Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα της Αττικής, της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, που αντιστοιχεί στην περιοχή της αρχαίας Αττικής (δηλαδή της περιοχής όπου κατοικούσαν οι Αθηναίοι).
Επιπλέον είναι η πρωτεύουσα και του Ελληνικού κράτους.
Γενικά
Οι αρχαίοι Αθηναίοι δημιούργησαν ένα θαυμάσιο πολιτισμό σε χρόνο που οι άλλοι λαοί είχαν σκοτάδι. Η Αθήνα προκαλεί και σήμερα το θαυμασμό και το σεβασμό των άλλων λαών με τα υπέροχα, μεγαλόπρεπα μνημεία, τα αγάλματα και άλλα έργα τέχνης. Εδώ δίδαξαν οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι, εδώ έγραψαν τα αθάνατα ποιήματά τους οι τραγωδοί, εδώ έπλασαν και άφησαν τα έργα τους οι γλύπτες.
Ετυμολογία
Από τη μυθολογία είναι γνωστό ότι έχει το όνομα της θεάς της σοφίας, της Αθηνάς, μετά από τον αγώνα της με το Θεό της θάλασσας τον Ποσειδώνα για να φανεί το καλύτερο δώρο, που είχε καθένας για την πόλη αυτή. Άλλοι όμως ερμηνεύουν το όνομα Αθήνα ως εξής υποστηρίζουν ότι σχηματίστηκε από τη λέξη άθος=άνθος ή το ρήμα θάω=θηλάζω, ώστε η λέξη Αθήνα σημαίνει “Ανθούσα” ή “Εύφορη”.
Γεωγραφική Θέση
Η πόλη βρίσκεται στο νότιο μέρος του λεκανοπέδιου της Αττικής που μόνο στα νότια έχει άνοιγμα στη θάλασσα, ενώ από τις άλλες τρεις πλευρές κλείνεται με βουνά: την Πάρνηθα στο βορρά, την Πεντέλη ΒΑ με τα περίφημα μάρμαρα, τον Υμηττό ΝΑ, το Αιγάλεω Δ, τη Ζαχαρίτσα και τον Κορυδαλλό.
Εκτός από τα βουνά αυτά υπάρχουν πολλοί μικροί λόφοι όπως ο Λυκαβηττός (277 μ. ύψος) με πεύκα ολόγυρα και στην κορφή του το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, τα Τουρκοβούνια (439 μ.), ο Αρδηττός (133 μ.), όπου έδιναν όρκο οι δικαστές της Ηλιαίας, ο λόφος του μουσείου (147 μ.), ο σημερινός λόφος Φιλοπάππου, ο λόφος των Νυμφών με το αστεροσκοπείο Αθηνών και κοντά σ’ αυτόν ένας μικρότερος λόφος με τον αρχαίο ναό του Θησείου.
Συνέχεια, στα δυτικά, ο λόφος του Κολωνού (56 μ.) με πολλά πεύκα, ο λόφος του Στρέφη, κοντά στην πλατεία Εξαρχείων. Κοντά στο λόφο των Νυμφών και απέναντι από το Λυκαβηττό υπάρχει ο βράχος της Ακρόπολης (156 μ.) και στα πόδια του ο τεράστιος βράχος του Άρειου Πάγου. Ποτάμια δεν υπάρχουν, παρά μόνο δύο χείμαρροι: ο Ιλισός και ο Κηφισός.
Κλίμα
Το κλίμα. Η Αθήνα βρίσκεται στον 38ο παράλληλο του βόρειου ημισφαίριου της γης σε γεωγραφικό πλάτος 37″58′ 18′ 68 και γεωγραφικό μήκος 23’43’ και έχει εύκρατο μεσογειακό κλίμα με μέση θερμοκρασία 17,7°, 98 ημέρες του χρόνου βροχή και με ύψος νερού 393 χιλιοστά. Ο χειμώνας διαρκεί από Δεκέμβριο μέχρι το Μάρτιο με περισσότερο κρύο τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο, χωρίς να λείπουν οι καλοκαιριάτικες ημέρες, οι “αλκυονίδες”, όπως λέγονται. Πιο ζεστοί μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος με μέση μέγιστη θερμοκρασία 32,4°. Οι άνεμοι στην Αθήνα είναι βόρειοι και νότιοι. Οι βροχές της ελάχιστες, αλλά ραγδαίες προκαλούν ζημιές και πλημμύρες και το χιόνι σπάνιο. Γνωστός σ’ όλον τον κόσμο ο αττικός ουρανός για το γαλανό του χρώμα. Γενικά το κλίμα της Αθήνας είναι υγιεινό.
Ιστορία
Προϊστορία
Αν και υπάρχουν διάφοροι μύθοι για την ίδρυση της πόλης, βέβαιο είναι ότι οι πρώτοι κάτοικοι αυτής, που ήταν περήφανοι, γιατί θεωρούσαν τους εαυτούς τους πραγματικούς Αθηναίους, είχαν έλθει κυνηγημένοι από ελληνικά φύλα σαν πρόσφυγες.
Αυτοί λοιπόν οι κάτοικοι ήταν απόγονοι των Αλκμαιωνιδών, των Παιονιδών κ.ά. Εκεί εγκαταστάθηκαν και αφομοιώθηκαν μεταξύ τους τόσο, ώστε να αποκτήσουν κοινή συνείδηση και να ξεχάσουν τον πρώτο τους τόπο. Οι πρόσφυγες χωρίστηκαν σε δώδεκα (12) κοινότητες και για να ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους δημιούργησαν ένα κέντρο, την πόλη με το “άστυ”, δηλ. το κάστρο, το αμυντικό φρούριο.
Κραναός
Ο πρώτος μύθος για την Αθήνα φέρει ως βασιλιά της τον Κραναό, γύρω στα 1500 π.Χ., όταν έγινε ο κατακλυσμός και σώθηκαν ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα. Ο Κραναός είχε τρεις κόρες: την Κρανάη, την Κραναίχμη και την Ατθίδα Ο παλιότερος συνοικισμός της Αθήνας, που ήταν κοντά στο λόφο των Μουσών, ονομάστηκε “Κραναά” ή “Κραναών πόλις”. Το όνομα της Κρανάης πήρε η Μακρόνησος (νησάκι στα Ανατολικά του Λαυρίου) και της Ατθίδας η χώρα Ατθίδα ή Αττική.
Κέκροπας
Σύμφωνα όμως με άλλο μύθο ο Κέκροπας, που έφυγε απ’ την Αίγυπτο, έφτασε στην Αθήνα και έγινε βασιλιάς της. Στην Ακρόπολη πάνω έκτισε το ανάκτορό του και διάφορους ναούς και ονόμασε τη χώρα Κεκροπία, αφού ένωσε όλους τους κατοίκους της Αττικής σε δώδεκα ισχυρές πόλεις με κυβερνήτη τους έναν άρχοντα. Κόρες του Κέκροπα ήταν: η Έρση, η Πάνδροσος και η Άγραυλος, που προσωποποιούσαν τη δροσιά και ήταν νύφες της βροχής. Απ’ τους απόγονούς του κυριότεροι ήταν: ο Αμφικτύωνας, που ίδρυσε τις αμφικτιονίες των Θερμοπυλών, ο Ερεχθέας, ο Τριπτόλεμος, βασιλιάς της Ελευσίνας και ο πατέρας του Θησέα, ο Αιγέας.
Ο Θησέας ένωσε αργότερα τις δώδεκα κοινότητες σε ένα κέντρο στην πόλη της Αθήνας. Άρχισε τότε η ανάπτυξη της πόλης γρήγορα και με θαυμαστό ρυθμό, κτίστηκαν ναοί, βωμοί, θέατρα, αγορά, στολίστηκε με αγάλματα και έγινε περίφημη για την ομορφιά της.
Κλασσική Εποχή
Ως τελευταίος της βασιλιάς αναφέρεται ο Κόδρος, που θυσιάστηκε για να σώσει την πόλη του από τους Δωριείς. Μετά το θάνατό του οι Αθηναίοι διάλεξαν τρεις άρχοντες για κυβερνήτες τους: τον “Επώνυμο” (υπεύθυνος για τη διοίκηση), τον “Πολέμαρχο” (για τα στρατιωτικά και πολεμικά) και τον “άρχοντα βασιλιά” (για τα θρησκευτικά).
Στην αρχή αυτοί οι άρχοντες ήταν ισόβιοι, αλλ’ αργότερα έγιναν εννέα, τους εξέλεγαν οι ευπατρίδες, κυβερνούσαν ένα χρόνο μόνο και έμπαιναν στον Άρειο Πάγο σαν ισόβια μέλη. Αυτά τα χρόνια οι Αθηναίοι διακρίνονταν σε φυλές (Γελέοντες, Οπλίτες, Αργαδείς, Αιγικορείς) και σε τάξεις (ευπατρίδες, μεγαλοκτηματίες. γεώμοροι δηλ. γεωργοί και δημιουργοί – βιοτέχνες).
Με την ανάπτυξη όμως της ναυτιλίας και της βιοτεχνίας, οι γεωργοί άρχισαν να υποφέρουν υποθηκεύοντας τα κτήματά τους, για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για τη ζωή τους. Γι’ αυτό ζήτησαν να μη τους διοικούν οι αριστοκράτες και ανάθεσαν στο Δράκοντα (624 π.Χ.) να γράψει νόμους, που όμως ήταν πολύ σκληροί και δεν ωφέλησαν καθόλου αντίθετα συνεχίστηκαν οι ταραχές περισσότερο.
Σολώνεια Περίοδος
Το 594 π.Χ. κυβερνήτης της Αθήνας ως “επώνυμος” άρχοντας έγινε ο Σόλωνας, που ανακούφισε με τους νόμους του, την “σεισάχθεια”, τη γεωργική τάξη. Με τους νόμους του ελευθερώθηκαν οι αγρότες από τα χρέη και οι δούλοι που είχαν πουληθεί, χωρίστηκαν οι πολίτες σε τάξεις ανάλογα με την περιουσία τους, τους άρχοντες τους διάλεγε ο λαός. Ακόμη έκαμε Βουλή από 400 πολίτες, κατάρτισε το ανώτατο δικαστήριο, τον Άρειο Πάγο, και το άλλο ανώτατο δικαστήριο, την Ηλιαία.
Μετά το Σόλωνα έγινε άρχοντας ο Πεισίστρατος, τηρητής των νόμων που βρήκε, προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών και οργανωτής εορτών, όπως τα Παναθήναια. Αυτόν του διαδέχτηκαν οι δυο γιοι του: Ίππαρχος και Ιππίας. Αλλά μετά τη δολοφονία του πρώτου, ο δεύτερος έγινε πολύ σκληρός κυβερνήτης, γι’ αυτό διώχτηκε και τη διοίκηση της πόλης ανάλαβε ο Κλεισθένης, που πολιτογράφησε όλους τους κατοίκους ως Αθηναίους πολίτες και τους ανάγκασε να μείνει καθένας σε όποια φυλή ήθελε. Αυτός εισήγαγε και το θέμα του “οστρακισμού” (ψήφιζαν γράφοντας το όνομα εκείνου που θα εξόριζαν σε όστρακο).
Από τότε άρχισε η ανάπτυξη του αττικού πολιτισμού, που ήταν συνδυασμός του ιωνικού και δωρικού πολιτισμού.
Όταν ήρθαν στην Αττική οι Δωριείς, ανάγκασαν τους Αχαιούς να φύγουν σε άλλες πόλεις. Πολλοί απ’ αυτούς πήγαν στη Μ. Ασία και μαζί τους πήγε ο μυκηναϊκός πολιτισμός. Η νέα τους πατρίδα ήταν η Ιωνία, πλούσια, με πολλά προϊόντα που κατοικήθηκε μόνο στα παράλιά της.
Περσική Εισβολή
Τούτο έγινε αιτία να τους κατακτήσουν οι Πέρσες και να έρθουν σε βοήθειά τους οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς και να κηρύξουν τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας, το 493 π.Χ., στέλνοντας στη Ελλάδα το Μαρδόνιο, που μια φοβερή θύελλα κατάστρεψε τα καράβια του. Το 490 π.Χ. έφτασαν ο Δάτης και ο Αρταφέρνης, κατάστρεψαν την Ερέτρια, αλλά νικήθηκαν από τους Αθηναίους και λίγους Πλαταιείς στη μάχη του Μαραθώνα.
Τρίτη εκστρατεία των Περσών με το βασιλιά τους Ξέρξη το 480 π.Χ.
Στις Θερμοπύλες γράφει σελίδες δόξας ο Λεωνίδας με τους 300 Σπαρτιάτες, τους 700 Θεσπιείς και 4.000 άλλους Έλληνες, ενώ στο Αρτεμίσιο ο Ευρυβιάδης βουλιάζει τα βαρβαρικά πλοία. Ο Ξέρξης καταστρέφει την Αθήνα, αλλά βλέπει και την καταστροφή του στόλου του στην ενδοξότερη ναυμαχία της Σαλαμίνας, που έγινε με την καθοδήγηση του Θεμιστοκλή. Οι Πλαταιείς με Αθηναίους, Σπαρτιάτες και άλλους συμμάχους έκλεισαν τη θριαμβευτική αμυντική τους πορεία κατά των Περσών. Ο Κίμωνας ο Αθηναίος νικά τους εχθρούς στη Μυκάλη, ελευθερώνει τους Ίωνες και εξουδετερώνεται για πάντα ο κίνδυνος απ’ τους Πέρσες.
Τέχνη – Χρυσοί αιώνες της Αθήνας
Μετά τις νίκες τους οι Αθηναίοι ασχολήθηκαν με τα έργα που αφορούσαν την πόλη τους και ανάπτυξαν το “χρυσό αιώνα”, όπως ονομάστηκε η χρονική αυτή περίοδος, που δε φάνηκε ποτέ άλλη στην Ιστορία αντάξια εκείνης. Άρχοντας της Αθήνας ήταν ο “Ολύμπιος” Περικλής που διαμόρφωσε πολλούς νόμους δίνοντας περισσότερα δικαιώματα στους φτωχούς και μεγαλώνοντας τη δύναμη της βουλής και της εκκλησίας του δήμου. Αναπτύχθηκε στα χρόνια αυτά ο Πειραιάς, που έγινε εμπορικό κέντρο και συμμάχησε η Αθήνα με πόλεις της Ιταλίας, Σικελίας και άλλες ελληνικές πόλεις. Ο Περικλής ξανάχτισε την πόλη, που είχαν καταστρέψει οι Πέρσες με τις επιδρομές τους, και έθεσε σκοπό να κάνει την πόλη του την ωραιότερη και ενδοξότερη όλου του τότε γνωστού κόσμου.
Κάλεσε δυο αρχιτέκτονες τον Ικτίνο και του Καλλικράτη ως και το Μνησικλή και το γλύπτη Φειδία και τους ανάθεσε να στολίσουν την πόλη. Με την έμπνευση και το ταλέντο αυτών των μυστών της τέχνης κτίζεται το αρχιτεκτονικό αριστούργημα όλων των αιώνων, το λαμπρότερο μνημείο της αρχαιότητας, ο Παρθενώνας.
Τη διακόσμησή του ανάλαβε ο Φειδίας, που έδωσε μια άφθαστη ομορφιά και ένα μεγαλείο σ’ αυτό το υπέροχο οικοδόμημα. Η Ακρόπολη όμως είχε ακόμη τα Προπύλαια, στην είσοδο του ιερού βράχου, το ναό της Απτέρου Νίκης του Καλλικράτη, το άγαλμα από χαλκό της Αθηνάς της Προμάχου, το Ερεχθείο με τις Καρυάτιδες κ.α.
Η Ποικίλη Στοά στολίστηκε με τις τοιχογραφίες του Πολυγνώτου ολόκληρη η πόλη στολίζεται με ωραιότατα αγάλματα του Μύρωνα και άλλων καλλιτεχνών.
Εκτός όμως από τις τέχνες στην ακμή τους έφτασαν και τα γράμματα. Αναπτύσσεται η δραματική ποίηση με τους αξεπέραστους κορυφαίους τραγωδούς της: τον Αισχύλο, το Σοφοκλή και τον Ευριπίδη και η κωμωδία με αντιπρόσωπο τον Αριστοφάνη τα έργα αυτών των ποιητών διδάσκονται και σήμερα και παίζονται σε θέατρα όλου του κόσμου, γιατί τα διδάγματά τους δεν έπαψαν ποτέ να συγκινούν τους ανθρώπους.
Τον αιώνα αυτό ο Ηρόδοτος γράφει το ιστορικό του έργο και αναδείχνεται σε “πατέρας της Ιστορίας”, ενώ καθιερώνεται ως κορυφαίος ιστορικός όλων των εποχών ο μεγάλος Θουκυδίδης. Η ιερή πόλη της Αθηνάς αποκτά λοιπόν τον 5ο αιώνα τη μεγαλύτερη δόξα της, που δεν έσβησε μέχρι σήμερα και γίνεται το πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο του κόσμου της αρχαιότητας.
Πελοποννησιακός Πόλεμος
Η δόξα όμως αυτή των Αθηναίων προκάλεσε τη ζήλια, αλλά και το φόβο άλλων πόλεων, της Σπάρτης και των συμμάχων της.
Όλοι αυτοί προσπαθούσαν να βρουν αφορμή, που δεν άργησε να έρθει, για να επιτεθούν εναντίον των Αθηναίων. Ο πόλεμος αυτός, γνωστός με το όνομα πελοποννησιακός πόλεμος, κράτησε από το 431 ως το 404 π.Χ. και τελείωσε με την καταστροφή και ήττα της Αθήνας.
Νέοι αγώνες για την ηγεμονία
Αλλά οι νικητές αυτού του πολέμου, οι Σπαρτιάτες, δεν διατήρησαν επι πολύ την ηγεμονία τους. Ηττήθηκαν από τους Θηβαίους, που είχαν στρατηγούς τον Επαμεινώνδα και τον Πελοπίδα. Αλλά ούτε οι Θηβαίοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν την ηγεμονία επι μακρόν και μοιραία υποτάχθηκαν στη νέα ελληνική δύναμη του βορρά, την Μακεδονία.
Αυτοί με βασιλέα το Φίλιππο, σε αποφασιστική μάχη με τους Θηβαίους και Αθηναίους στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας το 338 π.Χ., νικούν τους Έλληνες της νότιας χώρας και γίνονται κύριοι όλης σχεδόν της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε την ανάπτυξη των επιστημών στην Αθήνα και των τεχνών. Αυτά τα χρόνια έζησαν και δίδαξαν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και Αριστοτέλης, έγραψε την ιστορία του ο Ξενοφώντας, έγιναν γνωστοί για τη ρητορική τους τέχνη ο Ισοκράτης, ο Δημοσθένης, ο καλύτερος όλων, ο Αισχίνης και ο Λυσίας.
Σε αυτούς τους χρόνους φιλοτεχνήθηκαν τα θαυμάσια έργα του Πραξιτέλη και τόσων άλλων.
Ελληνιστική Εποχή
Μετά τη δολοφονία του Φιλίππου, τη βασιλεία ανάλαβε ο γιος του ο Αλέξανδρος, ο ένδοξος γιος της μακεδονικής γης, που έφερε τον ελληνικό πολιτισμό στα βάθη της Ασίας, που άφησε στο πέρασμά του πόλεις – σημεία φωτεινά του πνεύματος της πατρίδας του. Ο Αλέξανδρος έμεινε στην Ιστορία ως ο μεγαλύτερος κατακτητής. Πέθανε πολύ νέος και το κράτος, που είχε δημιουργήσει, διαιρέθηκε και έγινε εύκολη λεία για τους Ρωμαίους. Τότε επαναστάτησαν και οι Αθηναίοι, αλλά νικήθηκαν στο Λαμιακό Πόλεμο (322 π.Χ.) και η παρακμή της Αθήνας επιταχύνθηκε.
Ρωμαϊκή Εποχή
Μετά την υποδούλωση της Ελλάδας στους Ρωμαίους η Αθήνα κατόρθωσε να αναπτύξει το εμπόριο, αλλά οι φόροι ήταν πολύ βαρείς και πολύ συχνά επαναστατούσε, με αποτέλεσμα να πνίγεται στο αίμα. Αργότερα ο Σύλλας καταστρέφει κυριολεκτικά την Αττική κόβοντας τα δέντρα, καίγοντας τις αγροικίες, γιατί οι Αθηναίοι είχαν βοηθήσει το Μιθριδάτη, βασιλιά του Πόντου, όταν αυτός αντιστάθηκε στους Ρωμαίους. Παρ’ όλη την καταστροφή η πόλη διατηρεί τις σχολές της, όπου έρχονται πολλοί ρήτορες και πολιτικοί άνδρες της Ρώμης, για να γευτούν την πηγή του πνεύματος των Αθηναίων (Κικέρωνας, Οράτιος, Μάρκος Αντώνιος κ.α.). Αν και είχε χάσει το παλιό της μεγαλείο, της έμεινε το προνόμιο να είναι το σχολείο της ανθρωπότητας.
Έτσι τη βρήκε και ο Απ. Παύλος, που ήρθε και μίλησε από το βήμα του Άρειου Πάγου για τη νέα θρησκεία.
Η Αθήνα και στα χρόνια του χριστιανισμού είναι το πνευματικό κέντρο που επισκέπτονται νέοι από την Ελλάδα, τη Ρώμη και από άλλα έθνη. Ακόμα και οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας και οι τρεις Ιεράρχες σ’ αυτή διδάχτηκαν την αρχαία φιλοσοφία και τη ρητορική τέχνη. Το 2ο μ.Χ. αιώνα ο Αδριανός, αυτοκράτορας της Ρώμης, φτιάχνει μια νέα Αθήνα ωραία, με αγάλματα και εορτές και την κάνει πανελλήνιο και οικουμενικό διδασκαλείο. Και οι διάδοχοί του οι Αντωνίνοι διατήρησαν την Αθήνα όπως την ήθελε ο Αδριανός.
Στα επόμενα χρόνια ο Μ. Κωνσταντίνος φρόντισε την πόλη, αλλά ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη, που έφερε αναπόφευκτα το μαρασμό της πόλης της Αθηνάς. Μόνο οι φιλοσοφικές σχολές λειτουργούσαν.
Σ’ αυτή φοίτησε και ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, που προσπάθησε να ζωντανέψει τη θρησκεία των δώδεκα θεών και να αναστήσει την παλιά δόξα.
Βυζαντινή Εποχή
Τα χρόνια όμως της βυζαντινής αυτοκρατορίας η Αθήνα έγινε ένα ασήμαντο χωριουδάκι, κυρίως όταν ο Ιουστινιανός έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές της και έκανε τους αρχαίους ναούς χριστιανικές εκκλησίες. Όλα τα επόμενα χρόνια η Ιστορία δεν αναφέρει σχεδόν τίποτα για την Αθήνα. Το 1019 ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, μετά τη νίκη του εναντίον των Βουλγάρων, πήγε στην Αθήνα και έκανε λειτουργία στο ναό της Παναγίας της Αθηνιώτισσας που στεγαζόταν στον Παρθενώνα.
Μετά από 200 περίπου χρόνια, το 1204, επιτέθηκε ο Λέοντας Σγουρός στην Αθήνα, αλλά τον απέκρουσε ο Μ. Ακομινάτος. Τον ίδιο χρόνο όμως την πόλη πολιόρκησαν οι Φράγκοι, νίκησαν τους ντόπιους και λεηλάτησαν τις εκκλησίες παίρνοντας χειρόγραφα και άλλα κειμήλια.
Τουρκοκρατία
Στην κατοχή των Φράγκων η Αθήνα έμεινε μέχρι το 1456, που την κατέλαβαν οι Τούρκοι με τον Μωάμεθ Β’, θαυμαστή της αρχαίας της Ιστορίας, για την αγάπη του αυτή πήρε η πόλη και ιδιαίτερα προνόμια, που όμως δεν τηρήθηκαν από όλους τους διαδόχους του Μωάμεθ Β’. Ο Παρθενώνας είχε γίνει κατοικία του Τούρκου φρούραρχου και αποθήκη όπλων και πυρίτιδας. Κάποιο βράδυ όμως του χειμώνα του 1656 κεραυνός κατάστρεψε τα Προπύλαια, όπου κατοικούσε ο φρούραρχος. Τα 1687 πολιορκείται η Αθήνα από τους Ενετούς, για να την ελευθερώσουν από τους Τούρκους.
Στη διάρκεια αυτής της πολιορκίας ένα βλήμα του Μοροζίνι έπεσε στην πυριτιδαποθήκη του Παρθενώνα και κατάστρεψε τον αρχαίο ναό δίνοντάς του τη σημερινή του μορφή. Οι Ενετοί νίκησαν τους Τούρκους, αλλ’ οι τελευταίοι την ξαναπήραν μετά από μερικούς μήνες, τη λεηλάτησαν άγρια και έδιωξαν τους κατοίκους της, που μόνο μετά από τρία χρόνια ξαναγύρισαν (1691).
Όλα τα άλλα χρόνια η Αθήνα τα έζησε μέσα στη σκλαβιά από τους Τούρκους ως το 1821, που φάνηκε να ξημερώνει η ημέρα της ελευθερίας.
Ελληνική Επανάσταση
Τις 25 Απριλίου του 1821 έχουμε την επανάσταση των Αθηναίων που αποκλείουν τους Τούρκους στην Ακρόπολη και μετά από πολιορκία μηνών που διακόπτεται μόνο όταν ήλθε ο Ομέρ Βρυώνης ελευθερώνουν τη σημερινή πρωτεύουσα. Το 1826 όμως ο άγριος Κιουταχής γίνεται κυρίαρχος της Αθήνας και αναγκάζει τους Έλληνες να κλειστούν στην Ακρόπολη. Τούτους εφοδιάζει ο φιλέλληνας Φαβιέρος.
Ο Γ. Καραϊσκάκης ενώ ετοιμάζεται να ελευθερώσει την Αθήνα, σκοτώθηκε το 1827 και οι Έλληνες αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν και να φύγουν στα νησιά, για να γυρίσουν πάλι το 1830, που βρήκαν την πόλη τους ερείπια. Τελικά, η Αθήνα έγινε ελεύθερη στις 31 Μαρτίου του 1834, την ανακηρύσσουν πρωτεύουσα της Ελλάδας, μια πόλη με 8.000 κατοίκους.
Νεότερη Εποχή
Μετά από έναν αιώνα η Αθήνα γνωρίζει πάλι τη σκλαβιά των Γερμανών αυτή τη φορά, κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου. Το 1941 στις 27 του Απρίλη, οι Γερμανοί με τους συμμάχους τους Ιταλούς πατούν το πόδι τους στην πρωτεύουσα και γίνονται κύριοι της Ελλάδας. Έγινε τότε η Αθήνα μια αντιστασιακή ανθρώπινη ομάδα, που έταξε σκοπό της την απελευθέρωσή της και όλης της χώρας και που ήρθε μετά από 4 περίπου χρόνια, 12 Οκτωβρίου 1944.
Ρυμοτομία
Όταν άρχισε η παρακμή της Αθήνας, η πόλη άρχισε να χάνει τους κατοίκους της και την παλιά της μορφή, που τη ζωντάνεψε λίγο ο Αδριανός, αλλά τίποτε δεν της έδωσε το παλιό της μεγαλείο. Έτσι ασήμαντο και μικρό χωριό έμεινε όλα τα χρόνια, ως την απελευθέρωση της Ελλάδας απ’ τους Τούρκους, που τη βρήκε ερειπωμένη και καταστραμμένη.
Μετά το 1830 οι Αθηναίοι ανάθεσαν στους αρχιτέκτονες Στάμο Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ να συντάξουν το ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης, τούτο πρόβλεπε ωραίους δρόμους, μεγάλες πλατείες, πάρκα κ.α. Δυστυχώς δεν εφαρμόστηκε αυτό, αλλά το σχέδιο του Λέοντα Κλέντζε που ήλθε από το Μόναχο, όταν ήταν βασιλιάς ο Όθωνας. Ο Κλέντσε πιθανώς νόμιζε ότι η Αθήνα θα έμενε ένα ταπεινό χωριουδάκι και σκέφτηκε να στενέψει τους δρόμους, να περιορίσει τους κήπους και τις πλατείες.
Η πρώτη οδός, που χαράχτηκε ήταν η οδός Αιόλου, αργότερα η Ερμού και η Αθηνάς.
Βέβαια στα επόμενα χρόνια το σχέδιο αυτό του Κλέντσε τροποποιήθηκε πολλές φορές, αλλά δεν ήταν δυνατό να διορθωθούν όλα τα λάθη που είχαν γίνει τότε. Το 1846 έγινε μια επιτροπή στρατιωτικών και πολιτικών αρχιτεκτόνων που διαμόρφωσε το σχέδιο του Κλέντσε. Αλλά η πόλη μεγάλωνε διαρκώς, οι άνθρωποι έχτιζαν τα σπίτια τους όπου μπορούσαν, χωρίς να βασίζονται σε σχέδιο πόλης. Το 1856 και το 1860 μια προσπάθεια αναμόρφωσης της πόλης δεν είχε κανένα αποτέλεσμα.
Στα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α’ και μάλιστα μετά το 1880 παρατηρήθηκε μεγάλος οικοδομικός οργασμός, κτίστηκαν τότε σπίτια χωρίς να παίρνεται υπόψη το σχέδιο και χάλασαν όλη την όψη της πόλης. Τα σχέδια, που έγιναν αργότερα, δεν έφεραν ουσιώδεις μεταβολές, γιατί χρειάζονταν πολλά χρήματα για την αποζημίωση αυτών που θα κατεδάφιζαν τα σπίτια τους. Στην Αθήνα ήρθαν 130.000 περίπου πρόσφυγες μετά τη μικρασιατική καταστροφή, για τους οποίους κτίστηκαν συνοικισμοί, χωρίς σχέδιο, όπου και όπως ήταν δυνατό για να στεγάσουν το λαό. Αργότερα πολλοί έχτισαν σπίτια μακριά απ’ το κέντρο της Αθήνας, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν συνοικίες χωρίς καθόλου ρυμοτομικό σχέδιο.
Το 1926 και 1935, μετά από μελέτες έγιναν ορισμένες τροποποιήσεις, το 1937 ιδρύθηκε ο Ανώτατος Πολεοδομικός Οργανισμός, που τη δραστηριότητά του διακόπτει ο πόλεμος.
Τα σπίτια μέχρι το 1900 ήταν μονώροφα και με αυλή στις συνοικίες και τριώροφα στο κέντρο. Αλλά από τον 20ο αιώνα η Αθήνα γέμισε από “τσιμεντένιες” πολυκατοικίες τη μια κοντά στην άλλη, χωρίς κήπους ή αυλές, που χτίζονται πολλές φορές σε βάρος του πράσινου. Παράλληλα άρχισε η δημιουργία και κατασκευή δρόμων στο κέντρο της πόλης πρώτα (Ερμού, Αιόλου, Αθηνάς), αργότερα στις συνοικίες.
Βέβαια μειονεκτούσαν πολύ, γιατί γέμιζαν λάσπη το χειμώνα και σκόνη το καλοκαίρι, μέχρι τότε που τους ασφαλτοστρώσανε.
Σήμερα, η “κυρίως” πόλη πάσχει από κακή ρυμοτομία, έλλειψη πράσινου, οικοδομική αναρχία και κακή λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος. Επίσης, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, που έγινε αισθητή τα τελευταία χρόνια με την εμφάνιση του “νέφους” και το “κυκλοφοριακό” είναι δυο Βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Αθηναίοι σήμερα.
Οδικό Δίκτυο
Οι σπουδαιότεροι από τους δρόμους της Αθήνας είναι:
Οδός Σταδίου
Συνδέει την Ομόνοια με το Σύνταγμα και είναι ο κυριότερος και κεντρικότερος δρόμος με μεγάλη πάντοτε κίνηση πεζών και αυτοκινήτων. Σ’ αυτό το δρόμο Βρίσκονται: το Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, η πλατεία Κολοκοτρώνη με το άγαλμα του “Γέρου” στο μέσο, το Μέγαρο της Παλιάς Βουλής όπου στεγάζεται το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, στο οποίο φυλάσσονται από το 1961 πολύτιμα κειμήλια της σύγχρονης ιστορίας μας, – με τα αγάλματα των Χ. Τρικούπη και Θ. Δηλιγιάννη, το κτίριο του Ο.Τ.Ε., η πλατεία Κλαυθμώνος και πιο κάτω το Αρσάκειο, που καταλαμβάνει το τετράγωνο μεταξύ των οδών Σταδίου – Πεσματζόγλου – Πανεπιστημίου – Αρσάκη. Σ’ όλο το μήκος της οδού Σταδίου υπάρχουν πολλά καταστήματα και γραφεία.
Λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου
Άλλοτε ονομαζόταν Πανεπιστημίου. Αρχίζει από τα Παλιά Ανάκτορα (Βουλή) και τελειώνει στην Ομόνοια. Σ’ αυτόν το δρόμο Βρίσκονται: το ξενοδοχείο “Μεγάλη Βρετανία”, το Μετοχικό Ταμείο Στρατού που αρχίζει από την οδό Σταδίου, το κεντρικό κατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδας και το Αρσάκειο. Απέναντι Βρίσκεται το μέγαρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο προσονομάζεται “Ιλίου Μέλαθρο”, η καθολική εκκλησία του Αγ. Διονυσίου, το Οφθαλμιατρείο, τα κτίρια της Ακαδημίας, του Εθνικού Πανεπιστημίου και της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Στο δρόμο αυτό, επίσης, βρίσκονται κινηματογράφοι, μεγάλα καταστήματα και ξενοδοχεία.
Οδός Ακαδημίας
Αρχίζει από τη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και τελειώνει στην πλατεία Κάνιγγος. Έχει την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, τη Λυρική Σκηνή και το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηνών, εκεί όπου ήταν το νοσοκομείο “η Ελπίς”. Και ο δρόμος αυτός έχει μεγάλη κίνηση.
Οδός 28ης Οκτωβρίου ή Πατησιών
Αρχίζει από την Πανεπιστημίου, κοντά στην Ομόνοια και φτάνει στη συνοικία Άνω Πατήσια. Είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος δρόμος της πόλης με μεγάλη κίνηση τρόλεϊ, λεωφορείων και ιδιωτικών αυτοκινήτων. Έχει πολλά καταστήματα, θέατρα, κινηματογράφους, τα κτίρια του Πολυτεχνείου, το Αρχαιολογικό Μουσείο με τον κήπο του, το κτίριο του Ο.Τ.Ε., το Οικονομικό Πανεπιστήμιο, την πλατεία Αμερικής, την πλατεία Κολιάτσου, την εκκλησία του Αγ. Λουκά και τη Φοιτητική Εστία.
Οδός Γ’ Σεπτεμβρίου
Αρχίζει από την πλατεία Ομόνοιας και τελειώνει στην οδό Αγίου Μελετίου. Είναι ένας απ’ τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με πολλά καταστήματα. Εκεί υπάρχει και το κτίριο των Πρώτων Βοηθειών.
Οδός Αγίου Κωνσταντίνου
Ξεκινά από την πλατεία Ομόνοιας, κατευθύνεται προς τα δυτικά και καταλήγει στη οδό Δηλιγιάννη και διευθύνεται προς τους σιδηροδρομικούς σταθμούς Λάρισας και Πελοποννήσου και στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου που τελειώνει στην Ιερά Οδό. Στο δρόμο αυτό βρίσκεται η μεγάλη εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου και το Εθνικό θέατρο.
Οδός Πειραιώς
Και αυτός ο δρόμος αρχίζει από την Ομόνοια και φτάνει μέχρι τον Πειραιά. Έχει πολύ μεγάλη κίνηση.
Οδός Αθηνάς
Αρχίζει από την πλατεία Ομόνοιας και τελειώνει στην πλατεία Μαναστηρακίου. Εκεί Βρίσκεται το δημαρχείο της Αθήνας που κτίστηκε το 1874, η κρεαταγορά, η ιχθυαγορά, η λαχαναγορά και πολλά μαγαζιά τροφίμων.
Οδός Αιόλου
Αρχίζει από Πανεπιστημίου, κοντά στην Ομόνοια και φτάνει στους πρόποδες της Ακρόπολης, στο ναό του Αιόλου. Έχει εμπορικά καταστήματα με μεγάλη κίνηση ανθρώπων και τις εκκλησίες Χρυσοσπηλιώτισσας και Αγ. Ειρήνης.
Οδός Ερμού
Ξεκινά από την πλατεία Συντάγματος, με πολλά εμπορικά καταστήματα και τον παλιό βυζαντινό ναό της Καπνικαρέας, και φτάνει στην πλατεία Μοναστηρακίου, όπου υπάρχουν σιδηροπωλεία και καταστήματα που πωλούν μεταχειρισμένα πράγματα, συνεχίζεται όμως μέχρι την οδό Πειραιώς.
Οδός Μητροπόλεως
Ξεκινά κι αυτή απ’ την πλατεία Συντάγματος. Σ’ αυτή Βρίσκεται το Υπουργείο Παιδείας με μια μικρή εκκλησία της Αγ. Δύναμης, ο μητροπολιτικός ναός και αρκετά καταστήματα.
Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας
Περνά από τη Βουλή και φτάνει μέχρι τη συνοικία Αμπελοκήπων και ίναι μια από τις μεγαλύτερες και ωραιότερες λεωφόρους της Αθήνας με το κτίριο του Υπουργείου Εξωτερικών, πρεσβείες ξένων κρατών, το “Μπενάκειο” μουσείο, τη Βουλή με μικρά ανθοπωλεία κάτω απ’ την πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων, το Βασιλικό Κήπο, τη Στρατιωτική Λέσχη, το Βυζαντινό Μουσείο, το Μουσείο Πολεμικής Τέχνης, τη Ριζάρειο Σχολή, το νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”, τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, τη Μονή Πετράκη, το ξενοδοχείο Χίλτον, το Ιπποκράτειο και το Αιγινήτειο νοσοκομείο, την Αμερικανική Πρεσβεία, τη Σχολή Κωφαλάλων κ.ά. Στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας βρίσκεται επίσης και το Μέγαρο Μουσικής, επιβλητικό και μοντέρνο οικοδόμημα, όπου δίνονται συναυλίες αξιόλογων ελλήνων και ξένων μουσουργών. Χαρακτηριστική για την τελειότητά της είναι ανυπέρβλητη ακουστική του Μεγάρου.
Λεωφόρος Αλεξάνδρας με το Πεδίον του Άρεως, το γήπεδο του Παναθηναϊκού, το αντικαρκινικό νοσοκομείο “Άγιος Σάββας”, το κτίριο του Άρειου Πάγου, πολλά μεγάλα κτίρια, κινηματογράφους και καλοκαιρινά θέατρα.
Λεωφόρος Συγγρού
Αρχίζει από την πύλη του Αδριανού και τελειώνει στο Δέλτα του Φαλήρου, όπου Βρίσκεται το άγαλμα του Ανδρέα Συγγρού. Περιλαμβάνει ζαχαροπλαστεία και καταστήματα με εκθέσεις αυτοκινήτων, το εργοστάσιο του “Φιξ”, που δεν λειτουργεί πια, το κτίριο της Ολυμπιακής Αεροπορίας, την εκκλησία του Αγ. Σωτήρος (Αγ. Σώστης), που την κατασκεύασαν γιατί σώθηκε ο Γεώργιος Α από απόπειρα δολοφονίας, τον Ιππόδρομο και πολλά κέντρα διασκέδασης.
Άλλοι δρόμοι που στολίζουν και εξυπηρετούν την πόλη είναι: Φιλελλήνων, κοντά στο Σύνταγμα, Αδριανού και Κυδαθηναίων που οδηγούν στην Πλάκα, Λιοσίων που φτάνει στους Αγ. Αναργύρους και Λιόσια, Αχαρνών που φτάνει μέχρι το Μενίδι, Ιερά Οδός που αρχίζει από Πειραιώς και διευθύνεται προς Δαφνί, Σκαραμαγκά, Ελευσίνα, Θήβα ή Μέγαρα και Κόρινθο, Λεωφόρος Βουλιαγμένης, Λεωφόρος Μεσογείων, Λεωφόρος Μιχαλακοπούλου κ.ά.
Πλατείες
Την πρωτεύουσα στολίζουν πολλές πλατείες. Απ’ αυτές η ωραιότερη είναι η πλατειά Συντάγματος, που πήρε το όνομά της από τη συγκέντρωση που έγινε σ’ αυτή το 1844. Η συγκέντρωση αυτή του αθηναϊκού λαού πέτυχε την ψήφιση του Συντάγματος από τον Όθωνα. Είναι μπροστά στη Βουλή απ’ την πλευρά της λεωφόρου Αμαλίας και μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, με σιντριβάνι και κήπο, δένδρα, αγάλματα εφήβων και ζαχαροπλαστεία.
Η πλατεία Ομόνοιας, η κεντρικότερη πλατεία της πόλης όπου γίνονται τα έργα για το Μετρό, με καταστήματα και κυλιόμενες σκάλες που οδηγούν στην κάτω πλατεία με τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο. Το 1988 στήθηκε το γλυπτό “Δρομέας” του γλύπτη Βαρώτσου κατασκευασμένα από γυαλί, που το 1994 μεταφέρθηκε σε μικρή πλατεία, απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον.
Άλλες πλατείες είναι: η πλατεία Κλαυθμώνος, η πλατεία Μοναστηρακίου με μια παλιά εκκλησία, που κτίστηκε τον 11 ο αιώνα, της Θεοτόκου, η πλατεία Πλαστήρα στο Παγκράτι, η Ρηγίλλης στη λεωφόρο Βασ. Σοφίας, η Ελευθερίας ή Κουμουνδούρου, η Αγ. Γεωργίου Καρύτση, η Αγ. Κωνσταντίνου, η Αμερικής ή Αγάμων, η Ανεξαρτησίας (Βάθης), η Βικτωρίας, η Κάνιγγος, απ’ όπου ξεκινούν πολλά λεωφορεία, η πλατεία Φιλικής Εταιρείας ή Κολωνακίου κ.ά.
Κήποι
Η πόλη στολίζεται από δημόσιους κήπους και άλση που βέβαια δεν είναι ικανά να καλύψουν την έλλειψη πράσινου, όπως:
O Εθνικός Κήπος, δίπλα στη Βουλή, που έχει έκταση 150 στρέμματα και έγινε στα χρόνια του Όθωνα, το 1842. Είναι γεμάτος από άγρια “δασικά” και ήμερα δένδρα, καλλωπιστικούς θάμνους, λουλούδια και στολισμένος με τεχνητές λιμνούλες που έχουν υδρόβια φυτά και κύκνους, με πίδακες και βρυσούλες.
Συνέχεια του Εθνικού Κήπου είναι ο κήπος του Ζαππείου, που έγινε το 1887 από το Στεφ. Δραγούμη, με έκταση 130 στρέμματα. Έχει διάφορα είδη δένδρων και φυτών, ένα σιντριβάνι με πολύχρωμα φώτα και το μέγαρο του Ζαππείου, όπου γίνονται διάφορες εκθέσεις.
Το άλσος του Πεδίου του Άρεως. Ο δεύτερος πνεύμονας πράσινου της Αθήνας με ψηλό δένδρα, λουλούδια και λίμνες, με φαρδιούς δρόμους και πλατείες, με το ψηλό άγαλμα της Αθηνάς και δυο μικρά εκκλησάκια των Αγ. Ταξιαρχών και του Αγίου Χαραλάμπους. Ο κήπος άρχισε να φυτεύεται το 1934.
Το άλσος Παγκρατίου που φυτεύτηκε το 1908 με τη φροντίδα της Βασίλισσας Σοφίας και έχει έκταση 30 στρέμματα. Στην αρχή είχε μόνο πεύκα, αλλά μετά το 1936, όταν παραχωρήθηκε στο Δήμο Αθηναίων, φυτεύτηκαν και άλλα δένδρα και θάμνοι. Πριν από τη γερμανική κατοχή στο άλσος του Παγκρατίου υπήρχε ζωολογικός κήπος.
Το άλσος Ευαγγελισμού, που φυτεύτηκε όταν ιδρύθηκε το νοσοκομείο. Η αρχιτεκτονική του διαρρύθμιση είναι ωραιότατη. Έχει στηθεί η προτομή της Βασίλισσας Όλγας, που ίδρυσε το νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”.
Το άλσος του Θησείου, με έκταση 24 στρέμματα, κοντά στον αρχαίο ναό του Θησείου με πεύκα, κυπαρίσσια και διάφορα φυτά.
Το άλσος της Ν. Φιλαδέλφειας, με διάφορα είδη δένδρων και φυτών, με τεχνητή λίμνη και διάφορα ζώα.
Επίσης, και σε πολλές άλλες συνοικίες και προάστια της Αθήνας υπάρχουν μικρά και μεγάλα πάρκα, κήποι και άλση.
Η Αθήνα, επίσης, περιλαμβάνει στη νέα της μορφή αγορές τροφίμων, αγορές κινητές, λαϊκές, σε όλες τις συνοικίες και τα προάστια, καταστήματα διάφορων ειδών, ζαχαροπλαστεία, ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, καθώς και κέντρα αναψυχής και διασκέδασης.
Ύδρευση
Το αρχαιότερο υδραγωγείο είναι του Αδριανού που άρχισε να κατασκευάζεται το 130 μ.Χ. απ’ τον αυτοκράτορα Αδριανό και ολοκληρώθηκε το 150 μ.Χ. από τον Πίο Αντώνιο. Αργότερα όμως η δεξαμενή καταστράφηκε από τις επιδρομές διάφορων εχθρών.
Μετά τη φυγή των Τούρκων, η κυβέρνηση της χώρας αντιμετώπισε και το βασικό αυτό πρόβλημα της ύδρευσης. Με έρανο που έγινε επισκεύασε το υδραγωγείο, αλλά λόγω της αύξησης του πληθυσμού, μετά από πολλές προτάσεις για διάφορες γεωτρήσεις και μεταφορά νερών, αποφασίστηκε το 1892 να γίνει τεχνητή λίμνη στο Μαραθώνα. Την πρόταση αυτή την έκανε ο Εδουάρδος Καλλενέκ και το έτος 1926 το δημόσιο της Ελλάδας και η εταιρεία Ούλεν έκαναν συμφωνία για τη λίμνη αυτή, που θα έδινε νερό στην πρωτεύουσα.
Οι εργασίες άρχισαν τον Οκτώβριο του 1926 και τέλειωσαν μετά από 3 χρόνια. Το Μάιο του 1931 είχαν κατασκευαστεί το φράγμα, ο αγωγός, τα διυλιστήρια και για πρώτη φορά στις 3 Ιουνίου η Αθήνα πήρε νερό από τη λίμνη.
Το φράγμα έχει πλάτος στη βάση του 47 μ. και χωράει 44 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Με το φράγμα του Μαραθώνα λύθηκε ως ένα σημείο το πρόβλημα της ύδρευσης της Αθήνας. Αργότερα όμως, με την ολοένα και περισσότερο ανάπτυξη της πόλης, η ποσότητα του νερού της τεχνητής λίμνης δεν ήταν αρκετή για την ύδρευση της πρωτεύουσας. Εκτελέστηκαν έργα ύδρευσης από τη λίμνη Υλίκη, αλλά και πάλι το πρόβλημα ύδρευσης δεν λύθηκε. Γι’ αυτό προτάθηκε η λύση του Μόρνου. Έτσι τα τελευταία χρόνια κατασκευάστηκε το φράγμα του Μόρνου κοντά στο Λιδωρίκι και τροφοδότησε την Αθήνα με νερό.
Αποχέτευση
Υπόνομοι. Την εποχή της τουρκοκρατίας υπήρχε μόνο ο υπόνομος της οδού Άρεως. Αργότερα, το 1838, άρχισε η κατασκευή μικρών υπονόμων στο κέντρο της πόλης που τελείωσε το 1840. Το 1858 έγινε συστηματική κατασκευή υπονόμου στη Σταδίου και στη συνέχεια στους άλλους κεντρικούς δρόμους, δημιουργώντας έτσι δίκτυο υπονόμων μόνο για το 118 της πόλης, ενώ το υπόλοιπο είχε υπονόμους που άδειαζαν στα γύρω περιβόλια. Αποτέλεσμα ήταν οι επιδημίες τύφου, δυσεντερίας και άλλων παθήσεων, που έκαναν τους ανθρώπους να υποφέρουν, και οι συχνές πλημμύρες, που προκαλούσαν ζημιές στην πόλη, όπως το 1896, που πνίγηκαν 17 άτομα.
Τότε Έλληνες και ξένοι τεχνικοί έφτιαξαν σχέδιο για τον κανονισμό της κοίτης του Κηφισού και Ιλισού, αλλά μετά το 1925 ο Δήμος κατασκεύασε αποχετευτικά έργα και υποχρέωσε τους ιδιώτες να φτιάξουν στεγανούς βόθρους.
Με τις μελέτες που έκανε ο Ιταλός Φαντόλι, ανατέθηκε η εκτέλεση αποχετευτικών έργων στην “Υδρέξ”, Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Υπονόμων. Η εταιρεία αυτή έκανε διάφορα σημαντικά έργα μέχρι το Β’ παγκόσμιο πόλεμο, που συνεχίστηκαν μετά την απελευθέρωση. Το 1950 ιδρύθηκε ο Ο.Α.Π., Οργανισμός Αποχέτευσης Περιοχής Πρωτεύουσας για τη συντήρηση και εκμετάλλευση του δικτύου που υπήρχε και αυτού που θα κατασκεύαζε.
Ο οργανισμός άρχισε να λειτουργεί το 1954 και συνεχίζει και σήμερα. Έφτιαξε τον Κεντρικό Αποχετευτικό Αγωγό από τέρμα Πατησίων και μέχρι τη Ν. Κοκκινιά, που σταμάτησε έτσι την αποχέτευση των ακαθαρσιών στο Ν. Φάληρο. Παρόλα αυτά δεν έχει ολοκληρωθεί το σύστημα αποχέτευσης της πρωτεύουσας και των προαστίων. Με τις δυνατές βροχές το κέντρο της πόλης πλημμυρίζει και σε ορισμένες συνοικίες σημειώνονται αρκετές καταστροφές σε σπίτια και καταστήματα.
Φωτισμός και Ενέργεια
Ο αρχικός φωτισμός της πόλης ήταν με δαδιά, λυχνάρια και φανάρια του λαδιού, που διατηρήθηκε και τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από την τουρκοκρατία.
Το 1835 κρεμάστηκαν φανάρια λαδιού στα κεντρικά σημεία της πόλης, που αρχικά ήταν 5- 10 και το 1850 έφτασαν τα 200.
Τα φανάρια αυτά αντικαταστάθηκαν με λάμπες πετρελαίου, που το 1862 τις αντικατέστησε το φωταέριο. Το 1866 τα φανάρια φωταερίου έφτασαν τα 1.000 και τα έξοδα ήταν 130.000 δρχ.
Ο φωτισμός της Αθήνας με ηλεκτρικό φως άρχισε το 1889. Το πρώτο εργοστάσιο ηλεκτρισμού ήταν στη γωνία Πανεπιστημίου και Βουκουρεστίου, που έδωσε φως στις πλατείες Συντάγματος και Ομόνοιας και στο σπίτι του προέδρου της ηλεκτρικής εταιρείας Α. Μελά. Μετά από δυο χρόνια το εργοστάσιο μεταφέρθηκε ανάμεσα στο τετράγωνο μεταξύ των οδών Αριστείδου και Αιόλου με νέα μηχανήματα που αύξησαν την παραγωγή του ηλεκτρικού ρεύματος.
Με την αύξηση του πληθυσμού και τη διάδοση του ηλεκτρισμού, το 1902 έγινε μεγαλύτερο εργοστάσιο στο Ν. Φάληρο, που έδινε φως στην Αθήνα, στον Πειραιά και στα προάστια. Η παραγωγή αυξήθηκε πολύ και κατασκευάστηκε ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος Αθήνας και Πειραιά. Ηλεκτροφωτίστηκαν οι δρόμοι και οι πλατείες σε συνδυασμό με το αεριόφως, που φώτιζε ακόμη την πόλη.
Κατά τη διάρκεια του α’ παγκόσμιου πολέμου, η Αθήνα φωτιζόταν μόνο στο κέντρο και από ηλεκτρικές λάμπες. Μετά το 1917 ηλεκτροφωτίστηκαν οι συνοικίες με λάμπες που έπαιρναν φως από τα σπίτια και μετά έγινε εγκατάσταση δικτύου ηλεκτροφωτισμού στους δρόμους και στις πλατείες. Τότε όμως το εργοστάσιο στο Ν. Φάληρο δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες της νέας μεγαλούπολης και πολλοί ιδιώτες έφτιαξαν μικρό εργοστάσια ηλεκτρικής παραγωγής.
Η Γενική Ηλεκτρική Εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1926, έκτισε νέο εργοστάσιο στο Κερατσίνι, που λειτούργησε το 1929 και ενίσχυσε και το εργοστάσιο του Ν. Φαλήρου αγοράζοντας και τα μικρά εργοστάσια των ιδιωτών.
Μετά την απελευθέρωση από την ιταλογερμανική κατοχή, τα δυο εργοστάσια έφεραν και άλλες ηλεκτρογεννήτριες για να αυξήσουν την παραγωγή.
Σήμερα αυτά τα εργοστάσια, ηλεκτρικοί σταθμοί, ανήκουν στη Δ.Ε.Η. (Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού), έχουν καινούριες στροβιλογεννήτριες που καίνε λιγνίτη και παράγουν ρεύμα αρκετό για την ικανοποίηση των κατοίκων της Αθήνας, αλλά και του Πειραιά και των περιχώρων.
Επικοινωνίες
Η Αθήνα με την εξέλιξή της σε μια απ’ τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, ήταν απαραίτητο να αποκτήσει και τα μέσα επικοινωνίας.
Τηλεφωνία
Ο τηλέγραφος έγινε γνωστός στην Αθήνα το 1859 και το μήνα Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη από την Αθήνα το πρώτο τηλεγράφημα. Μετά την εφεύρεση του Μπελ, η Αθήνα έχει και αυτή δίκτυο τηλεφωνικής επικοινωνίας με τα πρώτα γραφεία τηλεφώνων, ένα στο ταχυδρομείο Αθήνας και στο ταχυδρομείο του Πειραιά το άλλο, το 1896 και με 60 συνδρομητές και τα δυο.
Το 1908 εκπαιδεύτηκαν οι πρώτες Ελληνίδες τηλεφωνήτριες από μια Ελβετίδα και το 1926 έγινε η πρώτη σύνδεση Αθήνας – επαρχιών. Μετά από τέσσερα χρόνια, το 1930, έγινε σύμβαση με τη γερμανική εταιρεία “Ζήμενς και Χάλσκε”, που ανάλαβε να φτιάξει εγκαταστάσεις για την επικοινωνία των κατοίκων της πόλης και της πόλης με τις επαρχίες. Μετά από λίγα χρόνια, το 1941, η πόλη είχε 42.700 γραμμές, που όμως έπαθαν πολλές ζημιές στα μαύρα χρόνια της κατοχής και επισκευάστηκαν αργότερα.
Σήμερα η πόλη διαθέτει πάρα πολλές τηλεφωνικές συσκευές, πολλά τηλεφωνικά κέντρα σε διάφορες συνοικίες και περιοχές και συνδέεται αυτόματα με τα περισσότερα επαρχιακά κέντρα.
Ραδιοφωνία
Το πρώτο ραδιοφωνικό κέντρο ιδρύθηκε τις 26 Μαρτίου του 1938. Το κέντρο ονομάσθηκε Ε.Ι.Ρ. (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας) με τρεις σταθμούς στην Αθήνα και εξέπεμπε για όλη τη χώρα. Το ραδιόφωνο διαδόθηκε σε όλα τα σπίτια και αποτελούσε τη κυριότερη ψυχαγωγία για τους ανθρώπους.
Στην Ελλάδα η ραδιοφωνία παρουσιάστηκε το 1924 όταν το Υπουργείο Ναυτικών έκανε προσπάθεια ραδιοφωνικής εκπομπής και, λίγο αργότερα, τον ίδιο χρόνο όμως, ένας όμιλος ερασιτεχνών στα εργαστήρια Φυσικής του Εθνικού Πανεπιστημίου με τον καθηγητή Πετρόπουλο θέλησε να φτιάξει ραδιοφωνικά μηχανήματα.
Τέλος, τον Ιανουάριο του 1938 υπογράφτηκε σύμβαση με την εταιρεία “Τελεφούνκεν” για να εγκαταστήσει πομπό και άρχισε και η κατασκευή των κτιρίων του Σταθμού των Νέων Λιοσίων και των εγκαταστάσεων του Ζαππείου. Το 1940 έγινε ενίσχυση του πομπού από το σταθμό της “Κέιμπλ εντ Γουάιρλες” και τα κύματά του έφθαναν μέχρι το εξωτερικό.
Το ραδιόφωνο έπαιξε σημαντικό ρόλο στα χρόνια της κατοχής και της επτάχρονης δικτατορίας.
Σήμερα η Ε.ΡΑ. (Ελληνική Ραδιοφωνία) περιλαμβάνει τέσσερις κρατικούς σταθμούς με ποικίλα προγράμματα. Παράλληλα, εκτός από τους κρατικούς σταθμούς, λειτουργούν και πολλοί ιδιωτικοί σταθμοί που υπάγονται στην ελεύθερη ραδιοφωνία.
Τηλεόραση
Το 1965 ιδρύθηκε και ο πρώτος σταθμός τηλεόρασης, που συμπεριλήφθηκε στο Ε.Ι.Ρ. και ονομάστηκε Ε.Ι.Ρ.Τ. μέχρι το 1975. Το 1976 το Ε.Ι.Ρ.Τ. έγινε Ανώνυμη Εταιρεία με την ονομασία Ε.Ρ.Τ.(Ελληνική Ραδιοφωνία – Τηλεόραση) και το 1987 μετονομάστηκε σε Ε.Τ.(Ελληνική Τηλεόραση).
Οι εκπομπές περιλαμβάνουν τη μετάδοση των δελτίων ειδήσεων και καιρού, μορφωτικά και ψυχαγωγικά προγράμματα, μετάδοση θεάτρου, ταινιών και ενημερωτικά δελτία για διάφορα θέματα.
Διοικητική Διαίρεση
Συνοικίες – Δήμοι και Κοινότητες της Αθήνας.
Οι κυριότερες συνοικίες της Αθήνας είναι:
Πλάκα
Η αρχαιότερη συνοικία, κοντά στην Ακρόπολη, με τα περισσότερα αρχαιολογικά μνημεία, με στενά δρομάκια και μικρά γραφικά σπίτια, με πολλές εκκλησίες, με αυλές και λουλουδιασμένα χαγιάτια (εξώστες). Εκεί υπάρχουν πολλά κέντρα διασκέδασης των Αθηναίων, όπου μαζεύονται οι ντόπιοι αλλά και οι τουρίστες. Η συνοικία αυτή είναι δείγμα της παλιάς Αθήνας.
Κολωνάκι
Βρίσκεται Ανατολικά των Παλαιών Ανακτόρων και του Εθνικού Κήπου Βρίσκεται η συνοικία του Κολωνακίου, που θεωρείται η αριστοκρατικότερη συνοικία. Κέντρο της είναι η πλατεία Φιλικής Εταιρείας με πολλά ζαχαροπλαστεία.
Αμπελόκηποι
Βρίσκεται στην αριστερή πλευρά της λεωφόρου Βασ. Σοφίας και ΒΑ του Κολωνακίου. Εκεί υπάρχει το νοσοκομείο “Ευαγγελισμός” και άλλα νοσοκομεία (έχει τα περισσότερα από κάθε άλλη περιοχή της Αθήνας), τη Μονή Πετράκη και άλλα κτίρια κοινωφελών ιδρυμάτων.
Γουδί
Περιλαμβάνει την “Πανεπιστημιούπολη”, το Νοσοκομείο Παίδων, την Ιατρική Σχολή, και μια “Στρατιωτική πόλη” με διάφορες εγκαταστάσεις στρατιωτικών μονάδων.
Ερυθρός Σταυρός – Γηροκομείο
Με τα κτίρια του Ελλ. Ερυθρού Σταυρού, Γηροκομείο και με πολλές πολυόροφες πολυκατοικίες.
Παγκράτι. Βρίσκεται ανατολικά από το Στάδιο. Είναι μια από τις πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Αθήνας με πολλά καταστήματα, ζαχαροπλαστεία, ωραίες πλατείες και άλσος.
Κυψέλη
Αρχίζει από το Πεδίο του Άρεως προς τα Πατήσια, ωραία και πυκνοκατοικημένη συνοικία με πολλά ζαχαροπλαστεία και κτίρια στον πεζόδρομο Φωκίωνος Νέγρη.
Άλλες συνοικίες είναι: τα Πατήσια, Άνω και Κάτω, το Γαλάτσι, η Ριζούπολη, η Ν. Ιωνία, η Νέα Φιλαδέλφεια, η Νέα Χαλκηδόνα και άλλες.
Στην άλλη πλευρά της Αθήνας υπάρχουν το Θησείο κοντά στην Ακρόπολη και το Μοναστηράκι. Η συνοικία του Ψυρρή με κέντρο την πλατεία Ηρώων, παλιά συνοικία με στενά δρομάκια και παλιά σπίτια. Το Μεταξουργείο, ονομάστηκε έτσι από το εργοστάσιο της μέταξας, που ήταν εκεί από το 1854, η συνοικία Ρουφ, του Βοτανικού, της Ακαδημίας του Πλάτωνα, κοντά στην κοίτη του Κηφισού, το Κουκάκι, η τελευταία συνοικία του Δήμου Αθηναίων, η συνοικία του Ν. Κόσμου, των Πετραλώνων, του Υμηττού, της Δάφνης κοκ.
Τελευταία με την αύξηση του πληθυσμού στις συνοικίες, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών αποσπάστηκαν από το Δήμο της πόλης των Αθηναίων και έγιναν οι ίδιες Δήμοι ή Κοινότητες, όπως: αγίων Αναργύρων, Βύρωνα, Δάφνης, Ζωγράφου, Ηλιούπολης, Καισαριανής, Καλλιθέας, Ν. Ιωνίας, Νέας Σμύρνης, Νέας Φιλαδέλφειας, Νέας Χαλκηδόνας (Κοινότητα), Υμηττού.
Στα περίχωρα της Αθήνας κυριότερες συνοικίες είναι: Αγίας Παρασκευής, δήμος, με ωραία σπίτια δεξιά της Μεσογείων και πολλά πεύκα, Βούλας, κοινότητα κοντά στη θάλασσα, Βουλιαγμένης, κοινότητα, Γλυφάδας, δήμος, Εκάλης, κοινότητα, Ν. Ερυθραίας, κοινότητα, Φιλοθέης κοινότητα, Χολαργού κοινότητα, Ψυχικού, κοινότητα, χωρίζεται σε Παλιό και Νέο Ψυχικό με πολύ πράσινο και επαύλεις.
Μνημεία της Αθήνας. Ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη, το Ερέχθειο με τις Καρυάτιδες, ο ναός στο Θησείο, που διατηρείται καλύτερα απ’ όλους τους ναούς, η παλιά Αγορά, το αρχαίο Διογένειο κτίριο κοντά στην Ακρόπολη, η πύλη του Αδριανού, οι στύλοι του Ολυμπίου Διός και ο κήπος του Κεραμεικού.
Οικονομία
Μετά την απελευθέρωση, για να ενισχυθούν τα οικονομικά του Δήμου, επιβλήθηκαν βαρείς φόροι στους κατοίκους της Αθήνας. Το 1833 ένας νέος νόμος όρισε, ο Δήμος να εισπράττει έσοδα από παραβάσεις τοπικής και αγορανομικής αστυνομίας και τους έμμεσους δημοτικούς εράνους. Τα έσοδα όμως αυτά ήταν πολύ λίγα ανάλογα με τις ανάγκες της πόλης για τους χρόνους εκείνους. Γι’ αυτό ο δήμος αναγκάστηκε να καταφύγει σε δάνεια. Στο δήμο πολλοί ευεργέτες δώρησαν χρήματα ή κτίρια για να τα εκμεταλλεύεται και κατόρθωσε έτσι να ιδρύσει νοσοκομεία και άλλα κοινωφελή έργα.
Στην πόλη ιδρύθηκαν αργότερα τράπεζες οι κυριότερες από τις οποίες είναι: η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, η Τράπεζα της Ελλάδας, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας, Η Γενική Τράπεζα Εργασίας, η Ιονική και Λαϊκή Τράπεζα, η Τράπεζα Κρήτης, η Αμέρικαν Εξπρές κ.ά.
Από διοικητική άποψη, η Αθήνα συγκεντρώνει το σύνολο των κεντρικών κρατικών υπηρεσιών, γεγονός που προκαλεί την ανάγκη της αποκέντρωσης.
Πολιτισμός
Από πνευματική – μορφωτική άποψη, η Αθήνα είναι ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της Ευρώπης. Αποτελεί έδρα Πανεπιστημίου, Πολυτεχνείου, Ακαδημίας και άλλων μορφωτικών πνευματικών ιδρυμάτων.
Στην Αθήνα ακόμη υπάρχουν βιβλιοθήκες, όπου μπορεί κανείς να διαβάσει, όπως: Η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη, η Βιβλιοθήκη της Βουλής, η Γεννάδειος, η Δημοτική Βιβλιοθήκη, ακόμη της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Πανεπιστημίου, του Πολυτεχνείου κ.ά.
