνεχιστεί, καθώς πολλοί Πλωμαρίτες παίρνουν το δρόμο της μετανάστευσης στην Αφρική, Αμερική και Αυστραλία».
»Το Πλωμάρι, που μέχρι το 1922 αριθμούσε 12.000 κατοίκους, περιορίζεται γύρω στα 1965 σε 3.500. Η οικονομική δυσπραγία και η απώλεια εργατικού δυναμικού ταλαιπώρησαν το Πλωμάρι μεταπολεμικά. Ομως διατήρησε αρκετές δυνάμεις και από τη δεκαετία του 1970 άρχισε να ξαναπαίρνει το δρόμο της ανάπτυξης».
………………………………………………………..
ΝΑΥΠΗΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Φημισμένοι ταρσανάδες
Το Πλωμάρι διαθέτει πλούσια ναυπηγική-ναυτική παράδοση, με φημισμένους σε όλο το Αιγαίο ταρσανάδες. Θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς ναυτότοπους του Αιγαίου, που έγραψε τις δικές του σελίδες στην ιστορία του ελληνικού ναυτικού πολιτισμού κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, οπότε ο εμπορικός στόλος του Πλωμαρίου αριθμούσε περισσότερα από 200 πλοία. Η πλωμαρίτικη τεχνική με τα «μισομόδελα» είναι μοναδική στην αιγαιοπελαγίτικη παράδοση. Από τους τρεις τελευταίους ταρσανάδες ένας μόνο έχει μείνει σε λειτουργία.
Από το 2001 έχει προγραμματιστεί η δημιουργία του θεματικού Μουσείου Ναυτικής-Ναυπηγικής παράδοσης του Αιγαίου με εκθέματα μοντέλων, σκαριών που αποσύρονται, εργαλείων ναυπηγικής κατασκευής σε συνδυασμό με μαθήματα εκμάθησης της παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης σε νέους και επομένως συνέχιση και διατήρηση της παράδοσης της μεγάλης τέχνης του καραβαμαραγκού.
…………………………………………………………
ΠΛΩΜΑΡΙΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Ξεχωριστός, αλλά απροστάτευτος ο παραδοσιακός οικισμός
Το Πλωμάρι αποτελεί έναν από τους λίγους οικισμούς του νησιού, όπου διακρίνονται οι επιμέρους συνοικίες, όπως αυτές οργανώνονται γύρω από τον ενοριακό ναό της συνοικίας του Αγίου Νικολάου. Κι αυτό λόγω της γεωμορφολογίας του εδάφους, που συνιστά ένα φυσικό όριο, αλλά και στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Οι κατοικίες του «αρχοντομαχαλά», για παράδειγμα, διαφοροποιούνται αισθητά από τα σπίτια των ναυτικών στον Ταρσανά, εντείνοντας έτσι την ποικιλία σε αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και μορφές.
Οπως αναφέρει ο οδηγός του «Πόλιον», η ιδιομορφία του φυσικού τοπίου, με κυρίαρχο στοιχείο τον ποταμό, αλλά και τις έντονες κλίσεις του ανάγλυφου και τη γεωμορφολογία του εδάφους, καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την οικιστική ανάπτυξη στην περιοχή. Οι στενοί στο σύνολό τους δρόμοι αναπτύσσονται παράλληλα στις κλίσεις του εδάφους ή κάθετα σε αυτές, με έντονη ανωφέρεια και υπό μορφή αναβαθμών. Οι απότομες κλίσεις και οι μεγάλες υψομετρικές διαφορές υπαγόρευσαν και την κατασκευή πυκνά δομημένων στενομέτωπων κτιρίων, με μεγάλο ύψος και μικρή κάλυψη.
Ο περίπατος στους δρόμους του Πλωμαρίου οδηγεί σε διαδρομές που πλαισιώνονται από ένα πλούσιο αρχιτεκτονικό σύνολο, το οποίο μαρτυρά την έντονη δραστηριότητα, που γνώρισε ο οικισμός κατά τον 19ο και έως τα μέσα του 20ού αιώνα. Κατά μήκος των οδικών αξόνων απαντώνται χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής του οικισμού, που διατρέχουν όλες τις ιστορικές φάσεις της εξέλιξής του.
Η απουσία έντονης ανοικοδόμησης, είχε ως αποτέλεσμα τη διάσωση μεγάλου αριθμού παραδοσιακών κτιρίων και τη διαφύλαξη του ιστορικού χαρακτήρα του οικισμού, παρά το γεγονός ότι ο οικισμός δεν διέπεται, ως θα ήταν αναμενόμενο, από ειδικό καθεστώς προστασίας. Η έλλειψη αυτή της απαραίτητης νομοθετικής προστασίας, συνδυασμένη με τα φαινόμενα εγκατάλειψης και αλλοίωσης, απειλούν την ιστορική φυσιογνωμία του οικισμού. Η κήρυξη του οικισμού ως παραδοσιακού, κρίνεται απαραίτητη.
Λαϊκά και αρχοντικά
Στο σημερινό κτιριακό απόθεμα του Πλωμαρίου διακρίνονται δύο μεγάλες υποδιαιρέσεις, σύμφωνες και με την κοινωνικοοικονομική διάκριση του πληθυσμού: τα λαϊκά σπίτια και τα αρχοντικά. Τα λαϊκά σπίτια είναι κατά πλειοψηφία στενομέτωπα και συνήθως τριώροφα. Πρόκειται για μια καθ’ ύψος ανάπτυξη των λειτουργιών της κατοικίας, με τις επισημότερες λειτουργίες να οργανώνονται στο τελευταίο επίπεδο.
Το ισόγειο, συνήθως μονόχωρο, ήταν χώρος αποθηκευτικός. Ο μεσαίος όροφος, μονόχωρος ή δίχωρος, εξυπηρετούσε τις βασικές λειτουργίες του νοικοκυριού, με κύριο χώρο το μαγειρειό. Στον τελευταίο όροφο ήταν οι χώροι υποδοχής, που το βράδυ χρησιμοποιούνταν ως κάμαρες ύπνου, ενώ, λόγω της συνεχούς δόμησης, η εξασφάλιση ανετότερων χώρων διημέρευσης επιτυγχανόταν με τα «σαχνισιά». Η είσοδος βλέπει απευθείας στον δρόμο και ενίοτε τοποθετείται αξονικά στο κτίριο.
Στην περίπτωση των λαϊκών αυτών σπιτιών απαντάται και μια ιδιομορφία της αρχιτεκτονικής του νησιού, τα «δίδυμα» δηλαδή σπίτια που, είτε χτίστηκαν δύο-δύο για να δοθούν ως προίκα σε δύο αδερφές, είτε αποτελούν προϊόν διαχωρισμού ενός μεγαλύτερου πατρογονικού σπιτιού («αδελφομοίρια»).
Οι Λέσβιοι σαπωνοποιοί και ειδικά οι Πλωμαρίτες είχαν ήδη ιδρύσει από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα εταιρείες και υποκαταστήματα σε κομβικούς εμπορικούς κόμβους (Ξάνθη, Καβάλα, Κωνσταντινούπολη, Πειραιά, Ραιδεστό, Βάρνα, Τραπεζούντα κ.ά.) Στο Πλωμάρι τα σαπωνοποιεία και ελαιοτριβεία είναι κατανεμημένα σε τέσσερις περιοχές.
Μουσείο Σαπωνοποιίας
Το πρώην σαπωνοποιείο Πούλια, σημερινό Πολιτιστικό Κέντρο Πλωμαρίου, είναι αυτό που φιλοξενεί το Μουσείο Σαπωνοποιίας. Στους χώρους του μοναδικού αυτού Μουσείου εκτίθενται εργαλεία παρασκευής του σαπουνιού, ετικέτες, περιτυλίγματα, καζάνια, καθώς και αντικείμενα των ιδιοκτητών του παλιού εργοστασίου, με ελεύθερη είσοδο (τηλέφωνο επικοινωνίας: 22520-32200 και 22520-31446).
Πηγή: www.efsyn.gr
