Μάθε παιδί μου ελληνικά… (Κριτήρια αξιολόγησης: Νεοελληνική Γλώσσα — Λογοτεχνία)

Νεοελληνική Γλώσσα — Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου

Θεματικός κύκλος: Γλώσσα — παιδεία

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο

Μάθε παι­δί μου ελληνικά…

Τώρα το καλο­καί­ρι που πολ­λοί γονείς βρί­σκο­νται περισ­σό­τε­ρο χρό­νο με τα παι­διά τους, που θέλουν να τα απα­σχο­λή­σουν με κάτι χρή­σι­μο και δημιουρ­γι­κό διε­ρω­τώ­νται και ρωτούν τι θα έπρε­πε να κάνουν. Ρωτούν ιδί­ως πώς μπο­ρούν να βοη­θή­σουν τα παι­διά της σχο­λι­κής ηλι­κί­ας στη γλώσ­σα, να βελ­τιώ­σουν τις γνώ­σεις τους στα Ελλη­νι­κά. Η πεί­ρα μου στον τομέα αυτόν ίσως φανεί χρή­σι­μη σε γονείς που έχουν τέτοιες ανη­συ­χί­ες μέσα από μερι­κές πρα­κτι­κές υπο­δεί­ξεις που προτείνω.

Μιλώ­ντας για βελ­τί­ω­ση των γνώ­σε­ων της Ελλη­νι­κής για παι­διά που φοι­τούν ακό­μη στο σχο­λείο, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα απο­σκο­πού­με στους εξής στό­χους: α) εμπλου­τι­σμό του λεξι­λο­γί­ου τους (επα­φή με νέες λέξεις αλλά και με νέες σημα­σί­ες και νέες χρή­σεις γνω­στών ήδη λέξε­ων), β) εμπέ­δω­ση της γνώ­σης (που ήδη έχουν) των γραμ­μα­τι­κών δομών και των συντα­κτι­κών λει­τουρ­γιών της γλώσ­σας από τη χρή­ση τους σε κεί­με­να, γ) εξοι­κεί­ω­ση με την ορθή γρα­φή των λέξε­ων, δ) καλύ­τε­ρη γνω­ρι­μία με τους τρό­πους οργά­νω­σης και σύν­θε­σης κει­μέ­νων και ε) τόνω­ση του ενδια­φέ­ρο­ντός τους για τη γλώσ­σα. Η επί­τευ­ξη αυτών των στό­χων – περισ­σό­τε­ρο ή λιγό­τε­ρο ανά­λο­γα με το παι­δί, αλλά απο­δε­δειγ­μέ­νο ερευ­νη­τι­κά και μακρο­πρό­θε­σμα λει­τουρ­γι­κό – συνί­στα­ται κυρί­ως σε μία και μόνη δια­δι­κα­σία: στο να φέρου­με το παι­δί σε επα­φή με κεί­με­να· στο να δια­βά­σει το παι­δί βιβλία.

Αμέ­σως γεν­νά­ται το ερώ­τη­μα τι είδους βιβλία πρέ­πει να δια­βά­σει. Πρώ­τα-πρώ­τα, εξω­σχο­λι­κά βιβλία. Υπάρ­χει πλη­θώ­ρα τέτοιων βιβλί­ων, με προ­σεγ­μέ­νη χρή­ση της γλώσ­σας παράλ­λη­λα με ένα ενδια­φέ­ρον περιε­χό­με­νο για παι­διά δια­φό­ρων ηλι­κιών. Βιβλία ελλη­νι­κά ή και μετα­φρα­σμέ­να από άλλες γλώσ­σες σε καλές μετα­φρά­σεις και καλά Ελλη­νι­κά. Τέτοια βιβλία αντα­πο­κρί­νο­νται και στους πέντε στό­χους βελ­τί­ω­σης της γλωσ­σι­κής συγκρό­τη­σης που θέσα­με πριν.

Το δεύ­τε­ρο που πρέ­πει να επι­διω­χθεί είναι η επα­φή των παι­διών με τον ημε­ρή­σιο και περιο­δι­κό Τύπο· το διά­βα­σμα εφη­με­ρί­δων και περιο­δι­κών. Η ζωντα­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα που καλεί­ται να εκφρά­σει η γλώσ­σα περ­νά­ει ανα­γκα­στι­κά μέσα από τα καθη­με­ρι­νά γεγο­νό­τα που περι­γρά­φει ο Τύπος. Εδώ η έκφρα­ση και η όλη επι­λο­γή λέξε­ων και δομών (γραμ­μα­τι­κών και συντα­κτι­κών) έχει μια παρα­στα­τι­κό­τη­τα που εντυ­πώ­νε­ται στη γλωσ­σι­κή μνή­μη. Η ποι­κι­λία των κει­μέ­νων που περιέ­χο­νται σε μια εφη­με­ρί­δα αφή­νει στον ανα­γνώ­στη-μαθη­τή περι­θώ­ρια για ποι­κί­λες επι­λο­γές. Το ίδιο και τα περιοδικά.

Ό,τι δια­βά­ζεις χωρίς το άγχος των εξε­τά­σε­ων παίρ­νει άλλη μορ­φή και λει­τουρ­γεί δια­φο­ρε­τι­κά. Το απο­λαμ­βά­νεις, για­τί είναι επι­λο­γή σου να το δια­βά­σεις. Αξί­ζει να ενθαρ­ρυν­θεί ο μαθη­τής να δια­βά­σει διά­φο­ρα σχο­λι­κά βιβλία, που είτε τα διά­βα­σε πρό­χει­ρα και βια­στι­κά με το άγχος των εξε­τά­σε­ων είτε ανή­κουν σε επό­με­νες τάξεις. Τα βιβλία αυτά, γραμ­μέ­να για μαθη­τές, έχουν ιδιαί­τε­ρα προ­σεγ­μέ­νη γλώσ­σα και η ανά­γνω­σή τους σε «ανύ­πο­πτο χρό­νο» προ­σφέ­ρει πολ­λά και στη γλώσ­σα, αφού είναι αρχή ότι η γλώσ­σα μαθαί­νε­ται και προ­ά­γε­ται μέσα από όλα τα διδα­σκό­με­να μαθή­μα­τα, όχι μόνο από τα βιβλία της γλώσ­σας. Μερι­κά δε αντι­κεί­με­να των θετι­κών ιδί­ως επι­στη­μών (μαθη­μα­τι­κά, φυσι­κή, βιο­λο­γία) με τον ορι­σμό και τη δέσμευ­ση στην ακρι­βή έννοια των όρων διδά­σκουν πολύ δημιουρ­γι­κά τη γλώσ­σα. Έτσι, λοι­πόν, το να δια­βά­σει ένας μαθη­τής ένα ή δύο βιβλία ιστο­ρί­ας λ.χ. έχο­ντας συνο­λι­κή εικό­να και την ιστο­ρία θα αγα­πή­σει και θα κατα­νο­ή­σει και τη γνώ­ση της γλώσ­σας θα καλ­λιερ­γή­σει σε εύρος και βάθος.

Γονέ­ας που θα κατα­φέ­ρει με διά­φο­ρες τεχνι­κές και κίνη­τρα (ακό­μη και παί­ζο­ντας με τα παι­διά του γλωσ­σι­κά παι­χνί­δια ή δίνο­ντας διά­φο­ρες επι­βρα­βεύ­σεις) να μάθει το παι­δί του να ανοί­γει, να ψάχνει και να εντρυ­φεί σε λεξι­κά, θα έχει προ­σφέ­ρει στο παι­δί του ανυ­πο­λό­γι­στη γλωσ­σι­κή βοή­θεια και από­λαυ­ση. Για­τί δεν είναι μόνο η σημα­σία μιας λέξης την οποία θα βρει στο λεξι­κό. Θα βρει συγ­χρό­νως και άλλες δυο-τρεις σημα­σί­ες που δεν γνω­ρί­ζει. Θα δει ένα παρά­δειγ­μα χρή­σε­ως. Ίσως το τρα­βή­ξει η ετυ­μο­λο­γία μιας λέξης, με την έκπλη­ξη που θα του προ­κα­λέ­σει. Ίσως προ­σέ­ξει έναν γραμ­μα­τι­κό τύπο που δεν θυμά­ται καλά. Ίσως, ίσως… Είναι απρό­βλε­πτες και ποι­κί­λες οι χρή­σι­μες γλωσ­σι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες που μπο­ρούν να προ­σλη­φθούν από τον μαθη­τή-ανα­γνώ­στη ενός λεξι­κού και να τον βοη­θή­σουν στο γλωσ­σι­κό του αίσθη­μα. «Παί­ζο­ντας» με γονείς ή συμ­μα­θη­τές για το πόσες σημα­σί­ες έχει αυτή ή εκεί­νη η λέξη ή πόσες (παγιω­μέ­νες) φρά­σεις χρη­σι­μο­ποιού­νται μ’ αυτήν στη γλώσ­σα μας ή πόσες λέξεις συγ­γε­νεύ­ουν μ’ αυτήν (ομόρ­ρι­ζα) ή από πού προ­έρ­χε­ται η λέξη (ελλη­νι­κή ή ξένη) και τι σήμαι­νε αρχι­κά κ.λπ. κ.λπ. θα δοθούν στο παι­δί εναύ­σμα­τα και για δικές του γλωσ­σι­κές ανα­ζη­τή­σεις που είναι η πιο δημιουρ­γι­κή σχέ­ση με τη γλώσσα.

Τέλος, αν πεί­σεις το παι­δί να αντι­γρά­φει καθη­με­ρι­νώς μία, δύο, μακά­ρι και τρεις σελί­δες τετρα­δί­ου από όποιο κεί­με­νο θέλει (βιβλίο, εφη­με­ρί­δα, περιο­δι­κό), θα το εισα­γά­γεις χωρίς να το πολυ­κα­τα­λά­βει σε μια κιναι­σθη­τι­κή εξοι­κεί­ω­ση με την ορθο­γρα­φία των λέξε­ων που θα έλθει να ενι­σχύ­σει τις «οπτι­κές εικό­νες» που έχει κατα­γρά­ψει ασυ­ναί­σθη­τα το μυα­λό του κατά την ανά­γνω­ση των δια­φό­ρων κειμένων.

Γενι­κό­τε­ρα, η ανά­γνω­ση και η επα­φή τού παι­διού με κεί­με­να οδη­γεί σε ποι­κί­λες εγγρα­φές στη γλωσ­σι­κή του μνή­μη (λέξε­ων, φρά­σε­ων, σημα­σιών, γραμ­μα­τι­κο­συ­ντα­κτι­κών δομών), την καλ­λιερ­γούν και την εμπλου­τί­ζουν. Γι’ αυτό πάντο­τε ας ακού­ει από το στό­μα μας συχνά τη φρά­ση και την προ­τρο­πή «Μάθε, παι­δί μου, Ελλη­νι­κά…». Για την ταυ­τό­τη­τα, την ποιό­τη­τα της σκέ­ψης του και την υπό­στα­σή του μιλά­με στο παι­δί όταν το ενθαρ­ρύ­νου­με να μάθει καλύ­τε­ρα τη μητρι­κή του γλώσ­σα. Μην το ξεχνάμε.

Γ. Μπα­μπι­νιώ­της

Θέματα

Α1. Να γρά­ψε­τε περι­λη­πτι­κά τις από­ψεις του καθη­γη­τή Μπα­μπι­νιώ­τη σχε­τι­κά με τους τρό­πους βελ­τί­ω­σης του γλωσ­σι­κού επι­πέ­δου των παι­διών σε 80–90 λέξεις.

(μονά­δες 15)

Β1. Με ποιον τρό­πο ανά­πτυ­ξης δομεί­ται η δεύ­τε­ρη παρά­γρα­φος του κει­μέ­νου; (Να αιτιο­λο­γή­σε­τε τη θέση σας)

(μονά­δες 10)

Β2. Ποια σχέ­ση συνο­χής εκφρά­ζουν νοη­μα­τι­κά οι παρα­κά­τω λέξεις του κειμένου:
αστους εξής στό­χους         αλλά          κυρί­ως             Τέλος        Έτσι

(μονά­δες 5)

Β3. Από τους πέντε στό­χους που προ­τεί­νει ο Μπα­μπι­νιώ­της για τη βελ­τί­ω­ση της γλωσ­σι­κής αμά­θειας των παι­διών ποιον θεω­ρεί­τε πιο πρό­σφο­ρο και απο­δο­τι­κό και γιατί;

(μονά­δες 10

Β4. Να γρά­ψε­τε τα αντώ­νυ­μα των παρα­κά­τω λέξε­ων του κειμένου:
   βελ­τιώ­σουν      πεί­ρα    εμπλου­τι­σμό    τόνω­ση    μακρο­πρό­θε­σμα επαφή

(μονά­δες 15)

Γ. Να γρά­ψε­τε ένα άρθρο 150–200 λέξε­ων με τίτλο «Μάθε παι­δί μου ελλη­νι­κά…» και να εστιά­σε­τε το περιε­χό­με­νό του α) στα αίτια και τις συνέ­πειες της γενι­κευ­μέ­νης αγλωσ­σί­ας των μαθη­τών  και β) στους τρό­πους που μπο­ρούν οι ίδιοι οι μαθη­τές και το σχο­λείο να βελ­τιώ­σουν τη γλωσ­σι­κή τους συγκρό­τη­ση. (Μπο­ρεί­τε να χρη­σι­μο­ποι­ή­σε­τε και ιδέ­ες του κειμένου)

(μονά­δες 30)

Β.  Λογοτεχνικό κείμενο

Κική Δημου­λά

Έρε­βος  — Περιπλάνησις

Αγό­ρα­σα κι εγώ εφημερίδα
για­τί καλά καλά δεν ξέρω.
Μα όλοι το ίδιο να κάνουν είδα
και σήμε­ρα θέλω να μη διαφέρω.
Τρέ­χου­νε όλοι κι εγώ τρέχω
κι όμως σκο­πό ειδι­κό δεν έχω.
Για λίγο έτσι σταματάω,
πως τρέ­χουν τα αυτο­κί­νη­τα κοιτάω.
Ανά­με­σά τους δυο νέοι περνάνε,
με έξα­ψη πολ­λή μιλάνε·
μάλ­λον για κάποιο στοίχημα.
Δεν είδα ακό­μα κανέ­να δυστύχημα.

Τα ίδια πάντα και τα ίδια:
«Μη ρίχνε­τε κάτω σκουπίδια».

Ο κόσμος τρο­μαγ­μέ­νος τώρα τρέχει
για­τί έξαφ­να άρχι­σε να βρέχει.
Τέτοια βρο­χή δεν έχει στην πατρίδα.
Καλά που αγό­ρα­σα και την εφημερίδα.

Θέματα

Β1.α Τρέ­χου­νε όλοι, τρέ­χουν τα αυτο­κί­νη­τα, δυο νέοι με έξα­ψη μιλά­νε για κάποιο στοί­χη­μα, κανέ­να δυστύ­χη­μα, Μη ρίχνε­τε κάτω τα σκου­πί­δια, Καλά που αγό­ρα­σα και την εφη­με­ρί­δα: Ποια σύγ­χρο­να κοι­νω­νι­κά προ­βλή­μα­τα περι­γρά­φουν οι παρα­πά­νω εκφρά­σεις και στί­χοι του ποι­ή­μα­τος (100 λέξεις);

(μονά­δες 10)

Β1.β) Πώς συν­δέ­ο­νται αυτά τα προ­βλή­μα­τα με τον τίτλο της συλ­λο­γής “Έρε­βος” (βαθύ σκο­τά­δι); Τι υπο­νο­εί η ποι­ή­τρια με τη λέξη αυτή;

(μονά­δες 5)

Γιώρ­γος Ηρακλέους
φιλόλογος

Απο­ρί­ες ερω­τή­σεις μπο­ρούν να απο­στα­λούν στο [email protected] και θα απα­ντη­θούν με επό­με­νη ανάρτηση.

ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΣΚΕΠΤΟΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ;

Καλός δάσκαλος είναι εκείνος που διακρίνεται για την αγάπη του προς τα παιδιά και τη δουλειά του, που έχει πλατιά σκέψη μεγάλη καρδιά, μ’ ένα λόγο ψυχή.

Καλός δάσκαλος είναι προπαντός εκείνος που ζητάει να ξυπνήσει ψυχές ικανές να καθορίζουν μονάχες τους αύριο τις τύχες τους και όχι νευρόσπαστα που να κινούνται σήμερα με τη θέληση του πρώτου τυχαίου δασκάλου τους και αύριο με του άλλου οποιουδήποτε κυρίου και εργοδότη τους.

Ο δάσκαλος πρέπει να μη δίνει καλούπια σε καμία περιοχή της ζωής και της σκέψης των παιδιών καλούπια που ν αλλάζουν επιφανειακά μονάχα τη ζωή, κι αφήνουν αποκοιμισμένη και στείρα τη συνείδηση έρμαιο στην υποταγή.

Όπου βλέπουμε την ελεύθερη σκέψη, πρέπει να τη σεβόμαστε και να την αγαπάμε οσοδήποτε τολμηρή κι αν είναι. Και να ξυπνάμε το μυαλό των σκλαβωμένων στα δεσμά της υποκρισίας του συστήματος.

Γιατί μαθητές μου εμένα δεν είναι εκείνος που αγαπά την ήρεμη και ακίνδυνη ζωή, τη στρωμένη με ανύπαρκτα λουλούδια, μα εκείνος ου μέσα του έχει ξυπνήσει η ανησυχία και μπορεί να φτάνει στην επικίνδυνη πάλη για να αλλάξει τον εαυτό του και τον κόσμο.

Μίλτος Κουντουράς (1889–1940)