Andrés Barba: «Φωτεινή πολιτεία»

Ο Μαδριλένος πεζογράφος, ποιητής, φωτογράφος και δοκιμιογράφος Andrés Barba δεν αποτελεί, σίγουρα, μια τυχαία περίπτωση λογοτέχνη, τόσο για την ισπανόφωνη όσο και για την παγκόσμια λογοτεχνία. Το 2001, βρίσκεται φιναλίστ για το βραβείο Premio Herralde με το βιβλίο La hermana de Katia –το οποίο γυρίστηκε και ταινία–, βραβείο που κατάφερε να αποσπάσει το 2017 με το βιβλίο Φωτεινή πολιτεία, που μας φέρνουν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Μεταίχμιο σε εξαιρετική μετάφραση της Βασιλικής Κνήτου. Απ’ τις ίδιες εκδόσεις το 2018 κυκλοφόρησε και το Χέρια μικρά του ιδίου, πάλι σε μετάφραση της Β. Κνήτου. Εντωμεταξύ, ο Barba αριθμεί εννέα συνολικά μυθιστορήματα, από το 1998 έως σήμερα, εκ των οποίων τα μισά περίπου έχουν αποσπάσει και από κάποιο βραβείο στη χώρα του. Κι αν αυτά από μόνα τους δεν προξενούν κάποια ιδιαίτερη εντύπωση, τα ακόλουθα ίσως το καταφέρουν: είναι γεννημένος το 1975 και η θεματολογία του, τουλάχιστον στα δύο ήδη μεταφρασμένα στα ελληνικά βιβλία του, έχει να κάνει με παιδιά. Στη Φωτεινή πολιτεία, μάλιστα, με παραβατικά παιδιά! Θέμα που αποτελεί σχεδόν ταμπού για έναν Ευρωπαίο…

Το βιβλίο είναι έξυπνα γραμμένο ως χρονικό ενός αξιωματούχου που ενεπλάκη άμεσα στα γεγονότα που συντάραξαν την πόλη του Σαν Κριστομπάλ κάποια χρόνια πριν. Τριάντα δύο παιδιά εμφανίζονται από το πουθενά σ’ αυτή τη μικρή πόλη των τροπικών, λες και τα ξέρασε η ζούγκλα, και επιδίδονται σε διάφορες παραβατικές πράξεις, φτάνοντας μέχρι τη δολοφονία δύο ενηλίκων σε ένα τοπικό σουπερμάρκετ. Ο Barba, με αυτόν τον αφηγηματικό τρόπο εστίασης που επιλέγει, παρακολουθεί τα γεγονότα όπως εξελίχθηκαν στην ολότητά τους, με πιο καθαρή ματιά, λόγω του περιθωρίου που δίνει η χρονική απόσταση στον ήρωα-αφηγητή. Και αυτή η καθαρότητα βλέμματος είναι που κάνει το βιβλίο ιδιαίτερα ενδιαφέρον.

Διόλου τυχαίο, λοιπόν, πως η ουσιαστική κινητοποίηση των κατοίκων και των Αρχών της πόλης γίνεται μετά τις δολοφονίες. Δολοφονίες που δεν έχουν ούτε την ψυχρότητα ούτε το πάθος φόνων που διαπράττουν οι ενήλικες. Ό,τι παραβατικό διαπράττουν αυτά τα 32 παιδιά, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της πράξης, επικαλύπτεται δικαιολογούμενο από το φάσμα της παιδικότητας και του παιχνιδιού. Κι αν θεωρήσουμε αυτά τα δύο στοιχεία καταγωγικά δεδομένα του πολιτισμού μας, καταλαβαίνουμε διά της εξελίξεως της ιστορίας τι αποφασίζει να θίξει σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας.

Υποδόρια κι ελαφρώς κεκαλυμμένα, το βιβλίο θα μπορούσε να αποτελέσει μια δυνατή γροθιά στο μαλακό υπογάστριο του πολιτισμού μας. Διά της παιδικής παραβατικότητας και της αντιμετώπισής της από πλευράς των κατοίκων, φιλήσυχων οικογενειαρχών και ντόπιων ιθαγενών κατά κύριο λόγο, και των Αρχών, επανεξετάζεται η έννοια της τάξης, αφού έχουμε παραβατικότητα, μα κυρίως η έννοια της βίας. Βία που προέρχεται από ανηλίκους από τη μια και «αναγκαστική βία» που προέρχεται από ενηλίκους, στην προσπάθεια διασφάλισης αυτής της έννομης τάξης – γεγονός που απουσιάζει εν πολλοίς εξαιτίας όλων εκείνων των λόγων που αναφέρει ο αφηγητής. Δύσκολα δεδομένα για πραγμάτευση. Κι εύλογο το ερώτημα που μπορεί να προκύψει. Ποιος κερδίζει; Μα φυσικά η έννομη τάξη! Φευ, όμως, όχι εξαιτίας των ενηλίκων που έχουν επωμιστεί την ευθύνη να τη διασφαλίζουν. Η λύτρωση έρχεται από αλλού.

Πριν φτάσουμε όμως εκεί… Είναι άξιο προσοχής πώς ο συγγραφέας πραγματεύεται και περιγράφει τη στάση των ενηλίκων από την αρχή μέχρι το τέλος, απέναντι σ’ αυτά τα παιδιά και στις πράξεις τους. Αυτός ο καθωσπρεπισμός των ενηλίκων απέναντι στο αδύναμο της φύσης των παιδιών, η αναγνωρισιμότητα της θέσης τους, η δυσαρέσκεια που προκαλούν στη συνέχεια και το αναπάντεχο μάγκωμα των ενηλίκων απέναντί τους, ακόμα και οι φόνοι που διαπράττουν αφήνουν τους ενήλικες αρχικά αγκυλωμένους, μουδιασμένους, με μπερδεμένες σκέψεις, φανερώνουν την αναγωγή του παιδιού σήμερα σε συμβόλου-τοτέμ, που κανείς δεν μπορεί να ακουμπήσει. Απ’ την άλλη, καταδεικνύουν εναργέστατα τη δυσκολία της σημερινής κοινωνίας να αντεπεξέλθει σε κάτι τέτοια έστω και φανταστικά περιστατικά!

Η παιδική κακία, όταν αποκαλύπτεται, είναι εν πολλοίς μη αντιμετωπίσιμη και αναπόδραστα σκληρή, ανάλγητη, βίαιη και εντέλει σοκαριστική.

Ακόμα και ο ίδιος ο συγγραφέας, που αποτόλμησε να πραγματευτεί ένα τέτοιο θέμα και να εμβαθύνει τόσο πολύ, στο τέλος δεν το τραβάει στα άκρα. Όπως π.χ. έκαναν με επιτυχία οι Ασιάτες ομότεχνοί του. Θυμάμαι αίφνης το Battle Royal I και II, ως ταινίες τουλάχιστον. Στο τέλος, τα παιδιά σκοτώνονται. Κάτι που το γνωρίζουμε ούτως ή άλλως απ’ την αρχή του βιβλίου. Πώς, όμως; Και γιατί με αυτόν τον τρόπο; Δεν συλλαμβάνονται προκειμένου να καταδικαστούν για τις παρανομίες τους. Φυσικά και δεν παραδίδονται μόνα τους. Η λύση που επιλέγει ο συγγραφέας είναι πιο ασφαλής και ας πούμε political correct. Πεθαίνουν από δικό τους σφάλμα και στην προσπάθειά τους να διαφύγουν του κυνηγητού των ενηλίκων. Δηλαδή πεθαίνουν παιδιάστικα. Όπως ακριβώς τα αντιμετωπίζουν οι ενήλικες καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Παιδιάστικα… Όμως ακόμα κι ένας τέτοιος θάνατος σοκάρει τους ενήλικες.

photo A Barba Μόνο βλέποντας και ερμηνεύοντας διά του συμβόλου το όλο εγχείρημα του συγγραφέα μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα. Με δυο λόγια. Η σύγχρονη, αναπτυγμένη, προηγμένη, εξελιγμένη, δίκαιη κ.τ.λ. κοινωνία μας είναι κατ’ ουσία απροστάτευτη απέναντι σε μια έστω υποθετική παιδική βία. Κι ακόμα πιο βαθιά. Η παιδική βία αποδεικνύεται πιο σκληρή από οποιαδήποτε ενήλικη. Κι ακόμα πιο βαθιά; Η παιδική κακία, όταν αποκαλύπτεται, είναι εν πολλοίς μη αντιμετωπίσιμη και αναπόδραστα σκληρή, ανάλγητη, βίαιη και εντέλει σοκαριστική.