Νεοαποικιοκρατία και Βαλκανιοποίηση στην Κύπρο

Αξιολόγηση μετά τον θάνατο του Ανάν
ΟΤΑΝ Ο ΚΟΦΙ ΑΝΑΝ ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ, ΥΠΟ ΤΗΝ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ Γ.Γ. ΤΩΝ Η.Ε., ΕΠΙΔΙΩΞΕ ΝΑ ΑΝΑΤΡΕΨΕΙ ΣΧΙΣΜΑΤΑ ΝΕΟΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑ ΕΜΠΟΔΙΣΕΙ ΤΗ ΒΑΛΚΑΝIΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ;
Στις 6 Μαρτίου 1957, η Χρυσή Ακτή απέκτησε την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο και μετονομάστηκε σε Γκάνα. Λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Απριλίου 1958, ο δρ Kwame Nkrumah, ο πρώτος Πρωθυπουργός της ανεξάρτητης Γκάνας, προειδοποίησε για τους κινδύνους που είναι εγγενείς στο φαινόμενο που έγινε γνωστό ως νεοαποικιοκρατία.

Ο δρ Nkrumah εντόπισε ότι εμφανίζονταν «νέες μορφές αποικιοκρατίας» και ότι παρουσίαζαν μια «δυνητική απειλή για την πολύτιμη ανεξαρτησία μας». Κατά την άποψή του, τέτοιες «νέες μορφές αποικιοκρατίας» θα μπορούσαν να προκύψουν «όχι μόνο με στρατιωτικά μέσα αλλά και με την οικονομική διείσδυση, την αφομοίωση, ιδεολογική απορρόφηση, ψυχολογική διείσδυση και με ανατρεπτικές δραστηριότητες» (Πηγή: Ama Biney, The Political and Social Thought of Kwame Nkrumah, Palgrave Macmillan, 2011, σελίδες 130-131).

Σε μια ομιλία στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, στις 23 Σεπτεμβρίου 1960, πέντε εβδομάδες μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ημιανεξάρτητου κράτους, ο δρ Nkrumah αναφέρθηκε ρητά στη «νεοαποικιοκρατία». Μάλιστα, στο πλαίσιο του «αφρικανικού λαού», χαρακτήρισε τη «νεοαποικιοκρατία» ως μια «διαδικασία που δίνει ανεξαρτησία... με το ένα χέρι, αλλά την αρπάζει με το άλλο». (Πηγή: ).
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, όταν το ένα κράτος μετά το άλλο αποκτούσε την ανεξαρτησία του, η λέξη «νεοαποικιοκρατία» κέρδισε έλξη. Μάλιστα, το 1965, ο δρ Nkrumah, Πρόεδρος της Γκάνας, έγραψε και βιβλίο με τον εκφραστικό τίτλο «Η νεοαποικιοκρατία: το τελευταίο στάδιο του ιμπεριαλισμού». Η κεντρική θέση του βιβλίου συνοψίστηκε στις ακόλουθες λέξεις:
«Η ουσία της νεοαποικιοκρατίας είναι ότι το κράτος που υπόκειται σε αυτήν θεωρητικά είναι ανεξάρτητο και έχει τις εξωτερικές εμφανίσεις της διεθνούς κυριαρχίας. Στην πραγματικότητα, όμως, το οικονομικό του σύστημα και, συνεπώς, η πολιτική του κατευθύνεται από το εξωτερικό. (...) Το ερώτημα αφορά θέμα εξουσίας. Ένα κράτος στη γροθιά της νεοαποικιοκρατίας δεν είναι κύριο του δικού του πεπρωμένου».
Βαλκανιοποίηση
Στις σελίδες 57 και 173 ενός προηγούμενου βιβλίου του, «Η Αφρική Πρέπει να Ενωθεί», που δημοσιεύτηκε το 1963, ο δρ Nkrumah εντόπισε μερικούς από τους άλλους ύπουλους τρόπους με τους οποίους οι πρώην αποικιακοί ηγεμόνες μπορούν να ασκήσουν τον έλεγχο σε εδάφη που προηγουμένως κυβερνούσαν:
«Είναι αξονικό ότι οι αποικιακές δυνάμεις δεν εγκαταλείπουν πρόθυμα τον πολιτικό έλεγχο πάνω σε κάποια δεδομένη γη. Πριν πάνε, κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες να δημιουργήσουν σχίσματα και αντιπαλότητες που ελπίζουν να εκμεταλλευτούν μετά την έξοδό τους. Η Ινδία, με τη διαίρεσή της σε δύο ξεχωριστά μέρη, αφήνοντας τη θλιβερή κληρονομιά του κοινοτισμού και της θρησκευτικής δυσαρέσκειας, είναι το πιο έντονο παράδειγμα».
Σύμφωνα με τον δρα Nkrumah, άλλα παραδείγματα της «εκτεταμένης αυτής πολιτικής "διαίρεσης και διακυβέρνησης"» περιλαμβάνουν την «ομοσπονδιακή» διαίρεση της Νιγηρίας «σε τρεις περιοχές». Στο πλαίσιο αυτό, ο δρ Nkrumah εξέδωσε την ακόλουθη προειδοποίηση (που ισχύει τόσο για την Κύπρο όσο και για την Αφρική):
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει σήμερα η Αφρική είναι η νεοαποικιοκρατία και το κύριο μέσο της, η βαλκανιοποίηση. Ο τελευταίος αυτός όρος είναι ιδιαίτερα κατάλληλος για να περιγράψει τη διάσπαση της Αφρικής σε μικρά, αδύναμα κράτη, από την ενέργεια που προέκυψε από τη δράση των μεγάλων δυνάμεων όταν διένυσαν το ευρωπαϊκό τμήμα της παλιάς Τουρκικής Αυτοκρατορίας και δημιούργησαν μια σειρά ανεξάρτητων και ανταγωνιστικών κρατών στη βαλκανική χερσόνησο. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένα πολιτικό κουτί προσανάμματος, το οποίο θα μπορούσε να ανάψει με μια σπίθα».
Ο δρ Nkrumah συνέχισε: «Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις» όχι μόνο «ψαρεύουν στα λασπώδη ύδατα του κοινοτισμού, του φυλετισμού και των τμηματικών συμφερόντων», αλλά επίσης «προσπαθούν να δημιουργήσουν σχήματα στο εθνικό μέτωπο, προκειμένου να επιτύχουν τον κατακερματισμό».
Ο Πρόεδρος Nkrumah μετέτρεψε την Γκάνα σε ένα μονοκομματικό κράτος το 1964, ανατράπηκε από πραξικόπημα το 1966 και πέθανε το 1972. Παρόλα αυτά, οι ιδέες του βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε τα χαρακτηριστικά της νεοαποικιοκρατίας που παρουσιάστηκαν στη Νήσο Κύπρο το 1960 και μετά.
Αρχικά, το 1960, οι πολίτες της Κ.Δ. βαλκανιοποιήθηκαν συνταγματικά σε δύο νεο-οθωμανικές «κοινότητες». Επίσης, η Νήσος Κύπρος βαλκανιοποιήθηκε εδαφικά σε φάσεις: όταν το Ηνωμένο Βασίλειο διατήρησε το 3% της επικράτειας του Νησιού το 1960, με τον σχηματισμό de facto τουρκικών «θυλάκων» μετά την εκδήλωση του βίαιου κοινοτισμού το 1963 και όταν η Τουρκία έθεσε υπό κατοχήν, μέσω της βίας το 1974, το 36% του εδάφους και 57% της ακτογραμμής της Κ.Δ.
Κατά συνέπειαν, ένα σχετικά μικρό νησί της Ευρώπης στα βόρεια της ακτής της Αφρικής είχε πληγεί από έντονα σχίσματα και, έτσι, από τα χαρακτηριστικά της νεοαποικιοκρατίας.
Ο Κόφι Ανάν
Όταν ένας άλλος πολίτης της Γκάνας, ο Κόφι Ανάν, ασχολήθηκε με το «Κυπριακό» με την ιδιότητά του ως Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών από την 1η Ιανουαρίου 1997 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2006, μήπως έδωσε προσοχή στις προειδοποιήσεις του αποθανόντος συμπατριώτη του, δρ Nkrumah; Μήπως ο Ανάν επιδίωξε να ανατρέψει οποιαδήποτε σχίσματα της νεοαποικιοκρατίας; Μήπως προσπάθησε να καθαρίσει τα «λασπώδη ύδατα του κοινοτισμού» ή να εμποδίσει τη βαλκανιοποίηση; Αντιμετώπισε την Τουρκία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, τους δύο τελευταίους αποικιοκράτες στην Κύπρο και μακροπρόθεσμους υποστηρικτές της διαίρεσης μέσω του «φεντεραλισμού»;
Αν κάποιος διαβάσει τα στοιχεία των 9.000 σελίδων του «Σχεδίου Ανάν» του 2004, τα οποία είναι δημόσια, θα συνειδητοποιήσει ότι η απάντηση σε καθεμία από αυτές τις ερωτήσεις είναι «όχι».
Eπαναβαλκανιοποίηση
Στις δήλωσή του στις 31 Μαρτίου 2004, ο Ανάν χαρακτήρισε το «Σχέδιο Ανάν» ως μια συνταγή για «μια επανενωμένη Κύπρο». Αυτή η περιγραφή ήταν παραπλανητική. Πρώτον, το «Σχέδιο Ανάν» βασιζόταν στον «δικοινοτικό» δημογραφικό επαναδιαχωρισμό και, ως εκ τούτου, στην επαναβαλκανιοποίηση του λαού της Νήσου Κύπρου σε «δύο κοινότητες» με δύο χωριστούς εκλογικούς καταλόγους. Έτσι, η ρήτρα iv των Κύριων Άρθρων του «Σχεδίου» προέβλεπε ότι «οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι» θα «ανανέωναν» τον «συνεταιρισμό» τους μέσω ενός «νέου διζωνικού συνεταιρισμού». Κάπως συμβολικά, λόγω κοινής λατινικής ρίζας, η αγγλική λέξη για συνεταιρισμό, «partnership», είναι γλωσσικά παρόμοια με την αγγλική λέξη για διχοτόμηση, «partition».
Δεύτερον, το «Σχέδιο Ανάν» βασιζόταν στον εδαφικό επαναδιαχωρισμό και, ως εκ τούτου, στην επαναβαλκανιοποίηση του εδάφους της Νήσου Κύπρου. Εάν εφαρμοζόταν, το «Σχέδιο» θα είχε ως αποτέλεσμα την αποκοπή αυτού του εδάφους σε «διζωνική βάση» υπό τη δικαιοδοσία «δύο ισοτίμων Συστατικών Κρατών» που θα χαρακτηρίζονταν ως το «Ελληνοκυπριακό Κράτος» και το «Τουρκοκυπριακό Κράτος». Αυτά τα δύο «Κράτη» θα λειτουργούσαν κάτω από μια εύθραυστη «ομοσπονδιακή» κυβερνητική οροφή και, παράλληλα, με δύο ανθεκτικές, αν και αποκομμένες, βρετανικές «κυρίαρχες βασικές περιοχές».
Τρίτον, το «Σχέδιο Ανάν» σιωπηρά προέβλεπε ότι το προτεινόμενο «Τουρκοκυπριακό Κράτος» θα γινόταν το νομιμοποιημένο προϊόν της παράνομης χρήσης βίας, της παράνομης δημογραφικής αναδιάρθρωσης και της παράνομης ανάπτυξης του πληθυσμού μέσω του αποικισμού.
Τέταρτο, το «Σχέδιο Ανάν» βασιζόταν σε αυτό που έχω περιγράψει ως το «Δόγμα Macmillan». Αυτή η «συνταγή για άληκτη νεοαποικιοκρατία» υποστηρίζει την ιδέα ότι «οι δύο κοινότητες» πρέπει να κλειδωθούν σε έναν άθραυστο «συνεταιρισμό» με τους δύο τελευταίους αποικιακούς ηγεμόνες της Κύπρου συν την Ελλάδα. (βλ. άρθρο στη «Σημερινή» της Κυριακής 17.06. 2018: www.sigmalive.com/simerini/politics/514533/syntagi-gia-alikti-neoapoikiokratia).
Το 2004, το «Σχέδιο Ανάν» δεν εφαρμόστηκε. Αλλά η διχαστική φιλοσοφία του εξακολουθεί να ζει μέσω της προτεινόμενης «δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας». Επιπλέον, η κατοχή και ο εποικισμός συνεχίζονται.
Όσον αφορά τον Κόφι Ανάν, πέθανε στην ηλικία των 80 ετών την 8η ημέρα του 8ου μηνός του 18ου έτους του 21ου αιώνα. Το πέρασμά του μνημονεύτηκε από ένα λαμπερό αφιέρωμα από τον Αντόνιο Γκουτέρες, τον σημερινό Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ. Ο κ. Γκουτέρες απεικόνισε τον Ανάν ως «καθοδηγητική δύναμη για το καλό».
Αυτή η περιγραφή δεν ταιριάζει στο πλαίσιο της Κύπρου. Με τις πράξεις του, o Κόφι Ανάν προσπάθησε να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση, που θα νομιμοποιούσε τις αδικίες, θα εξυπηρετούσε τα ξένα συμφέροντα και θα ενσωμάτωνε τα χαρακτηριστικά της νεοαποικιοκρατίας. Αιωνία του η μνήμη.
ΚΛΕΑΡΧΟΣ Α. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του
Πανεπιστημίου UCLan στην Κύπρο