Νεοελληνική Γλώσσα — Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου
Θεματικός κύκλος: Γλώσσα — παιδεία
Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
Μάθε παιδί μου ελληνικά…
Τώρα το καλοκαίρι που πολλοί γονείς βρίσκονται περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους, που θέλουν να τα απασχολήσουν με κάτι χρήσιμο και δημιουργικό διερωτώνται και ρωτούν τι θα έπρεπε να κάνουν. Ρωτούν ιδίως πώς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά της σχολικής ηλικίας στη γλώσσα, να βελτιώσουν τις γνώσεις τους στα Ελληνικά. Η πείρα μου στον τομέα αυτόν ίσως φανεί χρήσιμη σε γονείς που έχουν τέτοιες ανησυχίες μέσα από μερικές πρακτικές υποδείξεις που προτείνω.
Μιλώντας για βελτίωση των γνώσεων της Ελληνικής για παιδιά που φοιτούν ακόμη στο σχολείο, στην πραγματικότητα αποσκοπούμε στους εξής στόχους: α) εμπλουτισμό του λεξιλογίου τους (επαφή με νέες λέξεις αλλά και με νέες σημασίες και νέες χρήσεις γνωστών ήδη λέξεων), β) εμπέδωση της γνώσης (που ήδη έχουν) των γραμματικών δομών και των συντακτικών λειτουργιών της γλώσσας από τη χρήση τους σε κείμενα, γ) εξοικείωση με την ορθή γραφή των λέξεων, δ) καλύτερη γνωριμία με τους τρόπους οργάνωσης και σύνθεσης κειμένων και ε) τόνωση του ενδιαφέροντός τους για τη γλώσσα. Η επίτευξη αυτών των στόχων – περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με το παιδί, αλλά αποδεδειγμένο ερευνητικά και μακροπρόθεσμα λειτουργικό – συνίσταται κυρίως σε μία και μόνη διαδικασία: στο να φέρουμε το παιδί σε επαφή με κείμενα· στο να διαβάσει το παιδί βιβλία.
Αμέσως γεννάται το ερώτημα τι είδους βιβλία πρέπει να διαβάσει. Πρώτα-πρώτα, εξωσχολικά βιβλία. Υπάρχει πληθώρα τέτοιων βιβλίων, με προσεγμένη χρήση της γλώσσας παράλληλα με ένα ενδιαφέρον περιεχόμενο για παιδιά διαφόρων ηλικιών. Βιβλία ελληνικά ή και μεταφρασμένα από άλλες γλώσσες σε καλές μεταφράσεις και καλά Ελληνικά. Τέτοια βιβλία ανταποκρίνονται και στους πέντε στόχους βελτίωσης της γλωσσικής συγκρότησης που θέσαμε πριν.
Το δεύτερο που πρέπει να επιδιωχθεί είναι η επαφή των παιδιών με τον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο· το διάβασμα εφημερίδων και περιοδικών. Η ζωντανή πραγματικότητα που καλείται να εκφράσει η γλώσσα περνάει αναγκαστικά μέσα από τα καθημερινά γεγονότα που περιγράφει ο Τύπος. Εδώ η έκφραση και η όλη επιλογή λέξεων και δομών (γραμματικών και συντακτικών) έχει μια παραστατικότητα που εντυπώνεται στη γλωσσική μνήμη. Η ποικιλία των κειμένων που περιέχονται σε μια εφημερίδα αφήνει στον αναγνώστη-μαθητή περιθώρια για ποικίλες επιλογές. Το ίδιο και τα περιοδικά.
Ό,τι διαβάζεις χωρίς το άγχος των εξετάσεων παίρνει άλλη μορφή και λειτουργεί διαφορετικά. Το απολαμβάνεις, γιατί είναι επιλογή σου να το διαβάσεις. Αξίζει να ενθαρρυνθεί ο μαθητής να διαβάσει διάφορα σχολικά βιβλία, που είτε τα διάβασε πρόχειρα και βιαστικά με το άγχος των εξετάσεων είτε ανήκουν σε επόμενες τάξεις. Τα βιβλία αυτά, γραμμένα για μαθητές, έχουν ιδιαίτερα προσεγμένη γλώσσα και η ανάγνωσή τους σε «ανύποπτο χρόνο» προσφέρει πολλά και στη γλώσσα, αφού είναι αρχή ότι η γλώσσα μαθαίνεται και προάγεται μέσα από όλα τα διδασκόμενα μαθήματα, όχι μόνο από τα βιβλία της γλώσσας. Μερικά δε αντικείμενα των θετικών ιδίως επιστημών (μαθηματικά, φυσική, βιολογία) με τον ορισμό και τη δέσμευση στην ακριβή έννοια των όρων διδάσκουν πολύ δημιουργικά τη γλώσσα. Έτσι, λοιπόν, το να διαβάσει ένας μαθητής ένα ή δύο βιβλία ιστορίας λ.χ. έχοντας συνολική εικόνα και την ιστορία θα αγαπήσει και θα κατανοήσει και τη γνώση της γλώσσας θα καλλιεργήσει σε εύρος και βάθος.
Γονέας που θα καταφέρει με διάφορες τεχνικές και κίνητρα (ακόμη και παίζοντας με τα παιδιά του γλωσσικά παιχνίδια ή δίνοντας διάφορες επιβραβεύσεις) να μάθει το παιδί του να ανοίγει, να ψάχνει και να εντρυφεί σε λεξικά, θα έχει προσφέρει στο παιδί του ανυπολόγιστη γλωσσική βοήθεια και απόλαυση. Γιατί δεν είναι μόνο η σημασία μιας λέξης την οποία θα βρει στο λεξικό. Θα βρει συγχρόνως και άλλες δυο-τρεις σημασίες που δεν γνωρίζει. Θα δει ένα παράδειγμα χρήσεως. Ίσως το τραβήξει η ετυμολογία μιας λέξης, με την έκπληξη που θα του προκαλέσει. Ίσως προσέξει έναν γραμματικό τύπο που δεν θυμάται καλά. Ίσως, ίσως… Είναι απρόβλεπτες και ποικίλες οι χρήσιμες γλωσσικές πληροφορίες που μπορούν να προσληφθούν από τον μαθητή-αναγνώστη ενός λεξικού και να τον βοηθήσουν στο γλωσσικό του αίσθημα. «Παίζοντας» με γονείς ή συμμαθητές για το πόσες σημασίες έχει αυτή ή εκείνη η λέξη ή πόσες (παγιωμένες) φράσεις χρησιμοποιούνται μ’ αυτήν στη γλώσσα μας ή πόσες λέξεις συγγενεύουν μ’ αυτήν (ομόρριζα) ή από πού προέρχεται η λέξη (ελληνική ή ξένη) και τι σήμαινε αρχικά κ.λπ. κ.λπ. θα δοθούν στο παιδί εναύσματα και για δικές του γλωσσικές αναζητήσεις που είναι η πιο δημιουργική σχέση με τη γλώσσα.
Τέλος, αν πείσεις το παιδί να αντιγράφει καθημερινώς μία, δύο, μακάρι και τρεις σελίδες τετραδίου από όποιο κείμενο θέλει (βιβλίο, εφημερίδα, περιοδικό), θα το εισαγάγεις χωρίς να το πολυκαταλάβει σε μια κιναισθητική εξοικείωση με την ορθογραφία των λέξεων που θα έλθει να ενισχύσει τις «οπτικές εικόνες» που έχει καταγράψει ασυναίσθητα το μυαλό του κατά την ανάγνωση των διαφόρων κειμένων.
Γενικότερα, η ανάγνωση και η επαφή τού παιδιού με κείμενα οδηγεί σε ποικίλες εγγραφές στη γλωσσική του μνήμη (λέξεων, φράσεων, σημασιών, γραμματικοσυντακτικών δομών), την καλλιεργούν και την εμπλουτίζουν. Γι’ αυτό πάντοτε ας ακούει από το στόμα μας συχνά τη φράση και την προτροπή «Μάθε, παιδί μου, Ελληνικά…». Για την ταυτότητα, την ποιότητα της σκέψης του και την υπόστασή του μιλάμε στο παιδί όταν το ενθαρρύνουμε να μάθει καλύτερα τη μητρική του γλώσσα. Μην το ξεχνάμε.
Γ. Μπαμπινιώτης
Θέματα
Α1. Να γράψετε περιληπτικά τις απόψεις του καθηγητή Μπαμπινιώτη σχετικά με τους τρόπους βελτίωσης του γλωσσικού επιπέδου των παιδιών σε 80–90 λέξεις.
(μονάδες 15)
Β1. Με ποιον τρόπο ανάπτυξης δομείται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου; (Να αιτιολογήσετε τη θέση σας)
(μονάδες 10)
Β2. Ποια σχέση συνοχής εκφράζουν νοηματικά οι παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αστους εξής στόχους αλλά κυρίως Τέλος Έτσι
(μονάδες 5)
Β3. Από τους πέντε στόχους που προτείνει ο Μπαμπινιώτης για τη βελτίωση της γλωσσικής αμάθειας των παιδιών ποιον θεωρείτε πιο πρόσφορο και αποδοτικό και γιατί;
(μονάδες 10
Β4. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου:
βελτιώσουν πείρα εμπλουτισμό τόνωση μακροπρόθεσμα επαφή
(μονάδες 15)
Γ. Να γράψετε ένα άρθρο 150–200 λέξεων με τίτλο «Μάθε παιδί μου ελληνικά…» και να εστιάσετε το περιεχόμενό του α) στα αίτια και τις συνέπειες της γενικευμένης αγλωσσίας των μαθητών και β) στους τρόπους που μπορούν οι ίδιοι οι μαθητές και το σχολείο να βελτιώσουν τη γλωσσική τους συγκρότηση. (Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ιδέες του κειμένου)
(μονάδες 30)
Β. Λογοτεχνικό κείμενο
Κική Δημουλά
Έρεβος — Περιπλάνησις
Αγόρασα κι εγώ εφημερίδα
γιατί καλά καλά δεν ξέρω.
Μα όλοι το ίδιο να κάνουν είδα
και σήμερα θέλω να μη διαφέρω.
Τρέχουνε όλοι κι εγώ τρέχω
κι όμως σκοπό ειδικό δεν έχω.
Για λίγο έτσι σταματάω,
πως τρέχουν τα αυτοκίνητα κοιτάω.
Ανάμεσά τους δυο νέοι περνάνε,
με έξαψη πολλή μιλάνε·
μάλλον για κάποιο στοίχημα.
Δεν είδα ακόμα κανένα δυστύχημα.
Τα ίδια πάντα και τα ίδια:
«Μη ρίχνετε κάτω σκουπίδια».
Ο κόσμος τρομαγμένος τώρα τρέχει
γιατί έξαφνα άρχισε να βρέχει.
Τέτοια βροχή δεν έχει στην πατρίδα.
Καλά που αγόρασα και την εφημερίδα.
Θέματα
Β1.α Τρέχουνε όλοι, τρέχουν τα αυτοκίνητα, δυο νέοι με έξαψη μιλάνε για κάποιο στοίχημα, κανένα δυστύχημα, Μη ρίχνετε κάτω τα σκουπίδια, Καλά που αγόρασα και την εφημερίδα: Ποια σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα περιγράφουν οι παραπάνω εκφράσεις και στίχοι του ποιήματος (100 λέξεις);
(μονάδες 10)
Β1.β) Πώς συνδέονται αυτά τα προβλήματα με τον τίτλο της συλλογής “Έρεβος” (βαθύ σκοτάδι); Τι υπονοεί η ποιήτρια με τη λέξη αυτή;
(μονάδες 5)
Γιώργος Ηρακλέους
φιλόλογος
Απορίες ερωτήσεις μπορούν να αποσταλούν στο [email protected] και θα απαντηθούν με επόμενη ανάρτηση.
ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΣΚΕΠΤΟΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ;
Καλός δάσκαλος είναι εκείνος που διακρίνεται για την αγάπη του προς τα παιδιά και τη δουλειά του, που έχει πλατιά σκέψη μεγάλη καρδιά, μ’ ένα λόγο ψυχή.
Καλός δάσκαλος είναι προπαντός εκείνος που ζητάει να ξυπνήσει ψυχές ικανές να καθορίζουν μονάχες τους αύριο τις τύχες τους και όχι νευρόσπαστα που να κινούνται σήμερα με τη θέληση του πρώτου τυχαίου δασκάλου τους και αύριο με του άλλου οποιουδήποτε κυρίου και εργοδότη τους.
Ο δάσκαλος πρέπει να μη δίνει καλούπια σε καμία περιοχή της ζωής και της σκέψης των παιδιών καλούπια που ν αλλάζουν επιφανειακά μονάχα τη ζωή, κι αφήνουν αποκοιμισμένη και στείρα τη συνείδηση έρμαιο στην υποταγή.
Όπου βλέπουμε την ελεύθερη σκέψη, πρέπει να τη σεβόμαστε και να την αγαπάμε οσοδήποτε τολμηρή κι αν είναι. Και να ξυπνάμε το μυαλό των σκλαβωμένων στα δεσμά της υποκρισίας του συστήματος.
Γιατί μαθητές μου εμένα δεν είναι εκείνος που αγαπά την ήρεμη και ακίνδυνη ζωή, τη στρωμένη με ανύπαρκτα λουλούδια, μα εκείνος ου μέσα του έχει ξυπνήσει η ανησυχία και μπορεί να φτάνει στην επικίνδυνη πάλη για να αλλάξει τον εαυτό του και τον κόσμο.
Μίλτος Κουντουράς (1889–1940)