Το κτίριο που δεν… βλέπουμε

Αν και είναι από τα μεγαλύτερα και πιο επιβλητικά κτίρια της πόλης, είναι «κρυμμένο»… ψηλά, σε έναν λόφο. Εκεί, στον λόφο Βελισσαρίου, στην οδό Απολλωνίας, στεγάζεται το γνωστό ως «Οικοτροφείο Θηλέων», η Μονάδα Ιωαννίνων του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Ηπείρου. Ένας χώρος που εδώ και εννιά δεκαετίες έχει την ίδια αποστολή: τη φιλοξενία απροστάτευτων κοριτσιών. Βέβαια, μέσα στον χρόνο, η αποστολή του δοκιμαζόταν από τις διαφορετικές συνθήκες. Ο ιδρυματικός χαρακτήρας του, ωστόσο, ήταν το βασικό του χαρακτηριστικό για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Το κτίριο αυτό ξεκίνησε να κατασκευάζεται στα τέλη του 19^ου αιώνα, με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό να αποδίδεται στον δημομηχανικό Περικλή Μελίρρυτο, με σκοπό να λειτουργήσει εκεί μια σχολή εκπαίδευσης οθωμανών υπαξιωματικών. Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του οικοδομήματος αυτού (με δείγματα νεοκλασικισμού) είναι η τριπλή μαρμάρινη αψιδωτή κύρια είσοδός του.

Στην ιστορία της πόλης, το κτίριο αυτό το ξανασυναντάμε το 1922, όταν με βασιλικό διάταγμα προβλέπεται η στέγαση του εθνικού ορφανοτροφείο θηλέων Ιωαννίνων στο «ημιτελές δημόσιον οίκημα εις το άκρον της οδού Δωδώνης και εν τω λόφω Βελισσαρίω». Για το μεσοδιάστημα, δεν υπάρχουν στοιχεία. Δίπλα από το κτίριο αυτό, πάντως, από την περίοδο της απελευθέρωσης τουλάχιστον και μέχρι τη δεκαετία του ’20, υπήρχε ένα εξοχικό κέντρο «Ο Βελισσάριος».

Το 1922 ιδρύονται ορφανοτροφεία σε πολλές περιοχές της χώρας για την αντιμετώπιση των αναγκών που προέκυψαν από τη μικρασιατική καταστροφή και την προσφυγική κρίση. Το ορφανοτροφείο των Ιωαννίνων για κορίτσια, στον λόφο του Βελισσαρίου, αν και  ιδρύθηκε το 1922, λειτούργησε όμως αρκετά χρόνια αργότερα. Άλλες πηγές κάνουν λόγο για το 1927 και άλλες για το 1930 (τα αρχεία του ιδρύματος καταστράφηκαν κατά την Κατοχή). Τον Νοέμβριο του 1940, τα παιδιά του ορφανοτροφείου μεταφέρονται στην Αθήνα, καθώς οι Γερμανοί είχαν επιτάξει το κτίριο, το οποίο μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Το ορφανοτροφείο επιστρέφει στο «σπίτι» του το 1944.

Η μεταπολεμική περίοδος ήταν η πιο δύσκολη. Πάνω από 200 κορίτσια, άπορα και ορφανά, θύματα του πολέμου, φιλοξενούνται στο ορφανοτροφείο. Αργότερα, ήρθαν και τα παιδιά του εμφυλίου. Ήταν οι εποχές που η βασίλισσα Φρειδερίκη άρχισε να στήνει τις περίφημες παιδοπόλεις. Πολλά παιδιά της περιόδου εκείνη τοποθετούνται στο ορφανοτροφείο του λόφου Βελισσαρίου. Σε έγγραφο του 1956, επισημαίνεται η ανάγκη «μείωσης της δυνάμεως των τροφίμων από 230 εις 200 καθόσον εξέλιπον οι λόγοι οίτινες επέβαλον την αύξησιν της δυνάμεως ως απαγωγή ελληνοπαίδων υπό συμμοριτών…». 

Κατά τη δεκαετία του ’50 ιδίως, το ορφανοτροφείο δέχεται επισκέψεις της βασιλικής οικογένειας, αλλά και των σταρ της εποχής όπως της Αλίκης Βουγιουκλάκη. Μέσα στο κτίριο, δημιουργείται μια ολοκληρωμένη δομή εκπαίδευσης των κοριτσιών: δημοτικό σχολείο, οικοκυρική σχολή, σχολή νηπιοκόμων. Τα κορίτσια μαθαίνουν ραπτική, κοπτική, καλτσοδετική κ.λπ. Από το 1951 ήδη το ίδρυμα κοινοποιεί μέσω του Τύπου ότι «αναλαμβάνει τη ραφή φορεμάτων, μαντώ, πανωφοριών, ταγιέρ με βάση τα νέα σχέδια και σε συγκαταβατικές τιμές» («Εθνικόν Ορφανοτροφείον Θηλέων Ιωαννίνων», Σοφία Βούρη). Το ορφανοτροφείο συμμετέχει στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, αλλά και στις εμποροπανηγύρεις των Ιωαννίνων, με τις δημιουργίες των μαθητριών. Οι πιο καλές μαθήτριες φοιτούν στο Γυμνάσιο και στη συνέχεια σε διάφορες σχολές. Τη δεκαετία του ’50, επίσης, προχωρούν και οι υιοθεσίες με τη διαμεσολάβηση κυρίως της ελληνοαμερικάνικης φιλανθρωπικής οργάνωσης ΑΧΕΠΑΝΣ.  Αρκετά κορίτσια φεύγουν για την Αμερική.

 Όσον αφορά τη διαπαιδαγώγηση, αυτή ήταν ηθικοπλαστική. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ανεγέρθηκε και ο μικρός ναός της Αγίας Σοφίας στον περίβολο του κτιρίου.

Από το 1968 και μετά, ο αριθμός των φιλοξενούμενων κοριτσιών μειώνεται με τις κοινωνικές ανάγκες να έχουν αλλάξει.  Τη δεκαετία του ’70, τα ορφανοτροφεία σε όλη τη χώρα μετεξελίσσονται σε Κέντρα Παιδικής Μέριμνας, τα οποία συνεχίζουν να καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών που δεν τυγχάνουν οικογενειακής φροντίδας ή που ζουν σε συνθήκες ανέχειας.

Δυστυχώς, οι ανάγκες αυτές δεν σταματούν ποτέ… Σήμερα, η Μονάδα Προστασίας Παιδιού Ιωαννίνων, μακριά από ιδρυματικές λογικές και πρακτικές, φιλοξενεί 15 κορίτσια.

* Στη φωτογραφία διακρίνεται δεξιά και το εξοχικό καφενείο που υπήρχε τότε. Από το λεύκωμα του Αναστ. Παπασταύρου «Ιωαννίνων εγκώμιον»