Γενέτειρα, κατά τον Ησίοδο, της θεάς Αφροδίτης (της Ουράνιας, Κυθέρειας Αφροδίτης, προστάτιδας της αγάπης και του αγνού έρωτα) πηγή έμπνευσης του ζωγράφου Jean Antoine Watteau και του ποιητή Charles Baudelaire, πνοή στοχασμού για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, τα Κύθηρα είναι νησί αγαπημένο από τους θεούς.

 
Κοιλάδες που καταλήγουν στη θάλασσα, πλαγιές πράσινες και άλλες βραχώδεις, πηγές που γίνονται καταρράκτες, παραλίες εκτεταμένες και άλλες μικρές, σχεδόν μυστικές, γραφικά χωριά, παραδοσιακή γαστρονομία, αρχιτεκτονική που ακουμπάει στην ενετική τεχνοτροπία αλλά και σε στοιχεία της Κρήτης και της Μάνης.

Τα Κύθηρα ή Τσιρίγο, το νοτιότερο σημείο των Επτανήσων, βρίσκονται στην είσοδο του Λακωνικού κόλπου, στο σημείο της Μεσογείου όπου σμίγει η Δύση με την Ανατολή.

Τα Κύθηρα έχουν πληθυσμό 3.000 κατοίκους, ενώ τα χωριά είναι πολλά, μικρά και διάσπαρτα. Το νησί διοικητικά είναι οργανωμένο σε ένα δήμο που μαζί με την κοινότητα Αντικυθήρων, του ομώνυμου γειτονικού νησιού, υπάγονται στην Επαρχία Κυθήρων η οποία ανήκει στη Νομαρχία Πειραιά.

Οι κάτοικοι ασχολούνται στον αγροτικό τομέα, το εμπόριο και τον τουρισμό. Τα κύρια αγροτικά προϊόντα είναι το λάδι και το φημισμένης ποιότητας μέλι.

Η πολιτιστική κληρονομιά των Κυθήρων είναι πλούσια. Το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων, που βρίσκεται στο Κάστρο της πρωτεύουσας είναι το δεύτερο σημαντικό μετά την Κέρκυρα, αφού διατηρεί αρχεία από το 16ο αιώνα.

Οι τοπικές γιορτές και τα πανηγύρια κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, είναι μια καλή ευκαιρία να γνωρίσει ο ταξιδιώτης τη λαϊκή παράδοση των Κυθήρων η οποία παραμένει μέχρι τις μέρες μας ζωντανή.
Μεταξύ αυτών, η γιορτή του Κρασιού στα Μητάτα, το πανηγύρι της Παναγιάς της Μυρτιδιώτισσας (24 Σεπτεμβρίου) και της Αγίας Ελέσας (1η Αυγούστου).

Εξερευνώντας το νησί

Ξεκινήστε από το βορειότερο χωριό του νησιού, την Πλατιά Άμμο. Πρόκειται για ένα μικρό παραθαλάσσιο οικισμό με γραφικά σπίτια και ψαροταβέρνες. Εδώ καταλήγει το φαράγγι που ξεκινά από το Γερακάρι και έχει πολλές πηγές με δροσερό νερό. Η ήσυχη ατμόσφαιρα του χωριού το κάνει ιδανικό μέρος για διακοπές. Ο χωματόδρομος που ξεκινά από την περιοχή θα σας οδηγήσει στο ακρωτήριο Σπάθι όπου μπορείτε να δείτε έναν από τους μεγαλύτερους φάρους των ελληνικών θαλασσών, τον φάρο του Μουδαρίου (1857), ύψους 25 μέτρων. Για να τον επισκεφτείτε, θα πρέπει να ακολουθήσετε το μονοπάτι. Συνήθως υπάρχει φαροφύλακας που ίσως επιτρέψει να μπείτε και στο εσωτερικό του. Το σημείο αυτό -τοπίο ξεχωριστής ομορφιάς- σας επιτρέπει, με καλό καιρό, να δείτε όλο τον λακωνικό κόλπο, από τον κάβο Μαλέα μέχρι το ακρωτήρι Ταίναρο.

Από την Πλατιά Άμμο, μπορείτε να κατευθυνθείτε, επίσης, στον Καραβά (3 χλμ. ΝΔ), για να απολαύσετε ένα περίπατο στο κατάφυτο ρέμα με τα πλατάνια και τα τρεχούμενα νερά και να επισκεφτείτε τη γειτονική περιοχή των πηγών του Αμίρ Αλή.

Στο βορειοανατολικό τμήμα των Κυθήρων βρίσκεται το χωρίο Αγία Πελαγία, με το παλαιότερο λιμάνι του νησιού, υπέροχη παραλία και ταβέρνες και καταλύματα. Στην περιοχή καταλήγει το φαράγγι της Κακιάς Λαγκάδας, τοπίο εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς.

Μια όμορφη διαδρομή ανάμεσα σε δροσερά πεύκα θα σας οδηγήσει στο μεγαλύτερο χωριό των Κυθήρων, τον Ποταμό, κεφαλοχώρι που παρουσιάζει σημαντικό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον με τα παραδοσιακά σπίτια, τα παλιά αρχοντικά του νησιού, το ενετικό φρουραρχείο και το νεοκλασικό κτήριο του Νηπιοτροφείου.

Μπορεί να κατεβείς χειμώνα και να γυρίσεις όλο το νησί, να μη δεις άνθρωπο πουθενά. Μα μόλις μπεις στην πλατεία του χωριού, το σκηνικό είναι διαφορετικό.

Η πλατεία του Ποταμού δε σωπαίνει ποτέ. Κάθε Κυριακή, λειτουργεί και λαϊκή αγορά-ένα μικρό παζάρι με τα αγροτικά προϊόντα των ντόπιων παραγωγών, όσα βγάζει το περιβόλι-  ενώ αισθάνεται κανείς τυχερός αν βρει τραπεζάκι για καφέ. Ο πανέμορφος Ποταμός είναι το κομβικό σημείο για τους κάτοικους των βόρειων περιοχών.

Το Δεκαπενταύγουστο στην πλατεία διοργανώνεται πανηγύρι με πολύ χορό, φαγητό και ντόπιο κρασί.

Κατηφορίζοντας νοτιότερα θα συναντήσετε τον παραδοσιακό οικισμό Αρωνιάδικα, με μικρά λευκά σπίτια κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής με καμάρες και αυλές με βουκαμβίλιες. Εδώ θα βρείτε εξαιρετικής ποιότητας μέλι (αληθές) από μικρούς τοπικούς παραγωγούς.

Από το Ποταμό ακολουθώντας τις πινακίδες θα οδηγηθείτε σε 8χλμ. προς τα ερείπια της Παλαιόχωρας, την ιστορική πρωτεύουσα του νησιού. Η πάλαι ποτέ βυζαντινή πρωτεύουσα του νησιού στέκει ερειπωμένη, πάνω σε απότομο λόφο, προστατευμένη ανάμεσα στις χαράδρες λίγο πριν την έξοδο στην θάλασσα, αθέατη όμως από αυτήν.

Το φυσικό τοπίο επιβλητικό όπως και τα ερείπια, της πολιτείας που καταστράφηκε συθέμελα το 1537 από τον πειρατή Μπαρμπαρόσα. Τα απομεινάρια των κατοικιών και των εκκλησιών, επιβεβαιώνουν την μεγάλη ανάπτυξη που κάποτε γνώρισε.

Μετά τη παράκαμψη προς Παλαιόχωρα ακολουθούμε και πάλι το κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο νότιο τμήμα του νησιού. Προορισμός είναι η Χώρα, η πρωτεύουσα των Κυθήρων και διοικητικό κέντρο του νησιού. Αξίζει ωστόσο να οδηγήσετε μέχρι το Καψάλι για να απολαύσετε τη θέα της Χώρας με το μεσαιωνικό κάστρο πάνω από το πέλαγος.

Η περιπλάνηση στα σοκάκια της Χώρας με τα αρχοντικά – σπίτια χτισμένα το ένα κοντά στο άλλο και δρόμοι στενοί με καμάρες, ακολουθούν τη  νησιωτική αρχιτεκτονική, με έντονο το ενετικό στοιχείο- αξίζει μια στάση στο Αρχαιολογικό Μουσείο, που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης.

Tip: Φτάνοντας στο Διακόφτι αναρωτιέται κανείς εάν ξαφνικά βρέθηκε σε εξωτικό νησί. Τα αβαθή νερά είναι γαλαζοπράσινα και η άμμος κατάλευκη. Βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά του νησιού, σε μια από τις ωραιότερες τοποθεσίες των Κυθήρων δίπλα από το κεντρικό λιμάνι.

Στην άκρη του κόλπου βρίσκεται από το καλοκαίρι του 2000, ημιβυθισμένο στην βραχονησίδα Πρασονήσι, το ναυάγιο του ρώσικου φορτηγού πλοίου Nordland . Πέντε χρόνια μετά δόθηκε άδεια ανέλκυσης, αλλά ποτέ δεν το προσπάθησαν, γιατί εν τω μεταξύ είχε εξελιχθεί σε πλούσιο υδροβιότοπο και ξακουστό μέρος για καταδύσεις. Το βαθύτερο σημείο του ναυαγίου (το πίσω μέρος του) κάθεται στην πλευρά της βραχονησίδας, σε βάθος 30 μέτρων.

Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε

Τα Κάστρα 

• Το Κάστρο Χώρας, το οποίο δεσπόζει πάνω από τον οικισμό της. Υπήρξε η έδρα του Ενετού διοικητή του νησιού, ωστόσο η οικοδόμησή του ξεκίνησε τους υστεροβυζαντινούς χρόνους. Στο εσωτερικό του μπορείτε να δείτε βυζαντινούς ναούς και αρκετά οικοδομήματα που σώζονται μέχρι σήμερα ενώ στο Μέγαρό του, άλλοτε κατοικία του Βενετού Προβλεπτή και αργότερα του Άγγλου Αρμοστή, στεγάζεται σήμερα το Ιστορικό Αρχείο των Κυθήρων, με πλούσιο υλικό από την περίοδο της ενετοκρατίας.
• Το Κάστρο Κάτω Χώρας Μυλοποτάμου. Εντός του φρουρίου υπάρχει η κύρια γειτονιά με αρκετές οικίες, που σώζονται σε καλή κατάσταση, καθώς και εξαιρετικές βυζαντινές και υστεροβυζαντινές εκκλησίες. Στην είσοδο του φρουρίου δεσπόζει ακόμα ο θυρεός με το Λέοντα του Αγίου Μάρκου, το έμβλημα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας.
• Το Κάστρο Αβλέμονα, στην είσοδο του φυσικού λιμανιού, που κατασκευάστηκε για την προστασία του λιμανιού από τους Ενετούς.

Τα Σπήλαια 

Τα σπήλαια Αγίας Σοφίας Καλάμου, Χουστή (Διακόφτι) και Αγίας Σοφίας (Μυλοπόταμος), που θεωρείται και το σημαντικότερο. Έχει μήκος 100 μ., έκταση 2.000 τ.μ. και οι θάλαμοί της κοσμούνται με υπέροχους σταλαγμίτες και σταλακτίτες. Στην είσοδο του σπηλαίου βρίσκεται ο ναός της Αγίας Σοφίας, στον οποίο διακρίνεται το τέμπλο με τις αγιογραφίες του 18ου αι. Οι τοιχογραφίες είναι έργα του ζωγράφου Θεοδώρου και χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αι.

• Το Σχολείο της Μηλαπιδέας
Σε περίοπτη θέση πάνω από το Λιβάδι , σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση το κτήριο αυτό το οποίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα των σχολείων που έκτισαν οι Άγγλοι κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νησί.

• Τους ανεμόμυλους και νερόμυλους

Άρρηκτα συνδεδεμένοι με την αγροτική παραγωγική δραστηριότητα του τόπου, οι ανεμόμυλοι, χτισμένοι τον 19ο αι., ήταν συνήθως λιθόκτιστοι Τοπογραφικά, μπορείτε να τους συναντήσετε στις άκρες των οικισμών σε σημεία εύκολα προσβάσιμα από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις και ήταν κτισμένοι είτε μόνοι, είτε ανά δύο. Στους μύλους των Κυθήρων άλεθαν το σιτάρι, μια συνήθεια που άρχισε να εγκαταλείπεται σταδιακά τον 20ο αιώνα μέχρι το 1955 που έπαψε να λειτουργεί και ο τελευταίος ανεμόμυλος του νησιού.

Μπορείτε, ακόμα, να δείτε τους 23 νερόμυλους που σώζονται, εκ των οποίων μόνο τρεις διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση με άφθαρτο το σημαντικότερο μέρος του μηχανισμού τους. Οι περισσότεροι βρίσκονται στη λαγκαδιά του Μυλοποτάμου, κοντά στο ομώνυμο χωριό.

• Το αρχαίο λιμάνι της Σκάνδειας όπου υπάρχουν αρχαίοι τάφοι οι οποίοι είναι επισκέψιμοι.

• Τη γέφυρα Κατουνίου. Κτίστηκε το 1826, επί Αγγλοκρατίας. Με μήκος 110 μ., πλάτος 6 μ. και ανώτατο ύψος 15 μ., στηρίζεται σε 13 τόξα και 12 κυλινδρικές θυρίδες σε απόλυτη συμμετρία.

Γεύσεις

• Θυμαρίσιο μέλι Κυθήρων, που ξεχωρίζει στη γεύση, το άρωμα, το χρώμα.

• Φατουράδα, το γευστικότατο ηδύποτο του νησιού από τσίπουρο και κανελογαρύφαλα ή με άρωμα και γεύση από φρούτα όπως μανταρίνι, πορτοκάλι, βερίκοκο μετά από χρονοβόρα επεξεργασία της φλούδας ή του κουκουτσιού (λιαστές φατουράδες).

• Ροζέδες, παραδοσιακά γλυκά από θυμαρίσιο μέλι, αμύγδαλο, σιμιγδάλι, ζάχαρη, κανέλα, γαρύφαλλο, τα οποία διατηρούνται για πολλούς μήνες, χωρίς να χάσουν ίχνος από τη γεύση τους.

• Παστιτσέτο, γλυκό με «αρχοντικές» καταβολές, που απαιτεί τα καλύτερα υλικά: άφθονη βανίλια, φρέσκο βούτυρο, μαρμελάδα κυδώνι.

• Ξεροτήγανα, με λεπτό τραγανιστό φύλλο, θυμαρίσιο μέλι, σουσάμι και κανέλα.

• Μπουτίνο, το «παντεσπάνι» των Κυθήρων. Παρασκευάζεται με φρέσκο γάλα, αγνό βούτυρο, χωριάτικα αυγά, σιμιγδάλι, ζάχαρη, σταφίδες, καβουρδισμένο αμύγδαλο και τριμμένη κανέλα. Δοκιμάστε το με παγωτό.

• Μελούνια, πολύ μικρά λαχταριστά μελωμένα γλυκά, από θυμαρίσιο μέλι, αμύγδαλο, αλεύρι και ελαιόλαδο.

Πώς θα πάτε

• Αεροπορικώς με πτήσεις από τον αερολιμένα Αθηνών καθώς τα Κύθηρα διαθέτουν αεροδρόμιο (20 χλμ. από τη Χώρα).

• Με πλοίο από το Λιμάνι του Πειραιά, του Γυθείου και της Νεάπολης. Υπάρχει ακτοπλοϊκή σύνδεση και με το Καστέλι Κισσάμου (Χανιά) καθώς και με τα Αντικύθηρα.

• Οδικώς μέχρι το Γύθειο ή τη Νεάπολη Λακωνίας και στη συνέχεια με πλοίο.