Γιατί εκπαιδεύουμε τα παιδιά σαν να έχουν μόνο αριστερό ημισφαίριο εγκεφάλου;
Η βελτίωση της συναισθηματικής ικανότητας των παιδιών δεν φαίνεται να κατέχει περίοπτη θέση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα..... Σύμφωνα
Σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες που μελετούν την λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου αυτός χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια τα οποία όμως επικοινωνούν διαρκώς μεταξύ τους:
Το αριστερό ημισφαίριο των γνώσεων και της λογικής και το δεξιό ημισφαίριο των συναισθημάτων, της φαντασίας και της δημιουργικότητας.
Η βελτίωση της συναισθηματικής ικανότητας των παιδιών δεν φαίνεται να κατέχει περίοπτη θέση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Σχεδόν αγνοείται και αυτό είναι εντυπωσιακό αν σκεφτούμε ότι ο ρόλος του σχολείου δεν είναι μόνο να παρέχει γνώσεις αλλά να διαμορφώσει συμπεριφορές, να κοινωνικοποιήσει και να προσφέρει ολιστική ωριμότητα στα παιδιά. Ας αναρωτηθούμε π.χ τι μπορεί να φανεί πιο χρήσιμο στη ζωή ενός ενήλικα: Το να ξέρει να λύνει δύσκολα μαθηματικά προβλήματα, να εκφράζει ένα φυσικό νόμο ή να μπορεί να ελέγχει το θυμό του, τις παρορμήσεις του, να είναι κοινωνικός και να μπορεί να κερδίζει την εμπιστοσύνη των άλλων; Το μεγάλο λοιπόν ερώτημα δεν είναι η αξία των συναισθηματικών δεξιοτήτων αφού αυτή θεωρείται δεδομένη αλλά το κατά πόσο αυτές μπορούν να καλλιεργηθούν και κατά πόσο ο κατάλληλος χώρος για να γίνει κάτι τέτοιο είναι το σχολείο; Η απάντηση είναι ότι όχι μόνο οι συναισθηματικές δεξιότητες μπορούν να καλλιεργηθούν αλλά και ότι, ειδικά στις μέρες μας, επιβάλλεται ο κυριότερος χώρος στο οποίο θα λάβει χώρα κάτι τέτοιο να είναι το σχολείο. Μην ξεχνάμε ότι η συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού συμβαίνει κυρίως κατά τη διάρκεια της παιδικής και της εφηβικής του ηλικίας που διαμορφώνεται η προσωπικότητα δηλαδή τα χρόνια που του παρέχεται πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επίσης να μην παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι περνούν πολύ μεγάλο μέρος της ημέρας στο σχολείο. Οι βαθμοί ενός μαθητή μπορεί να μας πληροφορούν για την νοητική ανάπτυξή του αλλά δεν μας δίνουν κανέναν στοιχείο για την συναισθηματική του ανάπτυξη. Όμως ένας ψυχικά υγιής άνθρωπος έχει σε ισορροπία την νοητική ανάπτυξη με την συναισθηματική.Είναι το σχολείο ο κατάλληλος χώρος για να καλλιεργηθούν τα συναισθήματα των παιδιών;
Το 1995 ο πολύ γνωστός ψυχολόγος και συγγραφέας Daniel Goleman θεμελίωσε την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης EQ ( Emotional Quotient). Μέχρι τότε κυριαρχούσε η έννοια της λογικής νοημοσύνης IQ (Intelligence Quotient). Η συναισθηματική νοημοσύνη EQ αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τα συναισθήματα, τόσο τα δικά του όσο και των άλλων, και να τα χειρίζεται αποτελεσματικά. Το EQ είναι ο πιο ποιοτικός δείκτης των σχέσεων με τους άλλους. Επίσης το EQ είναι επίκτητο και καλλιεργείται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, κυρίως βέβαια, όπως είπαμε και παραπάνω, κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Η λογική νοημοσύνη IQ αναφέρεται μόνο στο γνωστικές και αριθμητικές ικανότητες του ατόμου. Είναι προκαθορισμένη από τη γέννηση του ατόμου και η εξέλιξή της φτάνει μέχρι κάποια ηλικία αλλά μετά σταματά. Το IQ δεν επηρεάζει σχεδόν καθόλου τις σχέσεις με τους άλλους. Πόσες φορές αλήθεια δεν έχουμε συναντήσει ιδιαίτερα ευφυείς ανθρώπους (με υψηλό IQ), οι οποίοι όμως δεν τα καταφέρνουν και τόσο καλά στις διαπροσωπικές τους σχέσεις; Και πόσες ακόμα φορές δεν έχουμε συναντήσει ανθρώπους όχι ιδιαίτερα ευφυείς (με μέτριο IQ), οι οποίοι όμως τα καταφέρνουν μια χαρά στην προσωπική αλλά και στην επαγγελματική τους ζωή; Κατά τη γνώμη μου είναι πολύ εύστοχο αυτό που κάνει ο σοφός λαός που διαχωρίζει το «έξυπνος» από το «ξύπνιος» και πιστεύω ότι δείχνει καθαρά τη διαφορά του ατόμου με υψηλό IQ από το άτομο με υψηλό EQ.Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ)
Χαρακτηριστικά ατόμου με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη (EQ)
-
-
-
- Ο αυτοέλεγχος και η αυτοπειθαρχία.
- Η διαχείριση των παρορμήσεων.
- Η εύκολη προσαρμογή στις αλλαγές.
- Η απόδοση κάτω από συνθήκες πίεσης και άγχους.
- Η κατανόηση των συναισθημάτων του.
- Η κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων (ενσυναίσθηση).
- Η αισιοδοξία.
- Η αυτοπεποίθηση.
- Οι αυξημένες επικοινωνιακές ικανότητες.
- Το να κερδίζει την εμπιστοσύνη των άλλων.
- Η αποδοχή της κριτικής από τους άλλους (ως μέσου ανατροφοδότησης για την δική του βελτίωση).
- Η ικανότητα να ασκεί εποικοδομητική κριτική σε άλλους χωρίς να γίνεται επικριτικός.
- Η ικανότητα διαφωνίας χωρίς να προκαλεί ένταση στους άλλους.
- Η ανάληψη πρωτοβουλιών.
- Η καλλιέργεια σχέσεων.
- Η ανάπτυξη κινήτρων για επίτευξη στόχων.
- Η ικανότητα επιρροής και ηγεσίας.
- Η αντίσταση σε προκαταλήψεις.
- Η αποφασιστικότητα.
- Η υπομονή και η επιμονή.
- Η ικανότητά του να εμπνέει τους άλλους.
- Η πειθώ.
- Η ικανότητα να συνεργάζεται χωρίς να ανταγωνίζεται.
- Η ικανότητα συμμετοχής σε ομαδικές εργασίες.
- Η διατήρηση της ψυχραιμίας σε στιγμές κρίσεων.
- Η ικανότητα χαλιναγώγησης της ανυπομονησίας.
- Η υψηλή ικανότητα συγκέντρωσης.
- Η αποδοχή της ήττας και της αποτυχίας.
- Η ικανότητα να ακούει πριν μιλήσει.
- Η αποδοχή των αδυναμιών του.
- Το αυξημένο ήθος.
- Η μεγάλη εργατικότητα.
-
-
Ας πάρουμε ξανά τους μαθητές. Φυσικά είναι πολύ μικροί ακόμα για να έχουν αποκτήσει σε ικανοποιητικό βαθμό τα παραπάνω χαρακτηριστικά των ατόμων με υψηλό EQ. Το ερώτημα όμως είναι αν στα σχολεία γίνεται προσπάθεια καλλιέργειας αυτών των χαρακτηριστικών; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά, όχι.Για ποιους λόγους το σχολείο δεν καλλιεργεί επαρκώς τις συναισθηματικές δεξιότητες;
Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους:
-
-
- να μάθουν να ακούνε πριν μιλήσουν,
- να μην έχουν ανυπομονησία,
- να μην ανταγωνίζονται τόσο πολύ μεταξύ τους,
- να αντέχουν να μην είναι το επίκεντρο της προσοχής,
- να επιχειρηματολογούν σωστά όταν εκφράζουν άποψη,
- να είναι ομαδικοί,
- να σέβονται την διαφορετικότητα,
- να αντέχουν την αποτυχία,
- να καταλάβουν την αξία των ανθρώπινων σχέσεων,
- να είναι υπεύθυνα για τις πράξεις τους,
- να μπαίνουν στη θέση του άλλου προσπαθώντας να καταλάβουν πως νιώθει,
- να σταθμίζουν τις συνέπειες των πράξεων τους πριν προβούν σε αυτές,
- να μάθουν να νοιάζονται και να μοιράζονται.
-
Δεν υπάρχει άλλη εξήγηση. Μάλλον έχουμε υποτιμήσει τελείως ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει και δεξιό ημισφαίριο που αναπτύσσεται μόνο από συναισθήματα και καθόλου από γνώσεις. Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι μόνο όταν οι συναισθηματικές εμπειρίες επαναλαμβάνονται συνεχώς ο εγκέφαλός μας τις μετατρέπει σε νευρωνικές αντιδράσεις οπλίζοντας τον άνθρωπο με τις δεξιότητες εκείνες που είναι αναγκαίες για να αντιμετωπίσει κάθε πρόβλημα στη ζωή του. Αν αυτό το είχαμε συνειδητοποιήσει τότε ίσως να μην είχαμε σήμερα τόσους πολλούς ανθρώπους που χειρίζονται εντελώς άστοχα και λανθασμένα την προσωπική και την επαγγελματική τους ζωή ή ανθρώπους που είναι συναισθηματικά ανώριμοι αλλά και τόσους πολλούς ανθρώπους με ψυχολογικά προβλήματα. Τελικά ίσως να μην είναι τόσο παράδοξο το γεγονός ότι ανάμεσα σε αυτούς τους συναισθηματικά ανεπαρκείς ανθρώπους υπάρχουν πολλοί ευφυείς με υψηλό IQ. Ίσως τα αδιέξοδα των ανθρώπων να ήταν πολύ λιγότερα αν είχαμε καλλιεργήσει το δεξιό εγκεφαλικό ημισφαίριο, ξέρετε αυτό που το λέμε αλλιώς και «καρδιά». Τότε το μόνο σίγουρο θα ήταν ότι θα επιλέγαμε να κάναμε πολλά περισσότερα πράγματα «με την καρδιά μας», παρά αναγκαστικά. Και αυτό, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι το μυστικό της ψυχικής πληρότητας και ισορροπίας. Δημήτρης Τσιριγώτης - ΦυσικόςΈχουμε συνειδητοποιήσει την αξία των συναισθημάτων;