Λευκωσία: Σημαντικές ανακαλύψεις στο χωριό "φάντασμα"

Tο Τμήμα Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, ανακοινώνει τη λήξη της 6ης ανασκαφικής περιόδου στα πλαίσια του Προγράμματος Επισκόπησης και Ανασκαφών στον Άγιο Σωζόμενο (ASESP), στις θέσεις Αμπέλια και Νικολήδες, που διεξάγονται υπό τη διεύθυνση της Εφόρου Αρχαιοτήτων δρος Δ. Πηλείδου.

Στόχος της φετινής ανασκαφικής περιόδου, που διήρκεσε από τις 10 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 26 Οκτωβρίου 2018, ήταν η συνέχιση της διερεύνησης του κτηρίου πάνω σε λοφίσκο στη θέση Αμπέλια, όπου βρέθηκε αποθηκευτικός χώρος με πίθους της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και η διερεύνηση του μνημειακού οχυρού στη θέση Νικολήδες σε σχέση με το σχέδιο, τη χρονολόγηση και τον χαρακτήρα του.

Άγιος Σωζόμενος-Αμπέλια

Η ανασκαφή συνεχίστηκε στην ανατολική πλευρά του κτηρίου, για να διαπιστωθεί κατά πόσον το κτήριο επεκτεινόταν προς την κατωφέρεια του λοφίσκου. Η βοτσαλωτή αυλή που βρέθηκε στην περσινή ανασκαφική περίοδο, επεκτεινόταν και προς τα ανατολικά και περικλειόταν από τοίχο του οποίου διατηρήθηκε μόνο ένα μικρό μέρος. Η αυλή επεκτεινόταν και προς τον νότο και εκεί όπου το δάπεδο δεν διατηρήθηκε, διαφαινόταν από κάτω άλλο βοτσαλωτό δάπεδο με θραύσματα από πίθους στην επιφάνειά του, οι οποίοι έφεραν ταινιωτή διακόσμηση. Φαίνεται, επομένως, ότι το δάπεδο ανανεώθηκε, αφού παρέμεινε η κεραμική στην επιφάνειά του και επιστρώθηκε με λεπτό στρώμα κιτρινωπού χώματος για να δεχθεί την ίδια επίστρωση, βότσαλα τοποθετημένα σε στρώμα γύψου. Οι βαθιές καλλιέργειες ωστόσο κατέστρεψαν το δάπεδο όπως και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στην ανατολική πλευρά. Επίσης καταστράφηκε και ο βόρειος τοίχος της Αίθουσας των πίθων.

Στην δυτική πλευρά, βρέθηκαν ίχνη δαπέδου και στάχτες από την πυρκαγιά όπως και πέτρες με ίχνη φωτιάς, που εντοπίστηκε εντός του κτηρίου στην περσινή ανασκαφική περίοδο. Βρέθηκαν μόνο θραύσματα πίθων και αποθηκευτικών αγγείων. Οι ρωγμές που εντοπίστηκαν πέρσι συνέχιζαν προς τα δυτικά ενώ στάχτες και ίχνη καύσης στο δάπεδο εντοπίστηκαν και στην ΝΔ πλευρά του κτηρίου. Ένας θρυμματισμένος μικρός πίθος βρέθηκε πεσμένος πάνω από πέτρινη λεκάνη, βυθισμένη στο δάπεδο. Εντός της λεκάνης,  βρέθηκαν μικρά θραύσματα κεραμικής από κύπελλο (Λευκόχριστης Ι με μια οπή, πρόχους της Δαχτυλιόσχημης κεραμικής, ακόσμητη και μελανόχριστη). Εκτός από τον πίθο με πλατύ λαιμό, οριζόντια εγχάρακτη ταινία στον ώμο και οριζόντιες λαβές, βρέθηκε κάθετη λαβή με προεξοχή, χαρακτηριστική των μεγάλων πίθων. Εντός της λεκάνης σε ένα στρώμα μαλακού λεπτού χώματος βρέθηκε κυλινδρικό πέτρινο βαρίδι, ένα τριγωνικό πέτρινο βαρίδι, όπως και διάτρητο πήλινο βαρίδι και ένας τριπτήρας από διαβάση. Το σκούρο χώμα περισυλλέχθηκε για ανάλυση με την ελπίδα ότι πιθανόν να δώσει στοιχεία για τις εργασίες που διεξάγονταν.

Μια οπή στην βόρεια πλευρά της λεκάνης δεν φαίνεται να είχε χρήση, αφού η λεκάνη ήταν βυθισμένη στο βράχο. Γύρω από τη λεκάνη υπήρχαν πέτρες και από πάνω μια επίστρωση πηλού, ίσως για σταθεροποίηση της λεκάνης ενώ στη νότια πλευρά οι πέτρες ήταν τοποθετημένες κάθετα. Βρέθηκαν καμένα όστρακα Λευκόχριστης κεραμικής, μερικά όστρακα μαγειρικού σκεύους, ακόσμητη και Ερυθρόχριστη κεραμική. Μια άλλη μικρή κοιλότητα πιο πέρα ίσως να στήριζε κάποιο άλλο αποθηκευτικό αγγείο. Στη δυτική πλευρά του κτηρίου διατηρήθηκαν απομεινάρια τοίχου, ένα μεγάλο λίθινο τριβείο, ένα πέτρινο παιγνίδι (με κοιλότητες), τριπτήρας και πολλά θραύσματα πίθων που υποδεικνύουν εργασίες αγροτικής φύσεως. Το κτήριο θα αποτελείτο τουλάχιστον από τρία δωμάτια στη σειρά και μια μεγάλη αυλή στα νότια.

Άγιος Σωζόμενος-Νικολήδες

Οι μεγάλοι ορθογώνιοι δόμοι που είχαν αφαιρεθεί από το τείχος κατά τη διάρκεια στρατιωτικών έργων στον χώρο, εμπόδιζαν την διερεύνηση του τείχους και απομακρύνθηκαν με μηχανικά μέσα σε άλλο σημείο του χώρου ούτως ώστε να μελετηθούν σε μια προσπάθεια ανασύνταξης του όγκου των οχυρώσεων. Ένας από τους στόχους της ανασκαφής ήταν η διερεύνηση της πρόσβασης από τον περίβολο (τείχος) στον πύργο. Κάτω από τους πεσμένους ογκόλιθους, βρέθηκε ένα μαλακό αμμώδες στρώμα χώματος και από κάτω το δάπεδο, το οποίο ήταν καμωμένο από γύψο τοποθετημένο πάνω στο φυσικό βράχο στο σημείο αυτό. Σε άλλα σημεία (πλησίον του περιβόλου) το δάπεδο ήταν τοποθετημένο σε βοτσαλωτό μείγμα.

Δεν βρέθηκαν αντικείμενα, εκτός από μικρά όστρακα Ερυθρής ή Μελανής Επίχριστης κεραμικής. Μια βαθιά εγκοπή στο βράχο μεταξύ του τείχους και του πύργου, πιθανόν να έγινε μεταγενέστερα, εφόσον φαίνεται ότι είχε λαξευτεί το δάπεδο, το υπόστρωμά του και ο βράχος. Δύο όστρακα, η βάση ενός κομβόσχημου αμφορέα και ένα θραύσμα από το σώμα του στηρίζουν αυτή την υπόθεση.

Αποκαλύφθηκε το τείχος σε μικρή απόσταση από τον πύργο, το οποίο ήταν παράλληλο  με τον πύργο και το οποίο ήταν επενδυμένο με πελεκητούς λίθους ίσως για να επιτευχθεί ομοιομορφία με την αρχιτεκτονική του πύργου.

Ο πύργος χρησιμοποιεί ως θεμέλιο τον φυσικό βράχο και εκεί όπου είναι ανομοιόμορφος γεμίζεται με βότσαλα και πηλό και τοποθετούνται από πάνω, οριζόντια, οι πελεκητοί λίθοι. Και πάλι μόνο μικρός αριθμός πολύ μικρών οστράκων Ερυθροστιλβωτής ΙΙΙ, μαγειρικών σκευών και η βάση μιας μικρής πρόχου έχουν περισυλλεχθεί.

Η ανασκαφή κατά μήκος του περιμετρικού τείχους συνεχίστηκε, με την κοπιαστική αφαίρεση των χαλασμάτων και των μεταγενέστερων επεμβάσεων σε βάθος περίπου 0.5μ. μέχρι που αποκαλύφθηκε η κλίμακα πρόσβασης από ορθογώνιους πελεκητούς λίθους (1.20μ. Χ 0.45μ.) που οδηγούσαν από το τείχος στον πύργο. Μικρότερου μεγέθους δόμοι χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή πλατωμάτων στις δύο πλευρές της κλίμακας. Μια ογκώδης κατασκευή με εγκοπές και προεξοχές και άλλος ογκώδης λίθος με ορθογώνια οπή στο κέντρο ίσως να είχαν σχέση με την είσοδο. Δύο κοιλώματα στο εξωτερικό του τείχους πιθανόν επίσης να ήταν υποδοχές υποστυλωμάτων. Η επέκταση της ανασκαφής σ’ αυτά τα σημεία οπωσδήποτε θα αναδείξει τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του οχυρού. Όπως ήδη διαπιστώθηκε και στην περσινή ανασκαφική περίοδο, υπάρχει παντελής έλλειψη ευρημάτων εκτός από μικρούς αριθμούς πολύ μικρών οστράκων, ένας παράγων ο οποίος θα πρέπει να αξιολογηθεί καθώς το ίδιο ισχύει και για τον οικισμό (στις θέσεις Τζίρπουλος και Αμπέλια).

Παρ’ όλον ότι η ανασκαφή προχωρά με αργούς ρυθμούς λόγω της αφαίρεσης ογκωδών μπαζωμάτων, έχει αποκαλυφθεί ο μνημειώδης χαρακτήρας της οχύρωσης αυτής, που φαίνεται ότι θα πρέπει αρχικά να κατασκευάστηκε στα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού, με μεταγενέστερη φάση την προσθήκη του πύργου από πελεκητές πέτρες (ίσως στις αρχές της Ύστερης Εποχής του Χαλκού). Η στρατηγική του σημασία είναι έκδηλη καθώς η απρόσκοπτη θέα σε όλες τις κατευθύνσεις δίνει τη δυνατότητα ελέγχου της περιοχής ενώ η ίδια η αρχιτεκτονική παραπέμπει σε οργανωμένη κοινωνική δομή όπου υπάρχει η δυνατότητα εκμετάλλευσης πόρων και ανθρώπινου δυναμικού.