Ο στιγματισμός είναι μια κατάσταση κατά την οποία άνθρωποι υποτιμούνται και απομονώνονται από συγκεκριμένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, γιατί υπάρχει η αντίληψη ότι έχουν κάποια αρνητικά χαρακτηριστικά (π.χ., ηλικία, φύλο, φυλή, ιατρική κατάσταση). Λόγω της διαφοροποιημένης φύσης του, ο στιγματισμός επηρεάζει μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Το αποτέλεσμα είναι πολλοί να θυματοποιούνται από τις μορφές στιγματισμού σε μια συγκεκριμένη κατάσταση και κατά συνέπεια να μην απολαμβάνουν τις ευκαιρίες ανάπτυξης και εξέλιξης στην εργασία τους.

Ads

Τα στιγματισμένα άτομα έχουν ή πιστεύεται ότι έχουν κάποιο χαρακτηριστικό ή ιδιότητα, που τους αποδίδει μια κοινωνική ταυτότητα, η οποία είναι υποτιμητική σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Το σημαντικό στον στιγματισμό είναι η αντίληψη ή η υποψία, ότι ένας άνθρωπος έχει το «αρνητικό» χαρακτηριστικό και δευτερευόντως, η πραγματική και αποδεικνυόμενη ύπαρξη αυτού του χαρακτηριστικού.

Για να έχουμε στιγματισμό, το χαρακτηριστικό πρέπει να είναι ορατό. Τα ορατά ή εύκολα υποκρυπτόμενα χαρακτηριστικά δεν δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες στιγματισμού. Η δεύτερη ουσιώδης διάσταση αφορά στον βαθμό κατά τον οποίο η συνθήκη ύπαρξης στίγματος θεωρείται ελεγχόμενη. Κάποια χαρακτηριστικά στιγματισμού θεωρούνται μη ελεγχόμενα, όπως είναι το φύλο και η φυλή, ενώ άλλα είναι αποτέλεσμα θεληματικής συμπεριφοράς (π.χ., το τρύπημα του προσώπου και του σώματος, το τατουάζ, το κάπνισμα). Τρίτον, τα νομικά ζητήματα έχουν τον δικό τους καθοριστικό ρόλο στον τρόπο που οι οργανισμοί λαμβάνουν τις αποφάσεις τους για την απασχόληση. Ως επί το πλείστον, οι εργοδότες προτιμούν να μην προσλαμβάνουν στιγματισμένα άτομα ή αν δεν μπορούν διαφορετικά, τους δίνουν λιγότερο απαιτητικά εργασιακά καθήκοντα, με αποτέλεσμα να συμβάλλουν, χωρίς να το επιδιώκουν, στην μειωμένη αποτελεσματικότητά τους.

Ποιες είναι οι κατηγορίες του στιγματισμού, βάσει των παραπάνω προϋποθέσεων;

Ads

Πρώτον, είναι τα ορατά, ελεγχόμενα και μη προστατευόμενα στίγματα: η ευσαρκία, τα τρυπήματα του προσώπου, τα τατουάζ και το κάπνισμα. Η αρνητική αντιμετώπιση των ατόμων στον εργασιακό χώρο είναι καθολική, συνεχής και συστηματική. Ξεκινάει από το στάδιο επιλογής για εργασία και φθάνει μέχρι τις ευκαιρίες εξέλιξης, ανάπτυξης και εργασιακών προοπτικών.
Δεύτερον, είναι τα ορατά, μη ελεγχόμενα και μη προστατευόμενα στίγματα: η εξωτερική εμφάνιση και το ύψος του ατόμου. Η αντίληψη που υπάρχει είναι ότι αυτά τα άτομα είναι αντικοινωνικά, μη ευχάριστα, δεν έχουν ηγετικές ικανότητες και είναι αδύναμοι και ανίσχυροι χαρακτήρες.

Τρίτον, είναι τα ορατά, ελεγχόμενα και προστατευόμενα στίγματα: η εγκυμοσύνη, τα ανήλικα τέκνα και η ευκολία καταγγελίας αρνητικών φαινομένων στον εργασιακό χώρο εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Για παράδειγμα, οι εγκυμονούσες θεωρούνται ότι είναι περισσότερο συναισθηματικές από τις υπόλοιπες γυναίκες, λιγότερο ανταγωνιστικές και αισθάνονται λιγότερο δεσμευμένες με τον οργανισμό, με αποτέλεσμα να είναι ευκολότερο σε αυτές να αποχωρήσουν από εκεί που εργάζονται. Όπως είναι εύκολα αντιληπτό, κατά τη διαδικασία επιλογής προσωπικού, μια γυναίκα που είναι έγκυος, έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες (έως μηδαμινές) να επιλεχθεί σε σχέση με μία άλλη γυναίκα. Δυστυχώς, αυτή η αντιμετώπιση τις ακολουθεί και κατά τη διάρκεια της απασχόλησής τους, μειώνοντας τις ευκαιρίες εξέλιξης, προαγωγής ή καλυτέρευσης της εργασιακής τους κατάστασης. Η γέννηση του παιδιού, έχει αρνητική αντιμετώπιση για την μητέρα (ο στιγματισμός εντείνεται) σε αντίθεση με τον πατέρα που θεωρείται ως προνόμιο.

Μια τέταρτη και ιδιαίτερα μεγάλη κατηγορία είναι τα αόρατα στίγματα και αφορούν στον τύπο ή στο είδος ης εργασίας (π.χ., εργάτης καθαριότητας), στο εργασιακό περιβάλλον (π.χ., εργασία σε δύσκολες, αντίξοες ή επικίνδυνες συνθήκες), στην εργασιακή εμπειρία, στις προηγούμενες δουλειές, στον σεξουαλικό προσανατολισμό, στην οικογενειακή κατάσταση (π.χ., διαζευγμένη γυναίκα, μονογονεϊκή οικογένεια), στις θρησκευτικές προτιμήσεις, στις πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές, στις ψυχικές ασθένειες.

Ο στιγματισμός είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο στον χώρο εργασίας, με πολλές αρνητικές διαστάσεις, άλλοτε ευδιάκριτες και γενικά κατακριτέες και άλλοτε θολές, όπου δεν υπάρχει συμφωνία για την ύπαρξη στιγματισμού. Η παραπάνω κατηγοριοποίηση, προσφέρει έναν βασικό διαχωρισμό μεταξύ των φαινομένων που είναι γενικώς μη αποδεκτά και δημιουργούν συνθήκες διάκρισης στον εργασιακό χώρο και εκείνων που οι απόψεις διίστανται και η διάκριση είναι ασαφής. Τα χαρακτηριστικά στιγματισμού που είναι ορατά, ελεγχόμενα και μη προστατευόμενα, οδηγούν σε έντονες μορφές διάκρισης, σε αντίθεση με τα αόρατα στίγματα που έχουν λιγότερα αρνητικά αποτελέσματα, σε βαθμό που είναι καλυμμένα.

Η αναγνώριση των κατηγοριών στιγματισμού και της διαφορετικότητάς τους, ιδιαίτερα ως προς τη βαρύτητα που έχουν στην εργασιακή διάκριση, αλλά και στην αποδοχή των αρνητικών αποτελεσμάτων τους, που δημιουργούν από τη στιγμή που ο στιγματισμός εισέρχεται στις εργασιακές σχέσεις και παρεμβαίνει στην εργασιακή κανονικότητα, είναι μια σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη αξιοκρατικών αντιλήψεων διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού και εκδημοκρατισμού του χώρου εργασίας, είτε αυτός είναι στον ιδιωτικό, είτε στον δημόσιο τομέα.