Η αξιοποίηση των «big data», δηλαδή των μεγάλων δεδομένων, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ειδικά όταν προέρχονται από διαφορετικές πηγές, σε αρχεία που δεν επιδέχονται επεξεργασία. Αυτό σημαίνει ότι τα στελέχη του Εργαστηρίου και οι φοιτητές χρειάζονται ατελείωτες ώρες προκειμένου να δημιουργήσουν μια ενιαία βάση δεδομένων, η οποία μπορεί αφενός να εμπλουτίζεται συνεχώς, αφετέρου να χρησιμοποιείται ως ένα χρήσιμο εργαλείο για φορείς και ιδιώτες, είτε για ερευνητικούς σκοπούς είτε ακόμη και για την χάραξη πολιτικής.
Το έργο υλοποιείται από τους καθηγητές του Εργαστηρίου Αθανάσιο Σταυρακούδη και Νίκο Μπένο, σε συνεργασία με τους Στέλιο Μιχαλόπουλο (BrownUniversity, USA) και Στέλιο Καραγιάννη (JointResearchCenter, EC) και περιλαμβάνει τη δημογραφική, οικονομική και πολιτική ιστορία της Ηπείρου. Τα ψηφιοποιημένα δεδομένα μάλιστα «ζωντανεύουν» σε ψηφιακούς διαδραστικούς χάρτες, που είναι διαθέσιμοι στην ιστοσελίδα https://bit.ly/epirus1913.
Πρόκειται για ένα δεύτερο μέρος του έργου που ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια, καταγράφοντας και αναλύοντας τα δεδομένα για τους προσφυγικούς πληθυσμούς του 1922. Αρχικά κατάφεραν να δημιουργήσουν τον πρώτο χάρτη με την απογραφή του 1928, να εντοπίζουν τους προσφυγικούς οικισμούς, την προέλευση των κατοίκων σε κάθε έναν και πολλά σχετικά στοιχεία και πληροφορίες. Μέρος της δουλειάς αυτής παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια της περσινής Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, όπου θα παρουσιαστεί και το «Πανόραμα Ηπείρου».
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΕΠΥΟ, σε συνεργασία με την ΕΛΣΤΑΤ και τη ΕΕΤΑΑ, παρουσιάζει για πρώτη φορά την πληθυσμιακή εξέλιξη όλων των οικισμών της Ηπείρου και δίνει τη δυνατότητα αποτύπωσης της πληθυσμιακής εξέλιξης διοικητικών μονάδων, από την απελευθέρωση της Ηπείρου μέχρι και σήμερα.«Πέρα από τις συνολικές τάσεις, δεν έχει γίνει ποτέ η διαχρονική σύγκριση σε επίπεδο οικισμού. «Αυτό δεν έχει επιχειρηθεί ποτέ, όχι μόνο για την Ήπειρο, αλλά και πανελλαδικά», σημείωσε ο κ. Μπένος.
Από εκεί και πέρα μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία της εσωτερικής μετανάστευσης, αναλύοντας τα μικροδεδομένα των απογραφών της ΕΛΣΤΑΤ 1971-2011. Έτσι, δίνονται απαντήσεις σε ερωτήματα όπως που ζούσαν οι Ηπειρώτες που μέχρι το 1971 εγκατέλειψαν (μόνιμα ή προσωρινά) την Ήπειρο, με τον κ. Μπένο να σημειώνει πως αυτό που αποτυπώνουν τα στοιχεία, είναι ότι, πέρα από τα μεγάλα αστικά κέντρα, οι Ηπειρώτες κινήθηκαν σε κοντινέςπεριφέρειες, όπως τη Θεσσαλία και τα Ιόνια Νησιά.
Εξίσου ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που αποτυπώνουν την εξέλιξη της ποιότητας ζωής μέσα από δείκτες της καθημερινότητας, όπως οι συνθήκες διαβίωσης και η ποιότητα της κατοικίας. Οι καλύτερες συνθήκες στα Ιωάννινα, η μικρή υστέρηση των μικρότερων πόλεων και κωμοπόλεων (Άρτα, Πρέβεζα, Ηγουμενίτσα, Μέτσοβο, κλπ) και η μεγάλη υστέρηση της βελτίωσης συνθηκών διαβίωσης στην επαρχία της Ηπείρου αποτυπώνονται ξεκάθαρα.
Είναι χαρακτηριστικός ο χάρτης που παρουσιάζει το ποσοστό των κατοικιών για κάθε δημοτική ενότητα της Ηπείρου με WC εντός της κατοικίας από το 1971 έως το 2011. «Μπορεί να το υποπτευόμασταν, αλλά τώρα έχουμε μια πολύ ακριβή καταγραφή και καταγραφή των διαφορών που υπήρχαν από οικισμό σε οικισμό. Αυτό που είναι εντυπωσιακό, είναι πως προχωρώντας από ’71 έως το ’91, αυτή η εικόνα αλλάζει προς το καλύτερο και πλέον οι συνθήκες ζωής από 15%-20% που ήταν σε πολλούς οικισμούς, φτάνουν σε 95% και πλέον, που διαχέεται σε ολόκληρη την επαρχία. Είναι ένας προσεγγιστικός δείκτης αλλαγής του βιοτικού επιπέδου», ανέφερε ο κ. Μπένος.
Το πλήθος των στοιχείων που παρουσιάζονται, αφορούν ακόμη την εξέλιξη του μεγέθους των νοικοκυριών, τον πρωτογενή τομέα και το πλήθος αιγοπροβάτων ανά κοινότητα στην Ήπειρο το 1961 και την πορεία της αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής της Ηπείρου κατά τα τελευταία 100 χρόνια, τα εκλογικά αποτελέσματα όλων των εκλογών στην Ήπειρο από το 1974 έως το 2019 σε επίπεδο κοινότητας, αλλά και το επίπεδο εκπαίδευσης. Όπως αποτυπώνεται στα στοιχεία, οι κάτοικοι της πόλης των Ιωαννίνων είχαν πάντοτε υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο από το μέσο όρο όλης της χώρας, ακόμα και το 1971 πριν το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ασκήσει την έντονη επίδρασή του στην πόλη.
Η υπόλοιπη περιοχή της Ηπείρου, ωστόσο, υπολείπεται σημαντικά σε αυτόν τον τομέα.Ανάλογη τάση παρατηρείται και στο αντίστοιχο ποσοστό των ατόμων που εγκατέλειψαν το δημοτικό σχολείο.Στην πόλη των Ιωαννίνων το ποσοστό είναι μικρότερο από τον πανελλαδικό μέσο όρο.
Άπειρα στοιχεία, πεπερασμένοι πόροι
Όλα τα παραπάνω αποτελούν μια τεράστια δουλειά, η οποία γίνεται με τους μικρούς πόρους του Εργαστηρίου και την εθελοντική κατά βάση εργασία φοιτητών και καθηγητών.
Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά, σύμφωνα και με τον κ. Μπένο, αποτελούν μια βάση δεδομένων που μπορούν να αξιοποιηθούν από την πολιτεία, ακόμη και σε επίπεδο περιφερειών και δήμων, για την χάραξη πολιτικής.
«Επειδή είναι πολύ κρίσιμο να επιταχυνθεί το έργο, για να βοηθηθεί και η χάραξη πολιτικής, επιδιώκουμε την ενίσχυση του Εργαστηρίου σε ανθρώπινο δυναμικό και πόρους. Οι εποχές είναι δύσκολες, χρειάζονται πόροι για την προσέλκυση δυναμικού. Υπάρχει ανάγκη άμεσης στήριξης αυτού του έργου προκειμένου να έχουμε τα αποτελέσματα που θέλουμε, και σε εύλογο χρόνο γιατί με αυτούς τους ρυθμούς θα χρειάζονταν δεκαετίες», κατέληξε.
