Ο Αντώνης Ρέλλας: σκηνοθέτης και ανάπηρος ακτιβιστής, υποψήφιος με τον ΣΥΡΙΖΑ στις Ευρωεκλογές. «Θέλω να με αποκαλείς ανάπηρο και όχι άτομο με αναπηρία», εξηγεί από την αρχη της κουβέντας μας. «Ο όρος AμεΑ ή άτομα με αναπηρία/ες υποδηλώνει ότι την αναπηρία την φέρει το άτομο, δεν αποτελεί κοινωνικά επιβαλλόμενη συνέπεια και αποδέχεται την ταύτιση με την ιατρική κατάσταση. Αυτή η ταύτιση της αναπηρίας με τη βλάβη θέτει στο περιθώριο τις συνέπειες των διακρίσεων που βιώνουν οι ανάπηροι/ες. Αντίθετα ο όρος «ανάπηρη/ος» ή «ανάπηρα άτομα» υποδεικνύει και ορίζει την ταυτότητα του ατόμου και χρησιμοποιήθηκε από τα ανάπηρα υποκείμενα που αξίωσαν τον διαχωρισμό της βλάβης με την αναπηρία».
«Βρέθηκα σε κατάσταση αναπηρίας μετά από τροχαίο ατύχημα», μου λέει. «Συνέβη κατά τη διάρκεια διατεταγμένης υπηρεσίας, υπηρετώντας στην πολεμική αεροπορία στα 21 μου χρόνια».
«Και πολύ σύντομα συνειδητοποίησα ότι τα εμπόδια στη ζωή μου δεν τα προκαλούσε η νέα κατάσταση, αλλά ο τρόπος που έχει δομηθεί το περιβάλλον και οι κυρίαρχες αντιλήψεις για την αναπηρία».
Ο Ρέλλας διαχειρίστηκε την αναπόφευκτη ανθρώπινη οδύνη της νέας κατάστασης του σώματός του, διάβασε, εντρύφησε τελικά στην σπουδή του ‘κοινωνικού μοντέλου’ της αναπηρίας και αφοσιώθηκε σε έναν ακατάπαυστο ακτιβισμό για τα δικαιώματα των ανάπηρων σε κάθε τους έκφανση και πεδίο: από ιδρυματικές δομές που στην αμετανόητη, χοντρόπετση Ελλάδα του 2019 εξακολουθούν να αναπαράγουν τη φρίκη της Λέρου, τους ανάπηρους πρόσφυγες και τον Φράχτη του Έβρου, μέχρι την παραλία της Νέας Μάκρης όταν απομακρύνθηκε η διάταξη πρόσβασης των κινητικά αναπήρων στη θάλασσα.
Στην δίκη της Χ.Α.,-με το βιβλίο από το Μουσείο Μνήμης (Τ4) των ανάπηρων θυμάτων του ναζισμού ανά χείρας- κατέθεσε ως μάρτυρας της Πολιτικής Αγωγής για άλλο ένα κοινό μεταξύ Χ.Α. και ναζί: το τρομακτικό ιδεολόγημα αλλά και πρόγραμμα «διαχείρισης» (έως εξόντωσης) των αναπήρων.
«Από τον Νοέμβριο του 2015 γυρίζω το ντοκιμαντέρ «Από το Άσυλο στην Κοινωνία» με θέμα το ίδρυμα των Λεχαινών. Περιλαμβάνει όλα όσα συναντήσαμε ως Κίνηση Χειραφέτησης Αναπήρων: Μηδενική Ανοχή στο παράρτημα ΑμεΑ Λεχαινών. Ευελπιστώ πως όταν ολοκληρωθεί, θα βοηθήσει στη μετατόπιση της αντίληψής μας για τα ιδρύματα- γιατί περιγράφει με ξεκάθαρο τρόπο ότι μια άλλη ζωή είναι εφικτή για τους ανάπηρους ανθρώπους που για κάποιους λόγους βρέθηκαν εκτός οικογένειας». Τη θεατρική χρονιά που μας πέρασε Ο Ρέλλας σκηνοθέτησε (μαζί με τον Βασίλη Κουκαλάνι) την παιδική/ εφηβική παράσταση «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν». «Δουλέψαμε πολύ σκληρά για να παρουσιάσουμε στο κοινό μια παράσταση με επίκεντρο τα ζητήματα αναπηρίας, όπως τα αντιλαμβανόμαστε όμως εμείς οι ανάπηροι και όχι μέσα από τον τρόπο που μας προσδιορίζει η μη ανάπηρη κοινωνία».
Η υποψηφιότητά του με τον ΣΥΡΙΖΑ στις επερχόμενες Ευρωεκλογές- όπου τα ζητήματα της αναπηρίας, έστω δια της παράδοξης αρχής του «αντίθετου του επιδιωκόμενου αποτελέσματος», έγιναν, αποσπασματικά αλλά περισσότερο από ποτέ ορατά- δεν είναι λοιπόν παρά η τυπική αφορμή της συνέντευξής μας. Τον συνάντησα στο σπίτι του στο Χαλάνδρι με την οικογένειά του: τον γιο του Νάσο- Άρη Ρέλλα, τη σύντροφό του, ηθοποιό Ελευθερία Μαντζουράνη, τον σκύλο τους Άφεξ και τις γάτες τους, την Κλειώ και τη Τζέις.
Όταν του ζήτησα να μιλήσουμε διεξοδικά για την ακτιβιστική του δράση, αντανακλαστικά «τραβήχτηκε». «Δεν μου είναι πολύ εύκολο να αναφέρομαι σε όσα έχω πράξει. Είμαι φύσει και θέσει άνθρωπος της δράσης και της προάσπισης του δικαιώματος στα αυτονόητα».
«Δεν γίνεται και να μην αναφερθούμε όμως», του το ξέκοψα. «Θα σε ρωτήσω κι άλλα. Αν συνδυάζεται ο ακτιβισμός με το (ευρω)βουλευτιλίκι λόγου χάριν».
Πώς προέκυψε η υποψηφιότητά σου με τον ΣΥΡΙΖΑ; Είχες διαφωνήσει, αποτραβήχτηκες και επανήλθες. Γιατί;
Η υποψηφιότητά μου είναι αποτέλεσμα της κινηματικής μου δράσης, κυρίως στο πεδίο της αναπηρίας αλλά και της τέχνης. Τις όποιες διαφωνίες μου τις εκφράζω παντού και πάντα, χωρίς δισταγμό και περιστροφές όταν αισθάνομαι ότι πρέπει να υπερασπιστώ τα ανθρώπινα δικαιώματα- με αυτές τις διαφωνίες και συγκεκριμένα αιτήματα συναντήθηκα με τους συνεργάτες του Πρωθυπουργού. Παρόλα ταύτα η πρόταση στο πρόσωπό μου παρέμεινε και υποστηρίχθηκε- είμαι βέβαιος ότι η υποψηφιότητά μου δεν αποτελεί προϊόν ποσόστωσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αναζητούσε ένα «χρήσιμο ηλίθιο» από το χώρο της αναπηρίας για να συγκροτήσει ένα «πολυσυλλεκτικό» ψηφοδέλτιο αλλά θέλει πράγματι να ανοίξει ένα διάλογο για τα ζητήματα αναπηρίας και με τα αναπηρικά κινήματα «από τα κάτω». Την αλλαγή στους όρους ζωής μας, οι ανάπηροι δεν θα την δούμε ούτε μόνο μέσα από την ατομική δράση, ούτε μόνο μέσα από την κινηματική. Χρειάζεται ολομέτωπη επίθεση στο status quo και η συμμετοχή μου στην πολιτική με όρους ακτιβιστικής αλληλεγγύης έχει ακριβώς αυτόν το στόχο.
Ποιο είναι το διακύβευμα αυτών των εκλογών και ποιο το δικό σου κίνητρο;
Σε εποχές εθνικιστικής αναδίπλωσης και όξυνσης των διακρίσεων και των κοινωνικών ανισοτήτων, οι ευρωεκλογές του 2019 είναι από τις πιο κρίσιμες των τελευταίων δεκαετιών. Η άνοδος των ακροδεξιών και ξενοφοβικών κομμάτων, είναι ανατριχιαστική και απειλεί τις ιδρυτικές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προφανώς, η διαφαινόμενη συνεργασία δεξιάς – άκρας δεξιάς στη νέα σύνθεση του Ευρωκοινοβουλίου πρέπει να αναχαιτιστεί με ένα πλειοψηφικό ρεύμα δυνάμεων που θα υπερασπίζονται την κοινωνική δικαιοσύνη, τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη διαφάνεια, τη δημοκρατία και την αλληλεγγύη. Αυτό είναι το διακύβευμα των Ευρωεκλογών: η αποτροπή του σεναρίου συμμαχίας δεξιάς- άκρας δεξιάς. Ευτυχώς στον ευρύτερο προοδευτικό χώρο παρατηρείται μια ελπιδοφόρα κινητικότητα που θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες προοδευτικές συμμαχίες στο Ευρωκοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ως Αριστερά θα παλέψουμε με όλες μας τις δυνάμεις για να πετύχουμε τη διαμόρφωση ενός προοδευτικού μετώπου για περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη. Είμαι αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρουμε.
Ειδικά, όσον αφορά τα ανάπηρα άτομα, υπάρχουν διαφορές στις πολιτικές ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ.;
Η υλική στέρηση, η ανασφάλεια και ο περαιτέρω στιγματισμός πολλών αναπήρων είναι κάποιες από τις συνέπειες πολιτικών πρακτικών, όπως ο περιορισμός του κοινωνικού κράτους πρόνοιας, που συχνά προωθήθηκαν επικοινωνιακά από τον νεοφιλελευθερισμό ως «απάντηση» σε πάγια αιτήματα του αναπηρικού κινήματος για αυτοδιάθεση. Οι ανάπηροι σε παγκόσμιο επίπεδο βιώσαμε τη διαστρέβλωση της αυτονομίας, της χειραφέτησης και του αυτο-προσδιορισμού με βολικές για τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία «λύσεις», όπως αυτή του διαχωρισμού των αναπήρων ανάμεσα σε αυτούς που είναι «πραγματικά πολύ ανάπηροι» και σε εκείνους που μπορούν να πραγματοποιούν κάποιου είδους έμμισθη εργασία με αντίστοιχη μείωση των επιδομάτων και της ποιότητας φροντίδας.
Άλλωστε στο νεοφιλελεύθερο αφήγημα, όλοι οι άνθρωποι αξιολογούνται σε σχέση με την επιτυχία τους ή την αποτυχία τους βάσει πλούτου και καριέρας- τα σώματα διαχωρίζονται σε ικανά και μη, ενώ οι ανάπηροι υπάρχουν σε χώρους δουλειάς ως εξαιρέσεις ή ως αποτέλεσμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Το πώς φτάνει όμως ένας ανάπηρος άνθρωπος στην αγορά εργασίας αποτελεί για τη Νέα Δημοκρατία «ατομική υπόθεση».
Ταυτόχρονα, σε κοινωνικό επίπεδο ανακυκλώνεται ένα σαθρό σύστημα, όπου το να αποκτά ένας ανάπηρος άνθρωπος μόρφωση - πόσω δε μάλλον το να διαπρέπει στο πεδίο του – να θεωρείται από ηρωισμός έως θείο θαύμα, να είναι αποτέλεσμα των ατομικών δεξιοτήτων και της οικογενειακής υποστήριξης, να επιβραβεύεται τελικά από την πολιτεία και την κοινωνία ως «εξαιρετικό γεγονός».
Για τον νεοφιλελευθερισμό οι βλάβες των αναπήρων είναι και η αιτία των εμποδίων που αντιμετωπίζουν. Το κράτος θα τους συμπεριλάβει όταν διορθώσουν ιατρικά την βλάβη τους, αν ξεχωρίσουν ως «άριστοι» με μέσα που θα έχουν την τύχη να βρουν οι ίδιοι. Για τους υπόλοιπους το κράτος θα δείξει «επιδοματική μεγαλοψυχία», αναπαράγοντας ένα σύστημα κοινωνικού αποκλεισμού και ανεργίας.
Στον αντίποδα του ατομικού μοντέλου για την αναπηρία, οι ανάπηροι ακτιβιστές αντέταξαν το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία. Το σημείο εκκίνησης για το κοινωνικό μοντέλο ήταν η δημοσίευση του μανιφέστου «Θεμελιώδεις αρχές της αναπηρίας» από την Union of the Physically Impaired Against Segregation-U.P.I.A.S. (Ένωση Αναπήρων κατά του Ρατσισμού) το 1976. Στο μανιφέστο δηλωνόταν: «Κατά την άποψή μας, είναι η κοινωνία που καθιστά ανάπηρους τους ανθρώπους με σωματικές βλάβες. Η αναπηρία επιβάλλεται επιπρόσθετα από τις βλάβες μας με τρόπο τέτοιο που απομονωνόμαστε χωρίς λόγο και αποκλειόμαστε από την πλήρη συμμετοχή μας στην κοινωνία». Αυτό έφερε τεράστια ανατροπή στην κατανόηση της αναπηρίας.
Εγώ ως ανάπηρος αναγνωρίζω τον εαυτό μου μόνο μέσα από το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία. Όλες μου οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες με την ιδιότητα του ακτιβιστή και ενεργού πολίτη, εκκινούν και διαπνέονται από αυτήν τη φιλοσοφία, που οδηγεί σε εντελώς διαφορετικές πρακτικές από αυτές που προτείνει η Νέα Δημοκρατία.
Θέλω να μιλήσουμε για την ακτιβιστική σου δράση. Καταρχάς πώς προέκυψε, πότε ξεκίνησε;
Τα πρώτα χρόνια της αναπηρίας μου ασχολήθηκα με την αποκατάσταση και κυρίαρχο ζήτημα ήταν η διαχείριση της οδύνης. Η σπουδή της αναπηρίας και η απόκτηση γνώσης για αυτή, καθόρισε τη μετέπειτα δράση μου. Η μετακίνηση από την ατομική διάσταση αντίληψης της βλάβης σε ένα πλαίσιο που ξεπερνά τα ζητήματα της προσωπικής εμπειρίας και συμπεριλαμβάνει το σύνολο των ανθρώπων με βλάβες σε κοινή διεκδίκηση για δικαιοσύνη σε όλες και όλους. Αυτή η απελευθερωτική στιγμή της ζωής μου ήταν η αιτία για αδιάκοπη ακτιβιστική δράση με στόχο την αλλαγή αποφάσεων, νομοθετημάτων, μέτρων και τακτικών που εμποδίζουν και απαγορεύουν την αξιοπρεπή ζωή των αναπήρων.
Παραδείγματα ακτιβιστικών δράσεων;
Η κατάληψη του ΙΚΑ, με αφορμή τις μνημονιακές οριζόντιες περικοπές στα εργαλεία αξιοπρέπειας (τεχνητά μέλη, αμαξίδια, λευκά μπαστούνια) των κινητικά αναπήρων, η συμβολική κατάθεση των εργαλείων αξιοπρέπειας των αναπήρων στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη για τις περικοπές στα βοηθήματα και τα προθετικά μέλη, οι δράσεις στη Νέα Μάκρη και η διαμαρτυρία έξω από το Λιμεναρχείο Ραφήνας για την επανατοποθέτηση της δωρεάν εγκατάστασης του συστήματος SEATRAC που επιτρέπει στους κινητικά ανάπηρους να έχουν αυτόνομη πρόσβαση στη θάλασσα μετά τη ρατσιστική παρεμπόδισή της από λουόμενους, οι παραστάσεις διαμαρτυρίας και η επίτευξη κατάργησης του όρου περί «αρτιμέλειας» από το προεδρικό διάταγμα 370/1983 που απέκλειε τους ανάπηρους από την πρόσβαση στην τέχνη και τον πολιτισμό και τους στερούσε το δικαίωμα να φοιτούν ισότιμα στις δραματικές σχολές. Συμμετείχα στις δράσεις για τους ανάπηρους Σύρους πρόσφυγες που εκδιώχτηκαν από το Σύνταγμα και προσπαθήσαμε με την ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΑΝΟΧΗ να καταγράψουμε τους ανάπηρους πρόσφυγες- έτσι μπόρεσαν τελικά να μεταβούν στις χώρες που επιθυμούσαν.
«Από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις μας θεωρώ εκείνη στα Λεχαινά: μετά την κατάληψη το Νοέμβριο του 2015 του πρώην ΚΕΠΕΠ Λεχαινών, φέραμε στο φως τις απαράδεκτες πρακτικές μηχανικής καθήλωσης και διαρκούς ψυχοφαρμακευτικής αγωγής των ανήλικων/ενήλικων αναπήρων. Η δράση μας οδήγησε στην εφαρμογή του προγράμματος αποϊδρυματοποίησης και οι ωφελούμενοι απελευθερώθηκαν από τα δεσμά τους. Αναμένουμε όμως να ξεκινήσει η διαδικασία μεταστέγασής τους, η οποία καθυστερεί, αν και το κλείσιμο των Λεχαινών έχει ανακοινωθεί από τον Δεκέμβριο του 2017».
Συνδυάζεται ακτιβισμός και έδρα στο Ευρωκοινοβούλιο;
Ναι, συνδυάζεται. Η έδρα στο Ευρωκοινοβούλιο, δεν έχει μια μονοδιάστατη έννοια αλλά υποκαθορίζεται ως προς το νόημά της από τη φιλοσοφία και τη δράση του εκάστοτε ευρωβουλευτή. Ως εκ τούτου, μπορεί να είναι από χώρος πολιτικής ή και -ας μην το κρύψουμε - οικονομικής κεφαλαιοποίησης, ενδεχομένως ένας χώρος πολιτικής ανάπαυλας για όσους μεταπηδούν στις Βρυξέλλες εν είδει πολυτελών διακοπών, έως ένα πεδίο αγωνιστικής αλληλεγγύης και πολιτικοποίησης του ανθρωπισμού μας.
Οι προτεραιότητές σου αν εκλεγείς;
Θέλω να υποστηρίξω την ευρω-ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, είτε από τη θέση του ευρωβουλευτή είτε από αυτή του ενεργού ακτιβιστή, προκειμένου να αντιμετωπιστούν με ευρωπαϊκούς όρους ζητήματα όπως: η βελτίωση των συνθηκών ένταξης μαθητών με βλάβες στη γενική εκπαίδευση, η βελτίωση της ολιστικής διαβίωσης των ανθρώπων με βλάβες στη χώρα μας, η προσβασιμότητα στο δομημένο περιβάλλον (διαμερίσματα, μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσιοι χώροι) και στο περιεχόμενο (πλήρως προσβάσιμο τηλεοπτικό περιεχόμενο για κωφούς και βαρήκοους με διερμηνεία στη Νοηματική Γλώσσα, μεγαλογράμματη γραφή και ακουστική περιγραφή για τους τυφλούς και ανθρώπους με προβλήματα όρασης). Η ασφαλής και βιώσιμη αποϊδρυματοποίηση όλων των παιδιών και ενηλίκων με βλάβες είναι ένα πεδίο που έχω ήδη ενσκύψει- είναι σημαντικό να εμπεδώσουμε την ανάγκη δημιουργίας υποδομών για την πρόληψη του ιδρυματισμού.
Η ζωή των αναπήρων στην Ελλάδα και 4 βασικές παράμετροι: προσβασιμότητα, ορατότητα, ίσες ευκαιρίες, ανεξάρτητη διαβίωση. Ποιες είναι οι βασικές παθογένειες/ ελλείψεις αντίστοιχα;
Σωστά εστιάζεις στις παραπάνω περιοχές τις οποίες όμως συνδέει ως κοινός παρονομαστής: η εκπαίδευση. Η εκπαίδευση που χρειάζονται οι γυναικολόγοι και εμβρυολόγοι για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να ανακοινώνουν και να ενημερώνουν τους γονείς για τη βλάβη του παιδιού τους, χωρίς να τους βυθίζουν στην απελπισία και να δημιουργούν ένα πένθιμο κλίμα υποδοχής ενός πλάσματος που ακόμα δεν έχει προλάβει να δείξει ποιο είναι. Εκπαίδευση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού των μαιευτικών κλινικών προκειμένου να μπορούν να πουν στους γονείς που μόλις απέκτησαν ένα παιδάκι με βλάβη το πολύ απλό και ανθρώπινο: «να σας ζήσει» κι όχι να απαριθμούν τις «επιλογές» και ιατροκεντρικά βήματα σε γονείς που βρίσκονται συνήθως σε κατάσταση σοκ. Την ίδια εκπαίδευση χρειάζονται και οι παιδίατροι, νευρολόγοι και αναπτυξιολόγοι, που θα διαγνώσουν τη βλάβη αργότερα στη ζωή ενός παιδιού και θα αισθανθούν το επαγγελματικό καθήκον να προετοιμάσουν τους γονείς. Προφανώς, στο άκουσμα της διάγνωσης, ο γονιός (ακόμα κι αυτός ο πιο ψύχραιμος) θα χάσει τη γη κάτω από τα πόδια του, θα έχει να παλέψει με χιλιάδες ερωτήματα κι ενοχές.
«Απαιτείται εκπαίδευση των λειτουργών του Υπουργείου Παιδείας, που ενώ μιλάει πλέον για Δια Βίου Εκπαίδευση, δεν έχει ακόμα θεσμοθετήσει τη Δημόσια δωρεάν Έγκαιρη Παρέμβαση: την εκπαιδευτική παρέμβαση σε βρέφη και νήπια πριν φτάσουν στο σχολείο. Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να εντάσσει τα παιδιά με βλάβες - και τις οικογένειές τους - σε ένα πλαίσιο υποστήριξης όσο το δυνατόν νωρίτερα, προκειμένου το παιδί να μπορέσει να αναπτύξει στο σχολείο το μέγιστο δυνατό δυναμικό του».
«Χρειάζεται βασική εκπαίδευση όλων των δασκάλων, όλων των βαθμίδων για το τι σημαίνει επί της ουσίας ένταξη παιδιού με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δηλαδή πραγματική συμμετοχή του στην εκπαιδευτική διαδικασία και όχι απλώς συνύπαρξης με παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Δεν αρκεί να είναι ενημερωμένος μόνο ο ειδικός παιδαγωγός της παράλληλης στήριξης- την ίδια ενημέρωση πρέπει να έχουν και οι υπόλοιποι δάσκαλοι, μαθητές και γονείς».
«Πρέπει να λειτουργήσουν τα εξατομικευμένα προγράμματα, τόσο στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης όσο και, μη σας ξαφνιάσει, στα ειδικά σχολεία. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, τα ειδικά σχολεία είναι κατ’ όνομα «ειδικά», καθώς λειτουργούν κυρίως με προσωπικό ανεπιμόρφωτο και αναξιολόγητο και μόνο οι νεοπροσλαμβανόμενοι εκπαιδευτικοί οφείλουν να έχουν ειδίκευση στην ειδική αγωγή- ή πολύ απλά να γνωρίζουν την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, πριν προσληφθούν σε ένα Σχολείο Κωφών!».
«Η ακουστική περιγραφή ενός παιδικού προγράμματος για ένα παιδί με προβλήματα όρασης ή ο υποτιτλισμός του (ή η ταυτόχρονη διερμηνεία του στην Νοηματική Γλώσσα) για ένα παιδί με προβλήματα ακοής, η δημιουργία προσβάσιμου δομημένου περιβάλλοντος για ανθρώπους με κινητικές βλάβες σε παιδικά θέατρα και κινηματογράφους δεν είναι πράγματα που θα ήταν απλώς «καλό να γίνουν». Είναι απαραίτητα για την εξέλιξη της νέας γενιάς αναπήρων».
«Πριν φτάσει λοιπόν η χώρα να απαντήσει σε επιμέρους ζητήματα, όπως αυτά της ορατότητας, της προσβασιμότητας, των ίσων ευκαιριών - πόσω δε μάλλον αυτό της ανεξάρτητης ή ολιστικής διαβίωσης -, θα πρέπει πρώτα να απαντήσει στο αρχικό ερώτημα: τι ανάπηρους θέλει να έχει; Θέλει να ανακυκλώνει γενιές αναπήρων εξαρτημένων από τις οικογένειές τους και την επιδοματική πολιτική ή θα επενδύσει στην εκπαίδευση για να αυξήσει τις δυνατότητες πλήρους συμμετοχής μας σε ό,τι μας αφορά;»
Στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι καλύτερη η ζωή των ανάπηρων συμπολιτών μας ή αποτελεί και έναν ελληνικό μύθο (ή σύμπλεγμα) αυτή η κοινή εντύπωση;
Προφανώς, σε ό,τι αφορά τις κατακτήσεις των αναπήρων σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης μας χωρίζει η άβυσσος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι συνανάπηροι βορειοευρωπαίοι έχουν εξαντλήσει το πεδίο των διεκδικήσεών τους. Κάθε άλλο. Συνεχίζουν να αμφισβητούν το status quo και να διεκδικούν τη διαφύλαξη δικαιωμάτων, που συχνά προσπαθούν να τους στερήσουν, καθώς και περισσότερες ευκαιρίες. Ευτυχώς δεν τους αρκούν οι καλές συνθήκες διαβίωσης- ζητάνε απολύτως ίση μεταχείριση με τους μη ανάπηρους συμπολίτες τους.
Θα επιλέξω το παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας: εκεί γεννήθηκε το κοινωνικό μοντέλο (για την αναπηρία) που άλλαξε τον τρόπο ύπαρξης και διεκδίκησης πολλών εξ ημών, αποσυνδέοντας τη βλάβη μας από τα κοινωνικά εμπόδια που αντιμετωπίζουμε.
Διαφορές από την Ελλάδα;
Το νομοθετικό πλαίσιο – και η αυτονόητη για την Αγγλία εφαρμογή του - κατά των διακρίσεων. Το εύρος των οικονομικών (και άλλων) βοηθημάτων. Η προσβασιμότητα στο δομημένο περιβάλλον (διαμερίσματα, μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσιοι χώροι) αλλά και στο περιεχόμενο (πλήρως προσβάσιμο τηλεοπτικό περιεχόμενο για κωφούς και βαρήκοους με επιλογή μεταξύ της ταυτόχρονης διερμηνείας στην Βρετανική Νοηματική Γλώσσα ή/και της υπηρεσίας speech to text, μεγαλογράμματη γραφή και ακουστική περιγραφή για τους τυφλούς και ανθρώπους με προβλήματα όρασης). Οι κοινωνικές στάσεις απέναντι στην αναπηρία και τα ποσοστά πραγματικής και επιτυχούς ένταξης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχολεία γενικής εκπαίδευσης. Η επένδυση στην ανεξάρτητη διαβίωση των αναπήρων καθώς και το εύρος των κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας που προσφέρονται στους ανάπηρους πολίτες.
Για αυτούς τους λόγους η Μεγάλη Βρετανία αποτέλεσε, επί σειρά ετών, χώρα προορισμού πολλών αναπήρων μεταναστών που αναζητούσαν ζωή με αξιοπρέπεια. Αυτή η ίδια χώρα όμως οδηγήθηκε πλέον σε οριζόντιες περικοπές εξαιτίας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και οδηγεί σταδιακά στην εξαθλίωση τα ανάπηρα άτομα. Είναι λοιπόν μύθος ότι η Μεγάλη Βρετανία είναι η γη της επαγγελίας για τους ανάπηρους; Είναι. Προσφέρει όμως, ακόμα, σημαντικά καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και ευκαιρίες για ζωή με αξιοπρέπεια στους ανάπηρους πολίτες της; Οπωσδήποτε ναι.
Θα ήθελα να μιλήσουμε για την παρουσία σου στην δίκη της Χ.Α.. Ποιο ήταν το περιεχόμενο της κατάθεσής σου και το μήνυμα της παρουσίας σου εκεί;
Στη δίκη της Χρυσής Αυγής, ήμουν παρών από την πρώτη μέρα, στις 20 Απριλίου του 2015, ενώ κατέθεσα ως μάρτυρας Πολιτικής Αγωγής τον Ιανουάριο του 2016. Ανέδειξα τα ιστορικά δεδομένα από τη ναζιστική Γερμανία και τη διασύνδεση με τη Χρυσή Αυγή- γιατί η ιδεολογία της ΧΑ για τους ανάπηρους δεν έχει καμία διαφορά επί της ουσίας με αυτή της ναζιστικής Γερμανίας. Στην κατάθεσή μου αναφέρθηκα στη διαδικασία απανθρωποποίησης του θύματος που απαιτείται, προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι επιθέσεις. Χρειάζεται να αφαιρεθεί δηλαδή η ανθρώπινη υπόσταση του θύματος, ώστε να εγκαταλείψουν οι επιτιθέμενοι τις όποιες ηθικές αναστολές έχουν. Η ΧΑ είναι μια ακραία ναζιστική οργάνωση που φτάνει αυτή την απανθρωποποίηση στο μη περαιτέρω και αυτό φανερώνεται και από τις θέσεις της για τους αναπήρους.
«Οι διώξεις και επιθέσεις από τη ναζιστική συμμορία δεν αποτελούν ένα τυπικό πογκρόμ (όπως αυτό κατά των μεταναστών), αλλά “ασκήσεις” ναζιστικής βίας κατά των αναπήρων και λοιπών ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Πρόκειται για ασκήσεις εκφοβισμού, προς εδραίωση κλίματος φόβου και σιωπής. Όπως όλες οι “ασκήσεις” – με τη στρατιωτική έννοια του όρου – έτσι και αυτές έχουν το σκέλος της ανάπτυξης επί χάρτου, το οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε στη ναζιστική ρητορική ιστοσελίδων/δηλώσεων κ.λπ.
Στην Πράσινη Πτέρυγα, την ιστοσελίδα για το φυλετικό ανθρωπισμό και την οικολογική συνείδηση αναπτύσσονται ιδέες περί φυσικής επιλογής, στείρωσης και ευθανασίας, τις οποίες θεωρούν ορθές εφόσον συνδυάζουν σοβαρές νομικές εγγυήσεις, υπεύθυνο ιατρικό έλεγχο και βιολογικώς ηθική βάση. Η αιτιολόγηση βέβαια ενέχει «ανθρωπιστικά κριτήρια», δηλαδή την απαλλαγή από τα βάσανα «αθώων πλασμάτων».
Αναπαράγει αυτές τις θέσεις η ΧΑ;
Αυτό το «επιστημονικό» μανιφέστο του αμφιλεγόμενου Ζακ Μποζέ-Πρεβόστ «ανέβηκε» στη σελίδα της Πράσινης Πτέρυγας στις 14 Μαΐου του 2007 και το κείμενο αναπαράχθηκε από την επίσημη ιστοσελίδα της Χρυσής Αυγής- η οποία όμως το κατέβασε μετά τη δημόσια κατακραυγή.
Έχουν γίνει πάντως και σχετικές, αποκρουστικές δηλώσεις από στελέχη της ΧΑ.
Ναι. Αναφέρθηκα στην κατάθεσή μου στις δημόσιες δηλώσεις του Μιχάλη Παπαδημητρίου που φαίνεται να καλεί τα μέλη της οργάνωσης να εφαρμόσουν τακτικές του Χίτλερ, όπως αυτή της ευγονικής και προτείνει στείρωση ή ευθανασία στους ανάπηρους, διότι δεν μπορούν να φέρουν τον τίτλο του οπλίτη – πολίτη. Τέτοιες δηλώσεις έκαναν και άλλοι, όπως ο Αρτέμης Ματθαιόπουλος, ο οποίος εξέφρασε τη θέση ότι δεν πρέπει να έχουμε καν δικαίωμα ψήφου. Οι θέσεις αυτές θα υλοποιούνταν από τη στιγμή που θα έπαιρναν την εξουσία, όπως έγινε και στη Γερμανία.
Πώς κρίνεις τη δήλωση Πολάκη για τον Κυμπουρόπουλο;
Το πιο θλιβερό που συμβαίνει τις τελευταίες μέρες μέσα από τη συγκεκριμένη αντιπαράθεση είναι ότι έχει αναδειχθεί σε όλο το «τραγικό» της μεγαλείο η οπτική που έχει η κοινωνία για τους ανάπηρους ανθρώπους. Έχω ήδη αναφέρει ότι δε συμφωνώ με την πρακτική της προσωπικής επίθεσης στην οποία πέρασε ο κ. Πολάκης αναφορικά με τις δηλώσεις του Κυμπουρόπουλου- δεν συμφωνώ και με τις δηλώσεις του Στέλιου, δίχως όμως να επιθυμώ να ερμηνεύσω τον ίδιο. Σε μια κοινωνία που δεν μας συμπεριλαμβάνει όλους και όλες σε κάθε διάσταση του πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι και που μας αντιμετωπίζει είτε ως «κακόμοιρους» είτε ως «ήρωες», σε μια κοινωνία όπου αποκλειόμαστε και δεχόμαστε καταπίεση μέσω των στερεοτύπων και των τακτικών υποβιβασμού μας, σε καμία περίπτωση δε θα έπρεπε να ταυτίζεται από κανέναν η κοινωνική πολιτική, τα επιδόματα, η μοριοδότηση κ.λπ. με «χάρες». Για ακόμη μία φορά η κοινωνία αποφεύγει να συζητήσει το δια ταύτα, που είναι τα καθαυτά προβλήματα των αναπήρων, αλλά εστιάζει σε δηλώσεις και θέματα ευθιξίας. Και η ΝΔ εργαλειοποιεί την αναπηρία για να πετύχει συγκρούσεις και κομματικές αντιπαραθέσεις, να προκαλέσει τον οίκτο και να ηρωοποιήσει.
Ο Michael Oliver, ανάπηρος ακτιβιστής- ακαδημαϊκός και θεμελιωτής της σπουδής της αναπηρίας, είχε γράψει: «Διαθέτουμε όντως ένα σφυρί στο αναπηρικό κίνημα κι αν χρησιμοποιηθεί σωστά, το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας θα μπορούσε να γίνει το μέσο για να πετύχουμε δικαιοσύνη και ελευθερία για τους ανάπηρους σε όλη τη γη».