Οικία Φέρμορ: Ένα Διεθνές Κέντρο Φιλοξενίας ανθρώπων του πνεύματος στην Καρδαμύλη

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ (1915-2011) είναι ένα μυθικό πρόσωπο του 20ου αιώνα. Διάσημος για τα ταξίδια του σε όλο τον κόσμο, για τη συμμετοχή του ως μέλος της Βρετανικής Αποστολής στην Αντίσταση της Κρήτης ενάντια στους Γερμανούς, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και τα βιβλία – περιηγήσεις που έγραψε, αφηγούμενος τις εμπειρίες και τις ταξιδιωτικές του περιπέτειες. Η αγάπη του για την Ελλάδα απεριόριστη.

Τη δεκαετία του '60 επέλεξαν με την γυναίκα του Τζόαν τη Μάνη για πατρίδα τους. Έκτισαν το σπίτι τους στην Καρδαμύλη, που θα αποτελέσει στο πέρασμα των ετών εξέχον τοπόσημο της περιοχής, χάρις στην αρχιτεκτονική του, τη γεωγραφική του θέση, αλλά και την ξεχωριστή αύρα που είχε. Θεωρείται αναμφίβολα μία από τις πιο όμορφες κατοικίες στη χώρα μας.

Ο ίδιος περιγράφει το βαθμό δυσκολίας κτισίματος αυτού του σπιτιού στην απόκρημνη πλαγιά: «Είκοσι δύο χρόνια πριν, όταν ήμασταν οι μόνοι ξένοι στη Μάνη, μπορούσες να κτίσεις πολύ φθηνά. Ήταν όμως πραγματικός άθλος. Ο απόκρημνος κάβος μας ξεπρόβαλλε ανάμεσα σε έναν όρμο και ένα μικροσκοπικό λιμανάκι και επάνω του δεν υπήρχε τίποτα πέρα από ελιές πάνω στις πεζούλες, γαϊδουράγκαθα, ασφόδελους και καμιά χελώνα πότε πότε. Εκεί στήσαμε τις σκηνές μας, στο σημείο ακριβώς που θα καταλάμβανε αργότερα το κεντρικό δωμάτιο. Πέτρες για χτίσιμο υπήρχαν παντού, οι φιλικοί και άριστοι εργάτες ήταν όλοι μα όλοι τους λιθοξόοι. Οι περιστασιακές επισκέψεις ενός φίλου αρχιτέκτονα από την Αθήνα μας βοήθησαν να λύσουμε τα στατικά προβλήματα. Εξάλλου βρήκαμε έναν καταπληκτικό πρωτομάστορα στο ορεινό χωριό πιο πάνω (ο τελευταίος από επτά γενιές πετράδων που όλοι τους έπαιζαν και βιολί) και, σοφά πράττοντας, συγγενέψαμε μαζί του βαφτίζοντας τον μικρό του γιο. Οι ιδέες αφθονούσαν, αλλά καθώς το σπίτι έπαιρνε μορφή αποφασίζαμε ακριβώς πώς θα είναι. Τελικά, όλα όσα μάθαμε βιαστικά, όλα τα σκίτσα μας, όλα τα πηγαινέλα μας και οι παθιασμένες αντιπαραθέσεις μας απέδωσαν όντως (ή έτσι μας φάνηκε) λαμπρά αποτελέσματα.

Μέσα σε δύο χρόνια το σπίτι είχε στηθεί. Χάρη όμως στον εύθρυπτο ασβεστόλιθο, ο οποίος είχε αποσπαστεί όλος, σε χοντρά κομμάτια, από την οροσειρά του Ταΰγετου, στα ριζά του οποίου ζούμε, το σπίτι μας έμοιαζε με μοναστήρι που ερειπωνόταν σιγά σιγά στο πέρασμα του χρόνου. Ένα τμήμα του πρόβαλλε πάνω από τις αναβαθμίδες που σχημάτιζαν οι πεζούλες, εξωτερικές σκάλες στήθηκαν και το όλο κατασκεύασμα στεγάστηκε με ξεθωριασμένα κεραμίδια, τα οποία, μετά τους σεισμούς στην κεντρική Πελοπόννησο, πέσαμε εμείς, σαν τα κοράκια, και τα μαζέψαμε για πενταροδεκάρες».

Η οικία τους, τρία παραδοσιακά πέτρινα κτίσματα, αποτέλεσε διαρκή πόλο έλξης των Ελλήνων γειτόνων τους αλλά και σημαντικών προσωπικοτήτων από όλο τον κόσμο, που επισκέπτονταν διαρκώς το καταφύγιο που είχε δημιουργήσει το ζευγάρι, ανάμεσα σε κυπαρίσσια, ελιές και αγριολούλουδα στη μεσσηνιακή γη.  Αυτόν τον αρχετυπικό τόπο με όριο τη θάλασσα και τον βράχο. Όλοι ήθελαν να δουν από κοντά και να γνωρίσουν τον συναρπαστικό συγγραφέα, που γοήτευε με τα έργα του όλη την υφήλιο, αλλά και την βαθιά καλλιεργημένη, πανέμορφη γυναίκα του.

Το 1996, ο Πάτρικ και η Τζόαν Λι Φέρμορ αποφάσισαν να δωρίσουν το σπίτι τους στο Μουσείο Μπενάκη, δωρεά που θα ενεργοποιούνταν μετά τον θάνατό τους. Η Τζόαν έφυγε από τη ζωή το 2003 και την ακολούθησε ο αγαπημένος της Πάντι, το 2011. Η επιθυμία τους ήταν να χρησιμοποιείται για τους σκοπούς του Μουσείου, να φιλοξενεί συγγραφέας και ερευνητές από όλο τον κόσμο. Έτσι κι έγινε, το Μουσείο Μπενάκη το οποίο το μετέτρεψε τώρα σε Διεθνές Κέντρο Φιλοξενίας για την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Η Ειρήνη Γερουλάνου, Πρόεδρος του Μουσείου Μπενάκη μίλησε στην κάμερα του Euronews. Μας επισημαίνει:«Δημιουργείται εδώ ένα Κέντρο Φιλοξενίας ανθρώπων του Πνεύματος, της Διανόησης, των Τεχνών, των Γραμμάτων και της Επιστήμης. Είναι ένα κέντρο που θα φιλοξενεί ανθρώπους για να εργαστούν σ’ αυτό το ιδανικό περιβάλλον και θα πραγματοποιεί δραστηριότητες εκπαιδευτικού χαρακτήρα σε συνεργασία με ξένα ιδρύματα και πανεπιστήμια. Δεν θα λείπουν και εκδηλώσεις πολιτιστικού χαρακτήρα, αλλά και ξεναγήσεις όλο το χρόνο. Πιστεύω ότι είναι ένα πολύ μεγάλο δώρο στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο».

Οι εργασίες συντήρησης και ανακαίνισης κράτησαν δύο χρόνια. Το κέντρο είναι πλέον έτοιμο χάρη στη γενναιόδωρη υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, που ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου τη δαπάνη των αναγκαίων εργασιών με βασικό μέλημα τη διατήρηση της αρχικής φυσιογνωμίας του κτιρίου και του περιβάλλοντος χώρου. 

Η Άννα Μαρία Κοσμόγλου, από τη Διεύθυνση Δωρεών του ΙΣΝ εξηγεί: «Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος υποστήριξε με δωρεά του την προσπάθεια του Μουσείου Μπενάκη για τη δημιουργία του Κέντρου Φιλοξενίας Φέρμορ. Συγκεκριμένα, χρηματοδότησε τη μελέτη σκοπιμότητας για τη βιωσιμότητα του Κέντρου και στη συνέχεια χρηματοδότησε τις εργασίες ανακαίνισης και τον πλήρη εξοπλισμό του χώρου».

Η Ελπίδα Μπελογιάννη ήταν η ψυχή του σπιτιού. Έζησε δίπλα στον Φέρμορ, τον Μιχάλη, όπως τον αποκαλούσαν οι ντόπιοι 11 χρόνια. Έχει ξεναγήσει πολλούς επισκέπτες στο μαγικό αυτό χώρο. Έχει πολλές αναμνήσεις από το ζευγάρι: «Θυμάμαι ότι ήταν δύο τελείως διαφορετικοί άνθρωποι. Του κύριου Μιχάλη του άρεσε πολύ η δημοσιότητα. Του άρεσε να μιλάει με κόσμο. Ήταν πολύ επικοινωνιακός τύπος. Η γυναίκα του Ιωάννα είχα χαμηλό προφίλ. Ήταν το εντελώς αντίθετο. Αλλά ήταν και οι δύο τους άνθρωποι που υποστήριζαν τον κόσμο γύρω τους. Δηλαδή, οποιοσδήποτε κι αν τους ζητούσε βοήθεια θα του την έδιναν, ακόμη κι αν τους ήταν άγνωστος».

Το ακίνητο

Το ακίνητο βρίσκεται στην περιοχή Καλαμίτσι της Καρδαμύλης Μεσσηνίας και έχει συνολική επιφάνεια 9 περίπου στρέμματα. Τα πετρόκτιστα κτίσματα που περιλαμβάνει, σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Νίκο Χατζημιχάλη, σε στενή συνεργασία με τους Leigh Fermor και η κατασκευή τους ολοκληρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα ακίνητα στην Ελλάδα. Η άμεση επαφή του με τη θάλασσα -μια στενή πέτρινη σκάλα οδηγεί σε μικρή σχεδόν κρυφή βοτσαλωτή παραλία- τα χαμηλά, διακριτικά, πετρόκτιστα κτίσματα και ο Μεσογειακός κήπος που κατεβαίνει ως το νερό, αποτελούν ιδανικό περιβάλλον για συγκέντρωση και δημιουργία. Το ακίνητο περιλαμβάνει μια κύρια κατοικία, ένα κτίσμα που χρησιμοποιούσε ο Leigh Fermor για γραφείο, μια βοηθητική κατοικία και ένα επιπλέον βοηθητικό κτίσμα, που χρησιμοποιούσαν ως Ορνιθώνα.

Με ελάχιστες οικοδομικές παρεμβάσεις και χωρίς να αλλοιωθεί καθόλου η μορφή των κτηρίων και η φυσιογνωμία των εσωτερικών χώρων, δημιουργήθηκαν πέντε (5) αυτόνομοι χώροι διαμονής, ο κάθε ένας με υπνοδωμάτιο, χώρο εργασίας και λουτρό. Οι τρεις βρίσκονται στην κεντρική Οικία, ένας στο γραφείο και ένας στη βοηθητική κατοικία. Οι κοινόχρηστοι χώροι θα χρησιμοποιούνται ως χώροι χαλάρωσης και διαλόγου. Η ρύθμιση αυτή εξασφαλίζει σε κάθε ένα από τους φιλοξενούμενους έναν μεγάλο, άνετο προσωπικό χώρο ώστε να τους δίνεται τόσο η δυνατότητα απομόνωσης και ανεμπόδιστης συγκέντρωσης όσο και η δυνατότητα διαλόγου και προσωπικής επικοινωνίας.

Προετοιμασία

Μετά τη θετική ανταπόκριση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και την απόφαση του να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου τη δαπάνη των εργασιών επισκευής και του νέου εξοπλισμού, ξεκίνησε τον Μάιο του 2017 η μεταφορά του περιεχομένου του σπιτιού στην Αθήνα. Το προσωπικό της Βιβλιοθήκης του Μουσείου εργάστηκε εντατικά για τη λεπτομερή καταγραφή των περίπου 6.000 τόμων, τα οποία εντάχθηκαν στις ειδικές συλλογές της Βιβλιοθήκης ως συλλογή Leigh Fermor, ενώ παράλληλα έγινε ο διαχωρισμός των βιβλίων που επέστρεψαν στο σπίτι. Ορισμένα βιβλία παρέμειναν στη Βιβλιοθήκη του Μουσείου κυρίως για λόγους ασφάλειας. Η καταγραφή των βιβλίων της Οικίας Leigh Fermor πραγματοποιήθηκε με την οικονομική στήριξη των Φίλων του Μουσείου Μπενάκη.

Παράλληλα, το Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη ανέλαβε την αποκατάσταση και συντήρηση του μεγαλύτερου μέρους των επίπλων, των φωτιστικών και άλλων αντικειμένων της Οικίας. Σκοπός του Μουσείου ήταν εξαρχής να διατηρηθεί η ατμόσφαιρα των εσωτερικών χώρων και να επανατοποθετηθούν πολλά από τα έπιπλα στην αρχική τους θέση. Για να εξυπηρετηθούν καλύτερα οι νέες ανάγκες της Οικίας, ορισμένα αντικαταστάθηκαν με καινούργια. Επίσης, πολλά από τα ζωγραφικά έργα επανατοποθετήθηκαν στην Οικία, ενώ τα σημαντικά έργα τέχνης (όπως για παράδειγμα έργα του Edward Lear, του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, του John Craxton κ.ά.) αντικαταστάθηκαν από αντίγραφα. Πολλαπλά από τις συλλογές του Μουσείου χρησιμοποιήθηκαν για να συμπληρωθεί η διακόσμηση του σπιτιού.

Λίγο μετά τον θάνατο του δωρητή, ο Άγγελος Δεληβορριάς παρήγγειλε στον γλύπτη Πραξιτέλη Τζανουλίνο μια χάλκινη προτομή του Patrick Leigh Fermor η οποία πρόσφατα τοποθετήθηκε στον κήπο του σπιτιού.

Οι φιλοξενίες εργασίας σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια του Εξωτερικού

Η λειτουργία της Οικίας Leigh Fermor θα περιλαμβάνει φιλοξενίες εργασίας (fellowships) τιμητικές φιλοξενίες σημαντικών προσωπικοτήτων από τον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, τη διοργάνωση δραστηριοτήτων ανώτατου εκπαιδευτικού χαρακτήρα, σε συνεργασία με Πανεπιστήμια και Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, εκδηλώσεις εκπαιδευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα για το ευρύ κοινό και τους κατοίκους της Καρδαμύλης και προγραμματισμένες ξεναγήσεις όλο τον χρόνο.

Το πρόγραμμα για φιλοξενίες εργασίας (fellowships) θα γίνει σε συνεργασία με τα ακόλουθα Πανεπιστήμια: Freie Universität (Institut für Griechische und Lateinische Philologie), Princeton University (Stanley J. Seeger ’52 Center of Hellenic Studies), UCLA-University of California Los Angeles (Stavros Niarchos Foundation Center for the Study of Hellenic Culture). Προβλέπονται δύο περίοδοι φιλοξενίας ανά έτος, ένα το φθινόπωρο με διάρκεια 1,5 μήνα και ένα την άνοιξη διάρκειας 2,5 μηνών.

Το πρόγραμμα θα είναι πιλοτικό κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της λειτουργίας της Οικίας Leigh Fermor. Τα πεδία μελέτης των φιλοξενούμενων ερευνητών θα συνδέονται με τις θεματικές των συλλογών του Μουσείου Μπενάκη, καθώς και με τα γνωστικά αντικείμενα των τμημάτων των πανεπιστημίων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα της Οικίας. Τo πρόγραμμα φιλοξενίας θα απευθύνεται σε ερευνητές, καθηγητές των σχολών ή ερευνητικό προσωπικό, επίτιμα μέλη των Πανεπιστημίων και ανεξάρτητους ερευνητές με αξιοσημείωτο ιστορικό δημοσιεύσεων.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Η Οικία Leigh Fermor θα δέχεται έως τέσσερις φιλοξενούμενους ταυτόχρονα, ενώ το ένα δωμάτιο θα παραμένει ελεύθερο για την διαμονή ενός συντονιστή. Το κάθε Πανεπιστήμιο θα προτείνει έναν υποψήφιο και η τέταρτη θέση θα συμπληρώνεται μέσω της διαδικασίας ανακοίνωσης του Μουσείου Μπενάκη (open call).

Για τη θέση αυτή του Μουσείου Μπενάκη, έχει συσταθεί μια Ακαδημαϊκή Επιτροπή, η οποία αποτελείται από μέλη του επιστημονικού προσωπικού του Μουσείου και των συνεργατών του. Θα δημιουργηθεί επίσης ένα δίκτυο κριτών (pool of reviewers), το οποίο θα αποτελείται από 5-6 κριτές ανά θεματική, οι οποίοι θα εξετάζουν και θα αξιολογούν τις αιτήσεις.

Στο πρόγραμμα της Οικίας προβλέπονται και τιμητικές φιλοξενίες σημαντικών προσωπικοτήτων από τον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Θα διαρκούν δύο περίπου εβδομάδες και θα αποφασίζονται από τη Διοικητική Επιτροπή του Μουσείου.

Από τη δωρεά προβλέπεται επίσης η δυνατότητα ενοικίασης του ακινήτου για 90 μέρες ανά έτος. Το Μουσείο Μπενάκη επέλεξε να συνεργαστεί για το σκοπό αυτό με την εταιρεία Aria Hotels.

INFO

Από τον Ιούλιο του 2019 η Οικία Leigh Fermor άνοιξε ξανά στο κοινό, με ξεναγήσεις και οργανωμένες επισκέψεις κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο, στις 11:00.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Είναι απαραίτητη η προσυνεννόηση στην διεύθυνση leighfermorhouse@benaki.gr ή στο τηλέφωνο 210 3671090, από Δευτέρα έως Πέμπτη, 10:00-18:00.