Το πλοίο περνάει σύρριζα στις ακτές. Μια αριστερή στροφή και το λιμάνι του Γαυρίου το κλείνει στην αγκαλιά του. Κτίσματα ασπρίζουν κατά μήκος της παραλίας, όπου συνωστίζονται ταβέρνες, μπαρ, καφέ, σουβλατζίδικα, ζαχαροπλαστεία, τα οποία γεμίζουν τις ώρες της αναχώρησης των πλοίων και τα βράδια.
Το Γαύριο δεν είναι ο ωραιότερος οικισμός του νησιού, είναι όμως αυτός που διατηρείται ζωντανός και τον χειμώνα, όταν οι Αθηναίοι επισκέπτες ή ιδιοκτήτες σπιτιών επιστρέφουν στη βάση τους και οι Αλβανοί που εργάζονται στις οικοδομές αποτελούν τους βασικούς του κατοίκους. Αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, όταν σταμάτησαν τα δρομολόγια των πλοίων της γραμμής προς τη Χώρα της Άνδρου και αποτελεί πλέον το βασικό λιμάνι του νησιού.
Στην επάνω πλευρά του οικισμού υψώνεται η μεγάλη εκκλησία του Αγίου Νικολάου και το Δημοτικό σχολείο. Λίγο έξω από το Γαύριο λειτουργούν ξενοδοχεία ή ενοικιαζόμενα δωμάτια.
Ακολουθώντας τη μακριά σειρά των αυτοκινήτων που κατευθύνονται προς το Μπατσί, τη Χώρα ή το Κόρθι, θα αποκτήσετε αμέσως μια πρώτη εικόνα της Άνδρου. Ο δρόμος έχει αρκετές στροφές και περνάει κοντά στο νερό. Θα δείτε σειρά παραλιών όπως το Λιόπεσι, ο Άγιος Πέτρος, η Χρυσή (ή Ψιλή) Άμμος, το Κυπρί. Αριστερά από τον δρόμο υπάρχουν ενοικιαζόμενα δωμάτια και ταβέρνες. Στο Μπατσί θα φτάσετε σε περίπου 7 χλμ. Στη συνέχεια περνάτε το Αλικάνδρο όπου, δεξιά από τον δρόμο, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Υψηλής και το Κούτσι όπου αριστερά σας θα δείτε διασταύρωση προς το Άνω Απρόβατο, έναν μικρό οικισμό κτισμένο μέσα στα πεύκα και τις ελιές όπου λειτουργεί και μία από τις γνωστές ταβέρνες του νησιού. Η περιοχή του Απρόβατου διατηρεί τους περισσότερους κατοίκους στη Βόρεια Άνδρο. Ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία και με τα προϊόντα τους τροφοδοτούν το Μπατσί.
Συνεχίζετε στον κεντρικό ασφαλτόδρομο μετά το Απρόβατο (όσοι οδηγείτε μοτοσικλέτα δείξτε προσοχή γιατί όταν φυσάει ο αέρας «το πιάνει» πολύ το σημείο) και μπαίνετε στην περιοχή της Παλαιόπολης. Ανηφορίζοντας αριστερά φτάνετε στην Άνω Παλαιόπολη και παρκάρετε στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, απ’ όπου μπορείτε να ανεβείτε στον καταρράκτη που υπάρχει στην πλαγιά. Τον χειμώνα έχει πολύ νερό, από τα χιόνια που λιώνουν στην Κουβάρα – θεωρείται μάλιστα από τους μεγαλύτερους στις Κυκλάδες. Η θέα από την Άνω Παλαιόπολη προς τα παράλια και το πέλαγος είναι καταπληκτική!
Επιστρέφετε στον κεντρικό δρόμο και διασχίζετε τον οικισμό: Στο αριστερό σας χέρι βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο και απέναντί του ο δρόμος που κατηφορίζει στην Κάτω Παλαιόπολη, κτισμένη μέσα σε καταπράσινη πλαγιά.
Για να βγείτε στη νότια πλευρά της βοτσαλωτής παραλίας θα ακολουθήσετε το μονοπάτι (υπάρχει σήμανση) ή θα παρκάρετε και θα περπατήσετε στο δρομάκι που διασχίζει τον οικισμό και σε 15-20 λεπτά σας φέρνει στη βόρεια πλευρά της παραλίας όπου είναι και ο βυθισμένος αρχαίος λιμενοβραχίονας που διακρίνεται από ψηλά. Για την ανασκαφή θα ρωτήσετε, γιατί δεν υπάρχει μονοπάτι – θα πρέπει να μπείτε μέσα σε χωράφια.
Μετά την Παλαιόπολη σας χωρίζουν περίπου 5,5 χλμ. δρόμου με αρκετές στροφές από τη θέση Σταυροπέδα – ένα κομβικό σημείο του οδικού δικτύου της Άνδρου: στρίβοντας αριστερά οδηγείτε προς τη Χώρα και δεξιά προς το Κόρθι.
ΜΠΑΤΣΙ: ΕΝΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΘΕΡΕΤΡΟ ΜΕ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Το ξέρουν όλοι οι επισκέπτες της Άνδρου και αρκετοί από αυτούς θα περάσουν μια βόλτα από εδώ για φαγητό, καφέ ή ποτό. Το Μπατσί είναι γνωστό τουριστικό θέρετρο από τη δεκαετία του ‘80, όταν οι τουρίστες ήταν τόσο πολλοί που νοικιάζονταν ακόμη και οι ταράτσες! Το αλλοτινό ψαροχώρι που είχε μόλις 30 σπίτια το 1960, υπερ-αναπτύχθηκε τουριστικά με τρόπο όμως που, όπως παραδέχονται ακόμη και οι τοπικές Αρχές, ήταν λανθασμένος. Σήμερα παραμένει γεμάτο ενοικιαζόμενα δωμάτια και ξενοδοχεία αισθητικής ‘80 και ‘90, τα οποία χρειάζονται επειγόντως ανακαίνιση και το επίπεδο του τουρισμού του είναι μάλλον χαμηλό. Η αμμώδης παραλία του γεμίζει από οικογένειες και ηλικιωμένους στη διάρκεια της τουριστικής σεζόν, αλλά από το φθινόπωρο και μετά το Μπατσί δίνει την εικόνα ενός έρημου οικισμού, παρόλο που έχει 600 μόνιμους κατοίκους…
Τουριστικές ταβέρνες, καφετέριες, μπαρ, club και πιτσαρίες συνωστίζονται στην αριστερή μεριά του παραλιακού δρόμου και του λιμανιού με τις ψαρόβαρκες. Τις όποιες ομορφιές έχουν απομείνει από το παλιό Μπατσί, όπου κάποτε γυρίστηκε η ταινία «Κορίτσια στον ήλιο» (όπου ο Βόγλης πήγε με… τρένο από την Αθήνα στο Μπατσί…), θα τις ανακαλύψετε ανηφορίζοντας προς την Πίσω Βρύση, όπου οι παλιοί έλεγαν ότι ζούσαν νεράιδες, καθώς και στο Άνω Μπατσί.
Μια όμορφη βόλτα με το όχημά σας ή με τα πόδια, είναι προς την παραλία Δελαβόγια όπου βρίσκεται η γνωστή ξενοδοχειακή μονάδα «Αναιρούσα» και τη γειτονική της παραλία της Αγίας Μαρίνας, όπου λειτουργεί μια γραφική ταβέρνα σχεδόν πάνω στο νερό.
Η ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ
Επάνω από το Μπατσί, ένας χωματόδρομος θα σας φέρει στη Μονή της Ζωοδόχου Πηγής, στη θέση Καψοράχη. Ιδρύθηκε τον 13ο με 14ο αιώνα και ήταν ανδρική. Το 1928 έγινε γυναικεία. Συνεχίζοντας μετά τη μονή θα ανακαλύψετε το εκκλησάκι του Αγίου Μάμα, ένα σημείο με εξαιρετική θέα προς την παραλία Ατένι (ή Ατένη) και το Μπατσί.
ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΕΣ ΒΟΥΤΙΕΣ ΣΕ ΠΕΝΤΑΚΑΘΑΡΑ ΝΕΡΑ
Από το Γαύριο μέχρι το Μπατσί και από το Μπατσί μέχρι την Παλαιόπολη και τη Σταυροπέδα, θα βρείτε αρκετές παραλίες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι οργανωμένες. Καθώς το Γαύριο απέχει μόλις 2 ώρες από το λιμάνι της Ραφήνας, η βορειοδυτική Άνδρος είναι ιδανική για τα Σαββατοκύριακα του φθινοπώρου.
Από το Γαύριο μέχρι το Μπατσί υπάρχουν οι παραλίες:
Αγιος Πέτρος: Αμμώδης, με beach bar και δυο ταβέρνες από την επάνω πλευρά του κεντρικού δρόμου.
Χρυσή (ή Ψιλή) Αμμος και Κυπρί: Απάνεμη, με ρηχά νερά και άμμο-πούδρα.
Μπατσί: Μέσα στον οικισμό, με άμμο.
Κολώνα: Μικρή, αμμώδης και οικογενειακή παραλία στον κόλπο του Μπατσίου.
Δελαβόγια: Η παραλία του ξενοδοχείου «Ανερούσσα» την οποία χρησιμοποιούν κυρίως οι πελάτες του ξενοδοχείου, ωστόσο επιτρέπεται η πρόσβαση και στους υπόλοιπους επισκέπτες.
Αγία Μαρίνα: Στενή και αμμώδης παραλία μετά το Μπατσί.
Από το Μπατσί μέχρι τη Σταυροπέδα υπάρχουν οι παρακάτω παραλίες:
Παλαιόπολη: Με κροκάλες, καθαρά νερά και τον εντυπωσιακό βυθισμένο λιμενοβραχίονα που διακρίνεται όταν κοιτάτε από ψηλά την παραλία. Υπέροχο το συναίσθημα να κολυμπάς εκεί που ήταν η αρχαία πρωτεύουσα του νησιού!
Χαλκολιμιώνας: Υπάρχει σήμανση για την ωραία αυτή παραλία, στο ύψος της Σταυροπέδας. Θα την αποφύγετε όταν φυσάει το μελτέμι. Τις υπόλοιπες ημέρες είναι πανέμορφη και την περιβάλλει ωραίο κυκλαδίτικο τοπίο με πεζούλες και πέτρινα μαντριά. Εκεί υπάρχει και το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη. Σύντομος χωματόδρομος οδηγεί και στην υπέροχη παραλία Αποθήκες: Σε κλειστό κόλπο, με πράσινα νερά και beach bar.
Βόρεια και βορειοδυτικά του Γαυρίου θα βρείτε τις παραλίες:
Φελλός: Κλειστός κόλπος με πράσινα νερά, άμμο και αρμυρίκια. Κοντά λειτουργεί και ταβέρνα. Δίπλα του βρίσκεται η μικρότερη και πιο ήσυχη παραλία Κούρταλη.
Πισωλιμιώνας: Στα δυτικά του νησιού, με πράσινα νερά και άμμο.
Βλυχάδα: Αμμώδης παραλία που χωρίζεται στα δυο από έναν βράχο. Στο τέλος της υπάρχει μικρότερη παραλία και το Κάστρο.
Πέζα: Δυο παραλίες με ψιλό βότσαλο και άμμο, στα βόρεια του νησιού (θα πάτε από χωματόδρομο 5 χλμ. που ξεκινάει από το Καλυβάρι). Ωστόσο συχνά μαζεύουν σκουπίδια, αφού είναι εκτεθειμένες στον βοριά.
Ζόρκος: Υπέροχη, αμμώδης παραλία στα βόρεια, με πεντακάθαρα νερά, από τις ωραιότερες του νησιού (όταν δεν φυσάει τουλάχιστον). Ήταν ερημική μέχρι που ο γιατρός Ακύλλας Αναγνωστίδης, ο οποίος έκανε εκεί διακοπές, αποφάσισε να αγοράσει εκτάσεις και να κτίσει πολυτελείς μεζονέτες και κατοικίες πάνω από την παραλία, γεμίζοντας μάλιστα όλο το νησί με σχετικές πινακίδες… Την περιβάλλουν εντυπωσιακά βράχια. Το καλοκαίρι λειτουργεί και ταβέρνα πάνω από την παραλία.
Βιτάλι: Άλλη μια πανέμορφη παραλία στα βόρεια, με ταβέρνα που λειτουργεί το καλοκαίρι.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
Με τους δύο σημαντικούς οικισμούς της -τη Ζαγορά και την Υψηλή- η Ανδρος φαίνεται ότι είχε μεγάλη ισχύ τον 8ο αιώνα π.Χ. και τη δυνατότητα να ελέγχει τους θαλάσσιους δρόμους από την Αττική και την Εύβοια προς το Αιγαίο.
Ο γεωμετρικός οικισμός της Υψηλής. Εντοπίστηκε το 1981 και βρίσκεται πάνω σε έναν βραχώδη λόφο με χαράδρες στα βόρεια και τα νότια που καταλήγουν στη θάλασσα. Εκτείνεται σε 60 στρ. και το τείχος που περιβάλλει την ακρόπολή του σώζεται σε αρκετά σημεία, όπως και ερείπια κάποιων διατηρημένων κτιρίων γύρω του. Στην ακρόπολη ανακαλύφθηκε μεγαρόσχημος ναός, 7×10 μέτρων, που χρονολογείται από τον 6ο αιώνα π.Χ..
Πρέπει να ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η εγκατάσταση εδώ έγινε γύρω στον 10ο αιώνα π.Χ. για να εγκαταλειφθεί τον 8ο. Η ζωή πάντως μέσα στην Ακρόπολη συνεχίστηκε και αργότερα.
Η Παλαιόπολη. Αποτέλεσε για 12 αιώνες (6ος π.Χ. – 6ος μ.Χ.), μέχρι τις επιδρομές των Αράβων, την πρωτεύουσα του νησιού. Ο οικισμός αναπτύχθηκε όταν, στα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα, οι κάτοικοι της Ζαγοράς και της Υψηλής αποφάσισαν να αφήσουν την αγροτική ζωή και να συγκεντρωθούν σε μεγαλύτερα κέντρα.
Η πόλη ανακαλύφθηκε από ερευνητές το 19ο αιώνα και η πρώτη ανασκαφή έγινε από το γνωστό πολεοδόμο Κλεάνθη. Στη διάρκειά της ανακαλύφθηκε σειρά από επιγραφές.
Το 1832 στον αγρό του Λυκουρέζη ήρθε στο φως ο Ερμής της Ανδρου, μαζί με γυναικείο άγαλμα τύπου της «μεγάλης Ηρακλειώτισσας», τα οποία με εντολή του βασιλιά Οθωνα μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Τα αγάλματα επέστρεψαν το 1981 και από τότε εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
Την περίοδο που ανακαλύφθηκαν τα αγάλματα, ο Θεόφιλος Καΐρης (Ανδριώτης διδάσκαλος του γένους) έκανε τις πρώτες συστηματικές περισυλλογές αγαλμάτων και επιγραφών και στις αρχές του 20ού αιώνα κάτι ανάλογο έκανε και ο ιστορικός Δημήτρης Πασχάλης – έργο που συνέχισε η Αρχαιολογική Υπηρεσία τα επόμενα χρόνια καταφέρνοντας να σχηματίσει τη συλλογή που υπάρχει στα μουσεία της Χώρας και της Παλαιόπολης.
Τη δεύτερη ανασκαφή στην Παλαιόπολη έκανε το 1956 ο αρχαιολόγος Νικόλαος Κοντολέων και έφερε στο φως την αγορά της πόλης, που βρίσκεται στην παραλία, και μεγάλο οικοδόμημα με σειρά αφιερωματικών βάθρων από αγάλματα στην πρόσοψή του. Ανασκαφές μικρής έκτασης γίνονταν μέχρι το 1985. Τότε ξεκίνησε συστηματική έρευνα στην περιοχή που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Τα πιο παλιά ίχνη κατοίκησης στην Παλαιόπολη χρονολογούνται στη Μυκηναϊκή εποχή, ενώ πρέπει να υπήρξε εγκατάσταση και στη διάρκεια της γεωμετρικής. Την ακμή της πάντως γνώρισε στους αρχαϊκούς χρόνους. Στην ελληνιστική εποχή οχύρωσαν την πόλη με ισχυρό τείχος που ενισχύθηκε με τετράγωνους πύργους. Η αγορά με τα δημόσια κτίρια εκτεινόταν στην περιοχή προς την παραλία. Στις πλαγιές ανατολικά και δυτικά υπήρχαν τα νεκροταφεία.
ΑΠΟ ΤΟ ΓΑΥΡΙΟ ΕΩΣ ΤΗ ΒΛΥΧΑΔΑ
Δεκάδες δρόμοι -και κυρίως χωματόδρομοι- δημιουργούν έναν πραγματικό λαβύρινθο στο ΒΔ κομμάτι του νησιού, που είναι γεμάτο με μικρούς οικισμούς και ωραίες παραλίες. Κανένας χάρτης, όσο πρόσφατος κι αν είναι, δεν μπορεί να έχει αποτυπωμένους όλους τους χωματόδρομους, αφού όσοι κτίζουν στην περιοχή ανοίγουν διαρκώς καινούργιους… κατά το δοκούν! Η ωραιότερη διαδρομή πάντως είναι αυτή που οδηγεί από τον Φελλό προς τον Πισωλιμιώνα, τη Βλυχάδα και τον φάρο της Φάσσας, την οποία σας συνιστούμε να κάνετε με εκτός δρόμου όχημα.
Ξεκινάτε σε ασφαλτόδρομο από το Γαύριο, στα 3 χλμ. στρίβετε αριστερά για Κάτω Φελλό και Όρμο Φελλού και στο 1, 5 χλμ. βρίσκετε δεξιά μικρή πινακίδα προς Πισωλιμιώνα. Σε άλλα 500 μ. όπου υπάρχει στα δεξιά πινακίδα «Ευήλιον», μηδενίζετε το κοντέρ και πάτε προς τα αριστερά. Στο 1,3 χλμ. αγνοείτε τη διακλάδωση δεξιά (οδηγεί στον Κάτω και Πάνω Φελλό) και κινείστε προς τα αριστερά, στον χωματόδρομο.
Η όμορφη διαδρομή που έχει θέα στη θάλασσα αριστερά, στα 3,7 χλμ. σας φέρνει στην παραλία του Χαλκολιμιώνα με τα λίγα σπίτια γύρω της. Μετά μια δύσκολη ανηφόρα, στα 4,3 χλμ. βλέπετε αριστερά σας χωματόδρομο που οδηγεί προς την παραλία με τα ιχθυοτροφεία. Συνεχίζετε ευθεία, περνώντας από ένα σπίτι με ψηλό μαντρότοιχο, μέχρι που στα 6,1 χλμ. βρίσκετε χωματόδρομο αριστερά προς Καλαμίτσι, Πούντα και Κοχύλι – μικρές παραλίες στη χερσόνησο του Αγίου Σώστη που όταν δεν φυσάει νοτιάς προτείνονται για μπάνιο. Συνεχίζετε ευθεία τον χωματόδρομο. Στα 6,9 χλμ. αγνοείτε τον χωματόδρομο δεξιά και ακολουθείτε τις πινακίδες που γράφουν Βλυχάδα-Φάσσα. Έχετε θέα στην Εύβοια, στο κάβο Ντόρο και στον λεγόμενο «βράχο του Αράπη».
Κατηφορίζετε σε κακοτράχαλο χωματόδρομο και στα 7,7 χλμ. βρίσκετε αριστερά τον πρώτο χωματόδρομο προς Βλυχάδα-Καμινάκι, ο οποίος προσεγγίζει την παραλία από τη νότια πλευρά της. Στα 9,3 χλμ. βρίσκεστε σε σταυροδρόμι: ευθεία ανηφορίζετε για τον φάρο της Φάσσας που απέχει άλλο 1,5 χλμ., αριστερά πηγαίνετε προς Βλυχάδα και την παραλία Σελιενίτη, ενώ δεξιά ο χωματόδρομος οδηγεί προς Καλάμου. Αν στρίψετε προς Βλυχάδα (από εδώ φτάνετε στη βόρεια πλευρά της παραλίας) στα 800 μ. θα δείτε δεξιά το χωματόδρομο προς Σελιενίτη (απέχει 2,7 χλμ.) και πλησιάζοντας στη θάλασσα (στο 1,5 χλμ.) θα δείτε μια διχάλα: αριστερά ο δρόμος σας οδηγεί στη μεγάλη αμμώδη παραλία της Βλυχάδας.
Δεξιά κατεβαίνετε στη μικρή παραλία του Πύργου με τα δυο εκκλησάκια – την Παναγία του Πύργου και τον Άγιο Πέτρο. Πάνω στον βράχο υπάρχει ο ερειπωμένος βενετσιάνικος πύργος που θεωρείται ότι κτίστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα. Το σημείο αυτό είναι σημαντικό για τη ναυσιπλοΐα κι έτσι τον χρησιμοποιούσαν ως παρατηρητήριο. Γύρω του υπήρχε οχυρό.
ΠΡΟΣ ΑΓΙΟ ΠΕΤΡΟ, ΒΙΤΑΛΙ, ΖΟΡΚΟ
Ξεκινώντας από το Γαύριο μπορείτε να ανέβετε προς τον Αγιο Πέτρο, όπου αξίζει να δείτε τον ομώνυμο πύργο-φρυκτωρία (παρατηρητήριο για τους πειρατές). Θεωρείται ότι κτίστηκε μεταξύ 4ου-3ου αιώνα π.Χ. και είναι από τους καλύτερα διατηρημένους στις Κυκλάδες. Στη συνέχεια θα οδηγήσετε προς το Βιτάλι σε μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδρομή μέσα σε άγονο τοπίο, όπου δεξιά από τον δρόμο θα δείτε και τον ναό του Παντοκράτορα, που κτίστηκε γύρω στο 1600. Μια άλλη διαδρομή με αφετηρία το Γαύριο είναι προς τον Πάνω Φελλό και τον Ζόρκο, όπου καταλήγει χωματόδρομος. Με δεξιά παράκαμψη στη διαδρομή, θα φτάσετε στον Αμόλοχο όπου θα πιείτε νερό στην ωραία κρήνη Μουριά του 1882 και θα δείτε τον πύργο του Γιαννούλη του 17ου αιώνα.