Κυριακή 26 Αυγούστου 2018. Ώρα 2.30 μ.μ.
Στο Περαχώρι τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Μανόλη Ξυλούρη ή Τζιτζή (1844 – 1913)
Ο Μανόλης Ξυλούρης ή Τζιτζής γεννήθηκε το έτος 1844 στα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Πατέρας του ήταν ο Νικόλαος Ξυλούρης από την ιστορική οικογένεια των Ξυλούρηδων. Μητέρα του ήταν η Αικατερίνη από την εξίσου ιστορική οικογένεια των Σμπώκηδων. Ο Μανόλης Ξυλούρης ή Τζιτζής παντρεύτηκε την Ευθυμία ( Πασπαράκη ) και απέκτησε εφτά παιδιά. Τον Γιώργη, τον Νικόλαο, τον Ανδρέα, τον Θανάση, την Αθηνά, την Ειρήνη και την Κωνσταντινιά.
Ο Εμμανουήλ Ξυλούρης ήταν στο ανάστημα ψηλός, είχε αρρενωπό πρόσωπο, μουστάκια και γενειάδα μαύρου χρώματος. Μυώδη μπράτσα και πόδια. Είχε πλατύ στήθος και διακρινόταν για την μετριοφροσύνη του. Πολλές φορές τον ρωτούσαν για τα ηρωικά του κατορθώματα, αλλά απέφευγε να απαντά.
Ο Ανωγειανός Εμμανουήλ Ιωάννου Χαιρέτης, ο επονομαζόμενος Τορπίλης, στις 10 Φεβρουαρίου 1938, συνέταξε πολυσέλιδο χειρόγραφο το οποίο αναφέρεται στην δράση του Εμμανουήλ Ξυλούρη ή Τζιτζή (1844-1913) στις επαναστάσεις εναντίον των Τούρκων του 1866, 1878 και 1896. Περιγράφει με λεπτομέρειες πολλές μάχες και γεγονότα των παραπάνω επαναστάσεων, τη συμμετοχή σ’αυτές όχι μόνο του Μανόλη Ξυλούρη ή Τζιτζή αλλά και των Ανωγειανών και των Άνω Μυλοποταμιτών, καθώς και διάφορα περιστατικά που συνέβησαν στην διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Ο Μανόλης Χαιρέτης έγραψε το χειρόγραφο σε ηλικία 78 ετών. Στην επανάσταση του 1866 ήταν πέντε χρονών και βίωσε τα δεινά του πολέμου. Πολλοί αγωνιστές διηγήθηκαν στον ίδιο κατόπιν τα γεγονότα. Στην ιστορική έρευνα θεωρείται αξιόπιστο και μοναδικό το έγγραφο του Μανόλη Χαιρέτη ή Τορπίλη.
Τις τελευταίες φράσεις του εγγράφου, (που απουσιάζουν από το πρωτότυπο), όπου αναγράφεται και η ημερομηνία σύνταξής του, σε δακτυλογραφημένο αντίγραφο, παρέδωσε ο Μιχάλης Ξυλούρης του Εμμανουήλ, κάτοικος Ηρακλείου. Ανέφερε ότι το αντίγραφο αυτό βρισκόταν στα χέρια του θείου του Χριστομιχάλη Ξυλούρη.
Σήμερα, τα δισέγγονα του Μανόλη Ξυλούρη ή Τζιτζή, διατηρούν τα όπλα του προπάππου τους (το τουφέκι μήκους δύο μέτρων και τις μαχαίρες του), πολλές φωτογραφίες και πορτραίτα της εποχής. Διασώζουν και πολλά προφορικά στοιχεία που άκουγαν από τον πατέρα και τον παππού τους για τον ατρόμητο καπετάνιο Τζιτζή.
Το έγγραφο του Εμμανουήλ Χαιρέτη ή Τορπίλη, βρίσκεται στο αρχείο Ι. Μουρέλλου, στο Ιστορικό Αρχείο του Ιστορικού Μουσείου Ηρακλείου με στοιχεία : αριθ. 435, Φ9γ, σειρά 1. Αποτελείται από δώδεκα μακρόστενα λευκά φύλλα διαστάσεων 20Χ60 εκ. γραμμένα σε γραφομηχανή της εποχής.
Το κείμενο είναι σε γλώσσα καθαρεύουσα.
