Παράθεμα είναι αυτό που παρατίθεται αυτούσιο σε ένα γραπτό κείμενο, αλλά είναι άποψη ενός άλλου συγγραφέα ή είναι απόσπασμα από κάποιο έργο του. Η άποψη του άλλου συγγραφέα στα Αγγλικά λέγεται citation (μνεία) και το απόσπασμα quote (παράθεμα). Και οι δύο «αγγλικές λέξεις» προέρχονται από την Ελληνική. Όλες οι παραποµπές και όλα τα παραθέµατα, δηλαδή τα αποσπάσµατα έργων άλλων συγγραφέων, πρέπει να δηλώνονται µε σαφήνεια και ακρίβεια.
Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα ρητά που λέγονται από γνωστά πρόσωπα ή ακόμη τα αποφθέγματα, οι ρήσεις, τα γνωμικά, αλλά και οι αφορισμοί. Εδώ θα κατατάξω και τις παροιμίες ή και τις παροιμιώδεις φράσεις που έχουν πάντοτε διδακτικό χαρακτήρα. Οι παροιμίες είναι και αυτές σύντομες περιεκτικές φράσεις τις οποίες χρησιμοποιούμε για να δώσουμε ζωντάνια στον λόγο μας, να τον κάνουμε πιο εύθυμο και να τονίσουμε αυτά που θέλουμε να πούμε. Έχουν διαχρονική αξία, γι’ αυτό ακόμα και στις μέρες μας εντάσσονται συχνά στην ομιλία μας. Οι παροιμίες μάς βοηθούν να σκεπτόμαστε, μας διδάσκουν το σωστό και το δίκαιο, μας παρηγορούν και μας διασκεδάζουν. Σκεφτείτε μόνο τι σημαίνει Παρ-οιμία και Προ-οίμιο! Ή ακόμη μπείτε στο Ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπου όλοι οι τοίχοι ήταν στολισμένοι με τέτοια παραγγέλματα: «Μηδέν άγαν» = Τίποτε υπέρ το μέτριον, «Γνώθι σαυτόν» = Να καταλαβαίνεις τον εαυτό σου… και εκατοντάδες άλλα. Έτσι και σήμερα κυκλοφορούν εκατοντάδες βιβλία με θέμα τους όλα τα ανωτέρω.
Ο συμμαθητής μου και φίλος ζωής Σταύρος Καλαϊτζόγλου, από τον ιστότοπο «Εφήμερος Λόγος» των Χανίων, παραθέτει στο ιστολόγιό του μία σύντομη παράγραφο που λέει όλα τα ανωτέρω με ένα συνοπτικό και λακωνικό τρόπο: «Η παραθεματολογία δεν έχει άλλο σκοπό παρά να μεταδίδει τη σοφία άλλων, με την κρυφή ελπίδα ότι πιθανόν κάποια από τα παραγγέλματα ανθρώπων πιο σοφών από μας, να μας κάνουν να σκεφτούμε κάτι που μας διαφεύγει».
ΜΑΘΗΜΑ ΜΕ ΘΕΜΑ «ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ»
Καλότυχοι είναι οι δάσκαλοι που έχουν τους μαθητές μπροστά τους. Και εγώ σήμερα θα ήθελα να έχω 30 ή και 40 φιλοπρόοδους μαθητές μπροστά μου -τόσους είχαν οι καθηγητές μου όταν εγώ πήγαινα στο Γυμνάσιο- αλλά και δύο μεγάλους πίνακες και μπόλικες άσπρες κιμωλίες. Γράφουμε στον πίνακα όλα τα παρακάτω παραθέματα και τα συζητούμε, γιατί αξίζουν τον κόπο. Για αναλύσεις και παρατηρήσεις θα χρειαζόμασταν μία δίωρη περίοδο. Σήμερα θα γίνει το μάθημα νοερά με όλους εσάς που θα τα διαβάσετε όλα από το Α έως το Ω.
– Τα όρια της γλώσσας είναι τα όρια του ανθρώπινου μυαλού. Όσα ξέρω είναι αυτά για τα οποία έχω λέξεις.
Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, 1889-1951, Αυστριακός φιλόσοφος
– Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε την ίδια γλώσσα.
Γιώργος Σεφέρης, 1900 -1971, ποιητής, Νόμπελ 1963.
– Το άπειρο υπάρχει για μας όπως η γλώσσα για τον κωφάλαλο.
Οδυσσέας Ελύτης, 1911-1996, ποιητής, Νόμπελ 1979
– Έχω συνειδητοποιήσει ότι όλα μας τα προβλήματα προκύπτουν από την αποτυχία μας να χρησιμοποιήσουμε μια απλή και ξεκάθαρη γλώσσα.
Ζαν-Πωλ Σαρτρ, 1905-1980, Γάλλος φιλόσοφος
– Ομήγυρις έχω τίποτε άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα; (Μήγαρις = μήπως και πάρεξ = εκτός)
Διονύσιος Σολωμός, 1797-1857, Εθνικός μας Ποιητής
– Μου δόθηκε, αγαπητοί φίλοι, η ευκαιρία να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και με ελάχιστες διαφορές.
Οδυσσέας Ελύτης, 1911-1996, ποιητής, Νόμπελ 1979
– Τα δάκρυα είναι η ευγενής γλώσσα των ματιών.
Robert Herrick, 1591-1674, Βρετανός ποιητής
– Η προφορά του τόπου όπου γεννηθήκαμε μένει στο πνεύμα και την καρδιά μας, όσο και στην ομιλία μας.
Λα Ροσφουκώ, 1613-1680, Γάλλος συγγραφέας
– Η γλώσσα είναι για το μυαλό περισσότερα απ’ ό,τι είναι το φως για το μάτι.
William Gibson, Αμερικανός συγγραφέας φαντασίας.
– Η γλώσσα είναι το μόνο που απομένει σ’ αυτόν που έχει φύγει από την πατρίδα του. Αλλά είναι αλήθεια πως η γλώσσα τα περιέχει όλα.
Hugo von Hofmannsthal, 1874-1929, Αυστριακός λογοτέχνης
-Ένας ποιητής, πριν από οτιδήποτε άλλο, είναι ένας άνθρωπος παράφορα ερωτευμένος με τη γλώσσα.
W.H. Auden, 1907-1973, Βρετανός ποιητής
– Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα.
Οδυσσέας Ελύτης, 1911-1996, ποιητής, Νόμπελ 1979.
– Κάθε γλώσσα βλέπει τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο.
Φρεντερίκο Φελίνι, 1920-1993, Ιταλός σκηνοθέτης.
– Γλώσσα είναι μια διάλεκτος που διαθέτει στρατό, ναυτικό και αεροπορία.
Louis-Hubert Lyautey, 1854-1934, Γάλλος στρατιωτικός και πολιτικός.
– Η ποίηση είναι μια ιδιαίτερη γλώσσα και, πιο συγκεκριμένα, μια γλώσσα μέσα στη γλώσσα.
Πωλ Βαλερύ, 1871-1945, Γάλλος ποιητής.
– Η μουσική αρχίζει εκεί που σταματούν οι δυνατότητες της γλώσσας.
Jean Sibelius, 1865-1957, Φιλανδός μουσικοσυνθέτης.
– Μια ιδέα δεν μπορεί να περάσει από μια γλώσσα σε μία άλλη χωρίς να αλλάξει.
Miguel de Unamuno, 1864-1936, Ισπανός συγγραφέας και φιλόσοφος.
– Γλώσσα: Μια θεότητα στην οποία οφείλουμε να αποδίδουμε τιμές.
Κλωντ Λεβί-Στρως, 1908 – 2009, Γάλλος ανθρωπολόγος.
– Για έναν συγγραφέα υπάρχει μόνο ένα είδος πατριωτισμού: η στάση του απέναντι στη γλώσσα.
Joseph Brodsky, 1940-1996, Ρωσοαμερικανός ποιητής, Νόμπελ 1987.
– Η γλώσσα είναι που μας ενώνει όλους τους Έλληνες!
Βασίλης Παπαστεργιάδης, πρόεδρος Ελληνικής Κοινότητας Μελβούρνης, απάντηση σε ερώτηση στην τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ: Ώρα Ελλάδας 24-6-2019.
– Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.
(Ελληνική περιεκτική παροιμία).
– Από όπου λείπει η καρδιά εκεί μιλάει η γλώσσα.
– Η γλώσσα σπαθί δεν είναι, κι όμως κόβει!
– Απ΄όλα τα μιλούμενα η γλώσσα ΄χει τη χάρη,
Μα πρέπει ο νους να τση κρατεί σφικτά το χαλινάρι.
Εάν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν παρών σε αυτό το μάθημα, θα επαναλάμβανε νομίζω ό,τι είπε στο παραπάνω (Ε).
Πολύ καλό θέμα θαρρώ, για το επόμενο μάθημα στο Φιλοσοφικό Καφενείο Μελβούρνης!