Τα γεγονότα που καθόρισαν την όλη παρουσία του Μεσολογγίου στον κόσμο, χωρίζονται σε δύο περιόδους. Η πρώτη αναφέρεται στην ιδρυτική αιτία της οικιστικής του εμφάνισης. Η δεύτερη είναι εκείνη που του πρόσδωσε το μεγαλείο της μοναδικότητας στον κόσμο.

Για την πρώτη, συντέλεσε ένα γεγονός που συγκλόνισε τον τότε γνωστό κόσμο μεταξύ ανατολής και δύσης, πολιτισμού και σκοταδισμού, Ευρωπαϊσμού και Ισλαμισμού. Τότε παρέλαβε το Μεσολόγγι, την ιδρυτική του περγαμηνή. Έμεινε στην ιστορία το γεγονός, με την προσωνυμία, ως λεγομένη, «Ναυμαχία της Ναυπάκτου», που διεξήχθη στο θαλάσσιο χώρο των Εχινάδων, νοτιοδυτικά της λιμνοθάλασσας, τον Οκτώβριο του 1571. Τα κατάλοιπα εκείνης της Ναυμαχίας ενώθηκαν με ορεινούς που κατέβαιναν απ’ το Ζυγό για ψάρεμα. Δημιούργησαν τον λιμναίο οικισμό, που Δαλματοί πειρατές ονόμασαν «In mezzo Laghi», (μέσα στη λίμνη), εξελληνισμένο σε Μεσολόγγι. Προς τούτο, έχουν γραφτεί μικρά κείμενα της οικιστικής διαδρομής με τον ευρηματικό επίτιτλο, «Για να μαθαίνουμε», πότε και πώς βρέθηκε το Μεσολόγγι.

Για τη δεύτερη, ένα συγκλονιστικό και πάλι γεγονός, αυτό σε παγκόσμια διάσταση, ξαναζωντάνεψε απ’ το Μεσολόγγι τα ιδεολογικά δεδομένα των ελευθέρων Λαών. Αυτά, που οι ένδεκα σκοτεινοί αιώνες που προηγήθηκαν, τα είχαν ξεχασμένα στη Δύση. Το ταπεινό Λιμνοχώρι, «κλειδί της Ρούμελης και του Μωριά Κολώνα», χάραξε τον οδοδείκτη που τα σταθεροποίησε και τους έδωσε την αιωνιότητα. Τα γεγονότα γύρω από έναν «Φράχτη», επέβαλαν σιωπή και φρενάρισμα στην αλόγιστη κατρακύλα των παγκόσμιων συνηθειών. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να ξεχνιέται ούτε να παραμερίζεται. Είναι ισάξιο της ζωογόνου τροφοδοσίας των σκεπτόμενων δημιουργών.

Οι πολιορκίες και η θυσιαστική Έξοδος των Ελεύθερων σκλάβων στο Μεσολόγγι, δεν πρέπει να ξεχνιούνται. Γράφτηκαν μικρά κείμενα και για τούτο, που θα ακουστούν απόψε, με επίτιτλο «Για να μην ξεχνάμε». Μαζί τους κοσμείται και το όνομα του Πλατάνου Ναυπακτίας.

Δώστε μου την προσοχή σας. Θα αισθανθείτε υπερκόσμιο άρωμα.   

1

Χριστούγεννα στις Ντάπιες!...

A΄ Πολιορκία

Ήταν η χρονιά του 1822. Απ’ τις αρχές του Φθινοπώρου είχαν πολιορκήσει την Πόλη, για πρώτη φορά, οι στρατιές τριών Πασάδων. Προέρχονταν από την Ήπειρο ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιουταχής με 11.000 πολεμιστές και ο Γιουσούφ Πασάς από τη θάλασσα. Η πολιορκία βάσταξε περίπου δύο μήνες. Πολλοί Οπλαρχηγοί είχαν κλειστεί στο Μεσολόγγι, που ήταν τότε το οικονομικό και πολιτικό κέντρο της Δυτικής Χέρσου Ελλάδας. Την πρωτοβουλία της άμυνας είχε ο Αλ. Μαυροκορδάτος. Το σχέδιο επίθεσης ήταν για τη νύχτα των Χριστουγέννων, με σκεπτικό ότι οι έγκλειστοι Χριστιανοί θα γιόρταζαν στις Εκκλησίες. Ο Γιάννης Γούναρης, γραμματικός του Ομέρ Βρυώνη, μήνυσε το σχέδιο στο Μεσολόγγι. Οι Οπλαρχηγοί αποφάσισαν και ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ παράγγειλε στους πιστούς: «Όλοι, Χριστούγεννα στις Ντάπιες». Με τις χαρμόσυνες καμπάνες για τη γιορτή, ξεκίνησε και η επίθεση από στεριά. Η πανωλεθρία των πολιορκητών ολοκληρώθηκε, μαζί με την τρομάρα τους και με τον πνιγμό χιλιάδων πολεμιστών στον πλημμυρισμένο Αχελώο. Αποδεκατισμένοι έφτασαν στην Ήπειρο. Η νικηφόρα λύση της πολιορκίας, ένωσε όλους τους Οπλαρχηγούς και το Λαό της περιοχής.

Ο λαός αναθάρρησε με όραμα νίκης.

2

Ο Βρυχηθμός του Ανατολίτη

Β΄ Πολιορκία

Το Σουλτανάτο δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τη δεινή πανωλεθρία των στρατευμάτων τριών Πασάδων, απ’ το μικρό Μεσολόγγι, το 1822. Για τρία χρόνια βρυχάται και προετοιμάζεται για ένα δεύτερο χτύπημα, περισσότερο θανατοβόρο. Αυτή τη φορά επιλέχτηκε από τον Σουλτάνο προσωπικά, η Στρατιά του Κιουταχή, ως πλέον εμπειροπόλεμη. Μαζεύτηκαν 20.000 πολεμιστές με βαρύ οπλισμό, για να υποταχθεί το Μεσολόγγι, πάση δυνάμει. Αυτή η πολιορκία κράτησε από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1825, χωρίς να μπορέσουν οι ορδές της Στρατιάς να επιφέρουν αποτέλεσμα, αλλ’ ούτε καν αξιόλογες ζημιές στο προστατευτικό χαράκωμα του Μεσολογγίου. Οι ανασυνταχθείσες δυνάμεις με τους 4.000 πολεμιστές και τα ενισχυμένα οχυρωματικά έργα, με υπόδειξη του Μηχανικού Μιχάλη Κοκκίνη, αποτέλεσαν άριστη προστασία των εγκλείστων. Μάταια ο Κιουταχής επιδίωκε διαπραγματεύσεις και οι Πασάδες από θαλάσσης, Μεχμέτ Γιουρέφ και Γιουσούφ, προσπαθούσαν να αποκλείσουν τον ανεφοδιασμό. Οι Ναύαρχοι Μιαούλης και Σαχτούρης καταδίωξαν τους επιδρομείς μέχρι τη Μάνη. Η πολιορκία «στέφτηκε» από σκέτη αποτυχία!... Το Μεσολόγγι κατανόησε την αξία του και θαρρεμμένο και πήρε τον τίτλο του:

«Είναι κλειδί της Ρούμελης και του Μοριά κολώνα».

3

Οχυρό στο Μεσολόγγι, ένας «Φράχτης»;;…

Γ΄ Πολιορκία

Ναι!... Ένας Φράχτης!... Ό,τι περιφρονητικά και μειωτικά αποκάλεσε «Φράχτη» ο Ιμπραήμ Πασάς το οχυρό του Μεσολογγίου από ανάχωμα, η παλικαριά και ο ηρωισμός των Μεσολογγιτών, το γιγάντωσαν ως μοναδικό από όλα τα Κάστρα της Ελλάδος. Έτσι ξεκίνησε τα Χριστούγεννα του 1825, η τρίτη και τελευταία φάση πολιορκία του Μεσολογγίου. Είχε αδρανήσει από τον Οκτώβριο η δεύτερη πολιορκία απ’ τον Κιουταχή και τους Ναυάρχους του, περιμένοντας νεότερες και πιο ισχυρές δυνάμεις, αυτές του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Εκείνος, με τον αέρα των επιτυχιών του στο Μοριά, ελέγχει με ιταμό τρόπο τους συμπολεμιστές του. Παρατήρησε ελεγκτικά: «Αυτό το φράχτη δεν μπορέσατε, ορέ, να πατήσετε τόσο καιρό;». Στο μεταξύ οι στερήσεις, η ανέχεια και ο κάματος από τους συνεχείς αγώνες και τις για χρόνια πολεμικές σε άμυνα επιχειρήσεις, είχαν καταβάλλει τις αντοχές του λαού. Παρά ταύτα το ηθικό φρόνημα βρισκόταν σε έξαρση. Η πίστη και η λαχτάρα για Λευτεριά, έδιναν αμείωτες τις δυνάμεις τους. Δεν λύγισαν, ούτε υπέκυψαν. Ένα όραμα τους ενέπνεε. Οι συμπτώσεις που έφεραν τη συμφορά, κρίθηκαν, αναλύθηκαν, καταδικάστηκαν, αλλά τιμήθηκαν.

Το Μεσολόγγι πάντως, ανέβηκε στο βάθρο της δόξας του.

4

Μεσολόγγι:

Πολιτεία, Κράτος του Θεού!...

Σάββατο του Λαζάρου πρωί, 10 Απριλίου 1826. Ώρες κρίσιμες για την Πολιτεία του νερού, το ιερό Μεσολόγγι. Το νεκροδόξαστο Συμβούλιο των Προεστών και Οπλαρχηγών προεδρευόμενο από τον Επίσκοπο Ρωγών, καλείται να βάλει τις τελευταίες πινελιές στην Απόφαση για Έξοδο, μπροστά στα Ηρώα, εκεί στη σημερινή μικρή αγία Παρασκευή. Οι Στρατηγοί έχουν αναλάβει ένα χρέος. Ανιχνευτές τους, διατάχτηκαν να διερευνήσουν μια δίοδο, για ασφαλές πέρασμα του λαού στην Ελευθερία. Αυτοί, έρχονται ο ένας μετά τον άλλο και δηλώνουν: «Δεν υπάρχει δρόμος». Η κατήφεια ρίχνει ολόμαυρο τον πέπλο της στους παριστάμενους. Όλοι σκυθρωποί και αμίλητοι, μονολογούν:

«Δεν υπάρχει δρόμος»!...

Ο Φρούραρχος, Θανάσης Ραζηκότσικας, ένα 26άχρονο παλικάρι, ορθοστηλώνεται και φωνάζει δυνατά: «Υπάρχει δρόμος, ορέ!...». Κατάπληκτοι, διαμαρτύρονται οι συμμετέχοντες: «Ποιος είναι ο δρόμος, Στρατηγέ, και δεν τον λες, τόσην ώρα;». Ο Ραζηκότσικας, δείχνοντας τον ουρανό, βεβαιώνει πειστικά: «Είναι ο δρόμος του Θεού!...». Όλοι κατάλαβαν ότι, μόνος δρόμος ανοιχτός, ήταν αυτός της θυσίας. Άρχισε, τότε, να γράφεται το κείμενο της Απόφασης για Έξοδο. Στοχάζονταν οι καπεταναίοι, διατύπωνε ο Επίσκοπος Ιωσήφ και έγραφε ο Νικόλας Κασομούλης. Εξ’ αυτού οι ιστορικοί, αργότερα, χρεώθηκαν και ονόμασαν το Μεσολόγγι:

«Πολιτεία, Κράτος του Θεού».

5

«Καλήν αντάμωση στον άλλον κόσμο»

Το σύνολο του λαού των Ελευθέρων Πολιορκημένων στο Μεσολόγγι, είχε πιστέψει στο δίκαιο των αγώνων του. Η μακρά περίοδος των πολιορκιών και των επιθέσεων των Οθωμανών, (1822-1826), είχε γιγαντώσει τη θέληση του λαού για λευτεριά. Ταυτόχρονα η ηγετική μορφή του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ, είχε εμπνεύσει τη γνήσια Ορθόδοξη πίστη, ακόμα και στη μεταφυσική αξία των αγώνων. Ο Επίσκοπος Ιωσήφ είχε φτάσει στο Μεσολόγγι με απαίτηση ολόκληρου του λαού της Ηπείρου και της Δυτικής Στερεάς. Μαζί του συγκεντρώθηκαν γύρω του και ένα πλήθος Ιερέων και Μοναχών, που όλοι επιδόθηκαν σε πλήρη στερέωση του λαού στις αξίες της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Έφτασαν, μάλιστα, σε σημείο να γνωρίζουν οι πάντες λεπτές θεολογικές  διδασκαλίες. Ο Ιωσήφ, ως θαρραλέος αγωνιστής, επιδίδεται σε ορ­γα­νω­τι­κά, πο­λι­τι­κά, δι­οι­κη­τι­κά, κοι­νω­νι­κά και ο­πωσ­δή­πο­τε Εκ­κλη­σι­α­στι­κά θέ­μα­τα. Όλα αυτά δέ­χον­ταν τη σφρα­γί­δα της γνώ­μης και της προ­σω­πι­κό­τη­τας του Δε­σπό­τη. Οργανώνει την Εκκλησιαστική ζωή της Πόλης με πλήθος λειτουργικών ευκαιριών, ακόμα και μέσα στα στρατόπεδα, μεταφέροντας αγιαστική χάρη στους πολεμιστές. Δημιούργησε στην πράξη ένα Μεσολόγγι «Πολιτεία, κράτος του Θεού», όπως γράφτηκε από ιστορικούς. Στην καθημερινή θεία Λειτουργία στις Ντάπιες, κοινωνούσαν οι πολεμιστές και εύχονταν ο ένας στον άλλο:

«Καλήν αντάμωση στον άλλον κόσμο».

6

«Προς δόξαν του Γένους, θυσίαν τελώ!….»

Η Απόφαση της Εξόδου γράφτηκε το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου, με τους στοχασμούς των καπεταναίων και των προεστών του Μεσολογγίου. Τη διατύπωση έκανε ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ και υπαγόρευε στο Γραμματέα Νικόλα Κασομούλη. Το κείμενο μοιράστηκε και γνωστοποιήθηκε στα στέκια του λαού. Ο γέρο – Καψάλης, ως ηλικιωμένος και με κινησιακό πρόβλημα, δεν θα ακολουθούσε στην Έξοδο. Κατανόησε, όμως, ότι μπαίνοντας οι Τούρκοι στο Μεσολόγγι δεν θα άφηναν ζωντανούς όσους θα εύρισκαν. Το σπίτι του διέθετε και μπαρουταποθήκη.

Κάλεσε αμέσως όσους δεν θα ακολουθούσαν την Έξοδο να πάνε στο σπίτι του για να ανατιναχθούν. Πράγματι, αργά το βράδυ σαν έφτασαν κοντά στο σπίτι του οι Τούρκοι, πρόβαλαν αξιώσεις να τους παραδοθούν οι Γυναίκες και οι άνδρες άοπλοι να βγουν φωνάζοντας «να ζει ο Αλλάχ». Τότε, ο γέρο – Καψάλης, με σύμφωνη γνώμη των 400 συντρόφων του, φώναξε: «Προς δόξαν του Γένους, θυσίαν τελώ». Πριν όμως πυροδοτήσει την μπαρουταποθήκη, ξανά-φώναξε σαν προσευχή: «Μνήσθητί μου, Κύριε». Η ανατίναξη σκότωσε Τούρκους και Έλληνες. Η φλόγα, όμως, φάνηκε από τα παραπλέοντα Ελληνικά και Βρετανικά πλοία του Ιονίου.

Έτσι πέρασε το μήνυμα της θυσίας του Μεσολογγίου στην Ευρώπη.

7

«Κινήσαμε και στ’ όνομα του Θεού!...»

Η Απόφαση της Εξόδου, άγγιξε τις ευαίσθητες χορδές του συνόλου των κατοίκων. Άλλωστε, πάρθηκε με τη θέληση του λαού, «ομόφωνα και ομόγνωμα». Στο άκουσμα, «Φεύγουμε! Σημείο της διευθύνσεώς μας, θέλει είναι ο άγιος Σιμεός», δημιουργήθηκε μια απροσδιόριστη, πλην βεβαία, σιγουριά επιτυχίας του εγχειρήματος. Ήταν στα στόματα όλων, απ’ το ξεκίνημα των πολιορκιών, «καλά τα νέα απ’ τη Διευθυντική, ο αι–Συμιός, όμως, τι λέει;». Υπήρχε προσδοκία από Άρχοντες και λαό, για καθαρή άποψη από τη Μοναστική πολιτεία της Ιεράς Μονής, όμοια μ’ εκείνη του Δαυΐδ: «Ήρα τους οφθαλμούς μου εις τα όρη, όθεν ήξει η βοήθειά μου» Ψαλ. ρκα΄1. Ο ένας ενημερώνει και εμψυχώνει τον άλλο και όλοι μαζί ετοιμάζονται και στρέφονται στον ουρανό. Όλοι είναι πανέτοιμοι «στο γελέκι», με το Σταυρό, την «πάλα και το γιαταγάνι» στο χέρι, και τραβάνε για το γιοφύρι. Αντιπροσωπευτική είναι μια φωνή – κάλεσμα, αυτή του Νότη Μπότσαρη. Περνώντας από την καλύβα του Νικόλα Στουρνάρα, φωνάζει: «Σήκω, Στουρνάρα. Κινήσαμε και στ’ όνομα του Θεού». Κανένας δεν δειλιάζει μπροστά στην πλημμύρα των αρμάτων, έτοιμοι να φτάσουν «εκείθε με τους αδελφούς».

Στα στόματα όλων: Θεός και Μεσολόγγι!...

8

Το δίλημμα του Πεθερού

Η γνωστοποίηση της Απόφασης για Έξοδο, ηλέκτρισε περισσότερο την ήδη φορτισμένη ατμόσφαιρα, στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Με μια φωνή ο ένας στήριζε τον άλλον: Βγαίνουμε!... «Εκείθε με τους αδελφούς…». Ατμόσφαιρα νεκροδόξαστου πανηγυριού. Ξεχωρισμοί, θρήνοι, αγκαλιές, αρματωσιές, έχε γεια Μεσολόγγι!... Ανάλογη ατμόσφαιρα και στο Καψαλέικο. Ο γέροντας Χρήστος Καψάλης, ετοιμάζει την υποδοχή όσων θα έφευγαν για τον ουρανό. Ο γιος του, ο Πάνος, σωστό παλικάρι και γενναίος πολεμιστής, ντυμένος με τη φιέστα και τ’ άρματά του, είναι έτοιμος να φύγει για την ορισμένη «Κολώνα». Ασπάζεται τη Μάνα του που εξέπνευσε πριν από λίγο και παίρνει την ευχή του Πατέρα: «Να πολεμήσεις σκληρά και να ζήσεις». Στρέφεται και στην αρραβωνιαστικιά του που παραστέκει ανήσυχη. Ο γέροντας ζητάει από τη Νύφη του: «Εσύ να μείνεις μαζί μου». Εκείνη βγάζει απρόσμενη κραυγή: «Όχι, Πατέρα, θα πολεμήσω μαζί με τον Πάνο». «Είσαι παιδούλα και ο πόλεμος θέλει σκληράδα, δεν θα σ’ αφήσω», απαντάει ο γέρος. Εκείνη εξαφανίζεται για λίγο και γυρίζει ντυμένη μ’ αντρίκια φορεσιά. Ζητάει απαιτητικά απ’ τον Πεθερό της την καλή αρματωσιά του, για να φύγει. «Εσύ θα μείνεις πίσω Πατέρα, και τα’ άρματά σου θα πολεμήσουν στα χέρια μου μπροστά». Ο γέρος νικάει το δίλημμα και βάζει στα χέρια της Νύφης τ’ αργυρόχρυσα άρματά του. Φεύγει και η Νύφη, συναντάει το Πάνο.

Πολέμησαν αντάμα, μαζί πέρασαν στη δόξα!

9

Το Σύνθημα

«Καστρινοί και Λογγίσιοι!...»

Όλοι οι πολεμικοί αγώνες, σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, τακτικοί ή έκτακτοι, πλαισιώνονται από ένα σύνθημα μυστικό, ως συμβολική συνεννόηση. Με αυτό αναγνωρίζονται τα φίλια πολεμικά τμήματα, κατά τις συμπλοκές, ιδιαιτέρως των πεζοπόρων. Το κείμενο της Απόφασης προέβλεψε και τούτη τη λεπτομέρεια στρατηγικής τακτικής, ως μυστικότητας αιφνιδιασμού. Γράφει στο ΙΣΤ΄ άρθρο της: «Το μυστικόν θέλει το έχομεν: Καστρινοί και Λογγίσιοι». Είχε περάσει αυτό το σύνθημα, μέσω των Καπεταναίων, σε όλους τους πολεμιστές, ως διακριτικές και συνθηματικές λέξεις μέσα στη νύχτα. Επιλέχτηκε αυτό το σύνθημα για να θυμίζει στους Εξοδίτες, ως «Καστρινοί», τη συμφωνία που έγινε με τον Καραϊσκάκη να πλαγιοβάλλει την ίδια ώρα τους πολιορκητές, με τους 3000 πολεμιστές του, που συντηρούσε εκτός Μεσολογγίου. Σ’ αυτούς αναφέρεται το «Λογγίσιοι».

Με το σύνθημα τούτο εκφραζόταν η σύμπνοια και η πλήρης ενότητα των εντός και των εκτός της Πόλης πολεμιστών. Ταυτόχρονα, στερεωνόταν ο λαός στην ιδέα ότι δεν ξεκινούσαν το εγχείρημα μόνοι τους. Αλλιώς, όμως, εξελίχτηκε ο αγώνας. Ο Καραϊσκάκης, πυρέσσων, παρέμεινε μακριά, στον Πλάτανο Ναυπακτίας λέγεται. Το όλο εγχείρημα προδόθηκε από αυτόμολο αιχμάλωτο, δυστυχώς. Έτσι η προδοσία έκαμε το έργο της!...

Η θυσία ενός ολόκληρου Λαού, όμως, πρόσφερε τη Λευτεριά.

10

«Πίσω, πίσω, μωρέ παιδιά! Πίσω!...»

«Η Λουνέτα»

Ήταν σε εξέλιξη το σχέδιο της Εξόδου, μετά το ξεκίνημα. Η μεσαία «κολώνα», από τις τρεις, με πολεμιστές και γυναικόπαιδα, θα περνούσε απ’ την ασφαλέστερη Ντάπια της Λουνέτας, ανάμεσα στις δύο άλλες «κολώνες». Όταν ο κεντρικός όγκος έφτασε στο προγεφύρωμα της Ντάπιας, πάνω στην ορμή και το βρασμό της φωτιάς, στη θέα των εχθρών, ένας δυνατός λόγος αιφνιδίασε τους Εξοδίτες. Άγνωστο, ιστορικά, από ποιον προερχόταν. «Πίσω! Πίσω! μωρέ παιδιά! Στις ντάπιες! Πιάστε τις ντάπιες!». Τότε, απάνω στη σύγχυση, χύθηκε το πλιότερο Μεσολογγίτικο αίμα πολεμιστών, παιδιών και αμάχων γυναικών. Στη «Λουνέτα». Εκεί παίχτηκε το κορύφωμα της μεγάλης θυσίας και άνοιξε ο δρόμος για τον ουρανό, όπως υπέδειξε ο Ραζηκότσικας.

Το αποτύπωμα αυτού του γεγονότος έγινε, με έμπνευση, από το Θηβαίο καλλιτέχνη – ζωγράφο, το Θεόδωρο Βρυζάκη. Η εικόνα, που έγραψε εκείνος, δείχνει τη μεγάλη θυσία, που κατά γενική αποτίμηση υποδέχεται ο ίδιος ο Χριστός, δορυφορούμενος υπό Αγγέλων, τις ψυχές των Εξοδιτών στον ουρανό. Αυτή την εικόνα λιτανεύει το Μεσολόγγι, κάθε φορά για χρόνια, στην επέτειο της Εξόδου, σκορπίζοντας ρίγη συγκινήσεως.

Εκείνοι, έδωσαν τη ζωή τους, εμείς οφείλομε το χρέος.

11

Η Σημαία

Το Μπαϊράκι των Μποτσαραίων

Η Σημαία!… Κάθε Σημαία, ιδιαιτέρως σε πολεμικές συρράξεις, είναι το σύμβολο που εκφράζει την ενότητα και το κάθε ιδανικό των αγωνιζόμενων. Για την Ελλάδα η Σημαία κατέστη σύμβολο της ενότητας και του πόθου για Λευτεριά του Έθνους, μετά τη άλωση. Κάθε επόμενη πολεμική επιχείρηση καλυπτόταν με μια Σημαία με Σταυρό και θρησκευτική παράσταση. Επικρατούσε ο χρωματισμός του μπλέ, ανάμικτου με το λευκό. Στο Μεσολόγγι υπήρχε σε όλα τα καπετανάτα και ένα ειδικό «Μπαϊράκι», ως Σημαία, στο οποίο προσέβλεπαν όλοι με σεβασμό και ευλάβεια. Με την Απόφαση της Εξόδου ορίστηκε, στο Α΄ άρθρο, να ηγείται τιμητικά του κυριότερου σώματος εξοδιτών, η σημαία των Σουλιωτών.

Η απόφαση γράφει: «Η σημαία του στρατηγού Νότη Βότζιαρη θέλει μείνει ανοικτή, ως οδηγός». Η Σημαία αυτή, δωρεά της Αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης της μεγάλης, στον Τούσια (Θανάση) Μπότσαρη, έφερε ολοκέντητη παράσταση των αγίων Γεωργίου και Δημητρίου και ήταν μπροστά σε όλους τους αγώνες των Σουλιωτών. Ο Νότης Μπότσαρης, ως ηγήτωρ, την παρέδωσε τιμητικά, στα χέρια ανδρειωμένης γεροδύναμης Μεσολογγίτισσας, της Μπαϊρακτάραινας. Η Σημαία αυτή διασώθηκε και βρίσκεται σήμερα στο μουσείο των απογόνων των Μποτσαραίων.

Θα σελαγίσει κάποτε ξανά στον τόπο της δόξας της;

12

Ηρωοδόχος ιερά Μονή αγίου Συμεών

Εντυπωσιακή και τιμητική διάταξη για την παραδοσιακή ιερά Μονή του αγίου Συμεών του Θεοδόχου, περιελήφθη στην Απόφαση της Εξόδου. Ήταν η διάταξη, που προέβλεπε την υποδοχή εκεί ως Ηρώων των Εξοδιτών. Έτσι προστέθηκε και η προσωνυμία «Ηρωοδόχος» ιερά Μονή. Είχε δώσει πολλά δείγματα εθνωφελούς και θεοφιλούς προσφοράς στους αγώνες του λαού, σ’ όλη την περιπέτειά του. Αυτή η ιερά Μονή ανέλαβε και την υποχρέωση να περιθάλψει τους Εξοδίτες, αν τα πράγματα εξελίσσονταν ομαλά, κατά το σχέδιο. Άλλες, όμως, συνθήκες δημιουργήθηκαν με την προδοσία του σχεδίου Εξόδου. Όσοι βγήκαν και πλησίασαν το Μοναστήρι, δεν συνάντησαν φίλιους πολεμιστές. Το Τουρκικό ιππικό καραδοκούσε στις ρεματιές. Γέμισαν τα γύρω φαράγγια με κουφάρια σκοτωμένων.

Παραστατικά περιγράφει ανώνυμος περιηγητής, σαν σε όραμα, το ανθρώπινο δράμα. Λέγει: «Εκεί, πίσω από το Σταυρό, στη χαράδρα, είναι φυτεμένες ψυχές. Δεν βλέπεις τους Σταυρούς; Αυτός εδώ είναι του γέροντα, που κρατούσε τη Σημαία, εκεί του παιδιού, πιο πέρα των ξένων, από ’κει των Γυναικών, που ήρθαν με τα κόκκινα στεφάνια στο λαιμό». Έτσι φαντάζονταν και τιμούν ακόμα και σήμερα οι Μεσολογγίτες την «Ηρωοδόχο ιερά Μονή του αγίου Συμεών του Θεοδόχου».

Οι σημερινοί προσκυνούν στην ιερά Μονή, πανηγυρικά.

13

Κύκνειο άσμα, σε αιθέρια λειτουργία!

Το Μεσολόγγι την Κυριακή των Βαΐων του 1826, μετά την Έξοδο, είχε την όψη «ξεσαρκωμένης» Πολιτείας. Παντού καπνοί, χαλασμός, θρήνοι και οιμωγές. Άταφοι νεκροί και τραυματίες οιμώζοντες, συμπλήρωναν το σκηνικό ανείπωτης συμφοράς. Μαζί με τ’ απομεινάρια του χαλασμού μέσα στην Πόλη, βρίσκεται ο Ηγέτης του χρέους, ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ. Είναι έτοιμος να δώσει την αναφορά του στο δικαιοκρίτη Θεό. «Ους δέδωκάς μοι εφύλαξα», στην πίστη. Ιωάν. ιζ΄12. Στη γη και τον ουρανό, θα αναφέρει. Όσοι είναι ζωντανοί, ακόμα, τραβάνε για τον Ανεμόμυλο. Εκεί θα υπογραφεί το πρωτόκολλο Ανάληψης της Πόλης, ως «κύκνειο άσμα» αγώνων, ιδεών και ζωής. Εκεί καταφθάνουν, μετά από μέρες, λυσσαλέοι απαιτητές του Ισλάμ.

Παζαρεύουν την παράδοση με αντάλλαγμα την αλλαξοπιστία. Οι έγκλειστοι ομόφωνα απορρίπτουν δόλιες προτάσεις και ο Δεσπότης πυροδοτεί ανατινάζοντας το κτίσμα. Μπερδεύονται τα κουφάρια επιδρομέων και ντόπιων και γράφεται το «τετέλεσται» της Πόλης. Το τελευταίο νέφος Νεομαρτύρων ανεβαίνει στους αιθέρες. Εκεί πλέον τελεσιουργείται μια υπερκόσμια θεία Λειτουργία, πάνω σε Αγία Τράπεζα θεμελιωμένη στο αίμα Μαρτύρων της πίστεως και του Έθνους. Το Μεσολόγγι ανέβηκε δοξαστικά στον ουρανό.

Όμοια αιθέρια Λειτουργία, δεν ξανάειδε η πλάση.

14

Πόσοι χάθηκαν τη νύχτα του χαλασμού;;...

Το άστραμμα απ’ τις φλόγες κι ο κρότος απ’ τις βροντές, το βράδυ της Εξόδου, συγκλόνισαν τους λαούς της γύρω περιοχής. Ο Μοριάς αναταράσσεται, στο Ιόνιο βλέπεται η «θρησκεία μ’ ένα σταυρό», η Ήπειρος βουβαίνεται και η Ρούμελη προβληματίζεται κι αναρωτιέται. Δύσκολη η καταγραφή κατά τα ανθρώπινα. Δεν ξεχωρίζονται οι σκοτωμένοι απ’ τους σωσμένους, την ώρα του χαλασμού. Το έργο, τότε, αναλαμβάνουν τ’ απομεινάρια που φεύγουν για ελεύθερους τόπους. Όλοι ζουν, σαν σε όραμα, πηγαίνοντας προς την Ελευθερία. Δρομολόγιο; Δερβέκιστα, Πλάτανος, Λιδωρίκι. Δεν μπορούν να φανταστούν ότι οι σύντροφοί τους χάθηκαν. Όλοι θεωρούνται παρόντες στην καταμέτρηση των ψυχών. Έτσι διδάχτηκαν και πίστεψαν οι Εξοδίτες.

Σαν έφτασαν στην Παναγία της Βαρνάκοβας λύθηκε το αίνιγμα, όταν Μ. Τρίτη απόγιομα, έφτασαν εκεί, τα «άγια λείψανα» του Μεσολογγίου. Οι καμπάνες του Νυμφίου χτυπάνε δοξαστικά, υποδεχόμενες Ήρωες. Ο Ηγούμενος, Κοσμάς Θεοχάρης, ρωτάει: «Πόσοι χάθηκαν τη νύχτα της Εξόδου;». Παίρνει ξεκάθαρη και πειστική απάντηση από τα «λείψανα»: «Κανείς δεν χάθηκε τη νύχτα. Άλλοι βαδίζαμε στη γη κι’ άλλοι στον ουρανό». Βεβαιώνεται η Ορθόδοξη πίστη που δίδαξε ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ.

Η Εκκλησία πιστών και μαρτύρων είναι ενιαία.

Στρατευομένη στη γη, Θριαμβεύουσα στον ουρανό.

15

Τρία συγκλονιστικά γεγονότα!….

Τη Μ. Τετάρτη του 1826, συνέβησαν στο Μεσολόγγι, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη,  τρία γεγονότα που σημάδεψαν τον όλον αγώνα του Έθνους:

1. Το πρωί της μέρας αυτής, γράφεται το κύκνειο άσμα του Μεσολογγίου, από τον Επίσκοπο Ρωγών Ιωσήφ στον Ανεμόμυλο, κοντά στο σημερινό λιμάνι. Εκεί, σαν πλησίασαν οι Τούρκοι, πυροδοτεί τις αποθήκες και ανατινάζονται όλοι. Κανένας δε σώθηκε! Θυσία, στην Ελευθερία της Ελλάδος.

2. Το απόγιομα της ίδιας μέρας, συνεδριάζει στο Ναύπλιο η τότε σκιώδης και αδύναμη Κυβέρνηση, του Πανούτσου Νοταρά, με τους Οπλαρχηγούς και Καπεταναίους του Μοριά. Ο Κολοκοτρώνης, λέγει: «Το Μεσολόγγι κράζει και μας στέλνει μήνυμα. Να στείλουμε δικούς μας στις αυλές και τους ισχυρούς της Ευρώπης, για να απαιτήσουμε αναγνώριση του αγώνα μας». Η Γραμματεία των Εξωτερικών (Υπουργείο Εξωτερικών), συγκροτήθηκε. Η απαίτηση ήταν ισχυρή. Ο αγώνας αναγνωρίστηκε. Η Ελευθερία, καθιερώθηκε στην Ελλάδα.

3. Το βράδυ της αυτής ημέρας, η είδηση έφτασε στη Γαλλία. Οι φοιτητές της Σορβόννης, διψασμένοι για δικαιοσύνη και αρετή, (αλήθεια, τι έγιναν τα ιδανικά στις μέρες μας;) κατεβαίνουν στα ανάκτορα του Κεραμεικού. Ο Βασιλιάς Κάρολος ο Ι΄ μαθαίνει το γεγονός και αναφωνεί: «Ζήτωσαν οι Έλληνες»! Αναγνωρίζεται, ως επίσημη, η Ελευθερία στην Ελλάδα.

Μία  Θυσία! Μία  Απαίτηση!  Μία  Αναγνώριση!

Όλα, χάρις στο Μεσολόγγι.

16

«Δεν μπορώ!.. προηγήθηκε το Μεσολόγγι!!..»

Μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου 1826, η τύχη της εξέγερσης του Έθνους βρισκόταν σε κρίση. Το θριαμβευτικό πέρασμα του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο, αποθάρρυνε πολλές περιοχές. Η μετατροπή της εξέγερσης σε Επανάσταση αναγνωρισμένη, ήταν ένα απλό ζητούμενο. Η Ιερή Συμμαχία αναδείχτηκε σε ατσάλινο τείχος και βρυχάται εναντίον κάθε εξέγερσης καταδυναστευμένων λαών. Ο κίνδυνος να χαθεί ο αγώνας επικρέμεται ολοφάνερος. Καμιά δύναμη δεν μπορούσε να αντιδράσει και καμιά σκέψη δεν στέκεται ανθρώπινα, για την τύχη του Μεσολογγίου. Τότε, ακριβώς, μια θυσιαστική ήττα σαν βούληση και σαν απόφαση, ανατρέπει απρόσμενα τα πάντα. Η εξέγερση μετατρέπεται σε Επανάσταση, η ηττοπάθεια γίνεται προσδοκία θριάμβου και οι λεγόμενες «Συμμαχίες», αναδιπλώνονται.

Το Μεσολόγγι πεσμένο, θριαμβεύει. Αναγκάζονται οι πιο αδίστακτοι πολέμιοι να ομολογήσουν την αλήθεια της φλόγας από βροντές και θυσία. Ο Μέττερνιχ της αντίδρασης, αναγκάζεται να αναδιπλώσει τη θέση μιας Ηπείρου, της Ευρώπης. Ομολογεί στο δυνάστη των λαών, το συνεταίρο του Σουλτάνο Μαχμούτ τον Β΄, με την αλλαγή στάσης για λευτεριά: «Λυπούμαι Μεγαλειότατε, διότι η Αυστρία δεν μπορεί να Σας βοηθήσει περισσότερο. Δυστυχώς εμεσολάβησε το Μεσολόγγι». Το θαύμα, έγινε!...

Η Ευρωπαϊκή αδιαφορία γκρεμίστηκε με τη θυσία του Μεσολογγίου.

Η Ελευθερία κυριάρχησε θριαμβευτικά.

17

Ο Τύμβος των οστών των Ηρώων

«Κλίνη εστρωμένη!...»

Για καιρό, μετά το χαλασμό της 10^ης Απριλίου 1826, τα σώματα των σκοτωμένων ελεύθερων πολιορκημένων, έμειναν άταφα. Δεν βρέθηκε καμιά Αντιγόνη, θαρρεμμένη από το χρέος, να τελέσει τα πρέποντα στα νεκρά σώματα. Ούτε κάποιος Ιωσήφ και με μερικές Μυροφόρες για να θρηνήσουν σε μια εξόδιο ακολουθία. «Πώς σε κηδεύσω, Θεέ μου…». Χρόνια μετά, «ως εν κλίνη κενή εστρωμένη», μεταφέρθηκαν τα άταφα ανώνυμα οστά και φυτεύτηκαν, «ως εν Τύμβω», στο μέσον του στρατοπέδου των πολεμιστών Ηρώων, με την ελπίδα να βλαστάνουν εξ αυτού τα ιδεολογήματα, χάριν των οποίων έπεσαν εκείνοι μαχόμενοι. Με Ιωνική διάλεκτο, μάλιστα, γράφτηκε το επίγραμμα, για να θυμίζει το διαχρονικά αδούλωτο πνεύμα των καρτερικώς «Μαχεσσάμενων», ένοπλων και άοπλων Ελλήνων πολιτών. Εξ αυτού του «Τύμβου» εξαγγέλλονται και με το αρμόζον διαιώνισμα, τα ιδανικά της Φυλής των Ελλήνων. Γραμμένα ή άγραφα. Τούτο ακριβώς θυμίζει στον κάθε προσκυνητή που πλησιάζει εκεί, ο Σταυρός με το όραμα του Μ. Κωνσταντίνου και το επίγραμμα στη μετώπη του «Τύμβου»:

ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ

ΙΝΙ ΛΕΩΝΙΔΑΙ ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΙΣ ΕΝΘΑ ΚΕΟΝΤΑΙ

ΕΙΝΕΚ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ ΙΦΙ ΜΑΧΕΣΣΑΜΕΝΟΙ

Λέει στον επισκέπτη:

«Κοίτα! Λεωνίδες αμέτρητοι εδώ είναι θαμμένοι,

που για τη Λευτεριά πολέμησαν γενναία».

18

Ο τάφος του Μάρκου Μπότσαρη

Ο μεγάλος πολεμιστής του Σουλίου, κυριάρχησε μετά την κατάλυση της πατρίδας του, στους αγώνες και τις προοπτικές του Μεσολογγίου. Ήταν ο ακάματος πολέμαρχος με οξύνοια πολεμική και πολιτική, τιμώντας τη γενιά του, αλλά και ο αδιαμφισβήτητος οραματιστής των δικαίων του Γένους. Όπου ακούγονταν πολεμικές βροντές, εκεί έφτανε και το παλικάρι να παλέψει και να αξιοποιήσει Εθνικά τον κάθε αγώνα. Η στρατηγική του Μεσολογγίου τον ενέπνεε και η Δυτική Στερεά τον σαγήνευε. Βρέθηκε, πολεμώντας την Τουρκιά, στην Ευρυτανία όπου και έδωσε τη ζωή του πάνω στη δική του Σημαία, προσωπικό Μπαϊράκι. Δεν τον πρόλαβε ο Λόρδος Βύρων για να τον χρίσει Ηγέτη του όλου Ελληνικού αγώνα για λογαριασμό των Ευρωπαίων. Στον τάφο του, όμως, μέσα στο ταφείο των Ηρώων, ως ο ιερότερος τόπος Εθνικά, έδωσε κι’ εκείνος τον όρκο πίστεως στην Ελλάδα. Η επιθυμία του Μπότσαρη να ταφεί στο Μεσολόγγι χάρισε στη λαϊκή μούσα το δικαίωμα να τον τραγουδήσει, ως μεγάλο Ηγέτη. «’Ξήντα Παπάδες παν’ μπροστά και δέκα Δεσποτάδες…». Το επίγραμμα στον τάφο του τον τοποθετεί σε ιδεατούς χώρους και για τούτο γράφτηκε: «ΕΛΛΑΣ ΤΟΥΣ ΑΓΑΘΟΥΣ ΟΥ ΦΗΣΙ ΠΟΤ’ ΕΙΝΑΙ ΘΝΗΤΟΥΣ». Η Ελλάδα δεν δέχεται ποτέ πως οι γενναίοι πεθαίνουν. Ο Μάρκος, μαθητής στο Σούλι και στο Σέλτσο,

Δάσκαλος στο Μεσολόγγι και το Έθνος.

19

Λόρδος Βύρων: Πολίτης Μεσολογγίτης!...

Είχε φύγει απ’ τη ζωή ο Μάρκος Μπότσαρης, όταν έφτασε στο Μεσολόγγι ψάχνοντάς τον, ο Λόρδος Βύρων. Οι Ευρωπαίοι αναζητούσαν προσωπικότητα με στρατιωτική και πολιτική ευφυΐα, για να τον χρίσουν συνομιλητή τους και Αρχηγό του Ελληνικού αγώνα. Την άφιξη του Λόρδου, είδαν οι Μεσολογγίτες με ενδιαφέροντα σκεπτικισμό. Ο όρκος του, όμως, στον τάφο του Μπότσαρη, σαν τον ιερότερο τόπο της Πόλης, άμβλυνε την πρώτη εντύπωση και ολοπρόθυμα τον αποδέχτηκαν και τον τίμησαν. Πρωτόφαντη για ξένο επισκέπτη τιμή είναι το ψήφισμα, (υπάρχει το πρωτότυπο στην Πινακοθήκη του Δήμου), που εκδόθηκε από τη Δημογεροντία, σε Αττική διάλεκτο. Πολιτογραφείται με ανάλογα δικαιώματα, «πολίτης Μεσολογγίτης», με μοναδική διατύπωση.

Γράφει το ψήφισμα:

«Η πόλις Μισολογγίου Ευεργέτην αυτόν ανακηρύττει, και Πολίτην Μισολογγίτην ψηφίζεται των αυτών αυτοίς απολαύοντα δικαίων, και αναγράφει τούτο εν τοις αρχείοις της Πόλεως, ίνα δήλον γένηται πάσιν, ως οι Μισολογγίται τους αγαθούς άνδρας οίδασι τιμάν, και τοις Ευεργέταις γενομένοις αυτών εις ευγνωμοσύνην, πολιτείαν διδόναι». Ο πρόωρος χαμός του, ματαίωσε πολλά σχέδια και προσφορές. Οι επιστολές του απ’ το Μεσολόγγι, στις αυλές της Ευρώπης προσέφεραν για τη Λευτεριά στην Ελλάδα. Ετάφη στην Αγγλία, κατά τη διαθήκη και την επιθυμία του.

Τα σπλάγχνα του αιώνια φλόγα ιδεών, στον Κήπο των Ηρώων.

20

Πολεμιστής με Καριοφίλι και πέννα

Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ

Συγκλόνισε για αιώνες τους Ευρωπαίους Διανοητές το σπινθηροβόλο πνεύμα που παρήγαγε και δίδασκε το Μεσολόγγι. Η κορύφωση ήρθε, όμως, όταν η ιδέα για Λευτεριά πέρασε στις πλέον ευαίσθητες στιγμές των ευγενών της Ευρώπης. Τότε αξιολογήθηκε έντονα και αποφασιστικά η πνευματική προσφορά του Μεσολογγίου. Με αφορμή το Μεσολογγίτικο τραγούδι ο Γάλλος εκπρόσωπος του ρομαντισμού, Βίκτωρ Ουγκώ, αποκαλεί την Ελλάδα «Χώρα του Ομήρου και του Μπάϋρον». Η ζωντάνια επιρροής των Ευρωπαίων από τις ιδέες του Μεσολογγίου, ενέπνευσε τα ονομαστά «Φιλελληνικά Κομιτάτα» και γιγάντωσε το Φιλελληνικό κίνημα.

Επιφανής Φιλέλληνας έφτασε στο Μεσολόγγι ο Ελβετός Γιατρός και Φαρμακοποιός, ο Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ. Διέθεσε εδώ τα πάντα. Χρήμα, όνομα, οικογένεια, ζωή. Πολέμησε με το ντουφέκι και το σπαθί στις Ντάπιες και Προμαχώνες του Μεσολογγίου. Με την πέννα του στη δημοσιογραφία και στην προβολή του αγώνα, πάλεψε σκληρά. Εφημερίδα, «Ελληνικά χρονικά». Είναι ο εισηγητής της ιδέας της ελευθεροτυπίας πάνω στην αλήθεια των γραφομένων. Ο τάφος του βρίσκεται μαζί με κομμάτι του τυπογραφείου του στον Κήπο των Ηρώων. Το επίγραμμα σε Ιωνική γραφή, διαγγέλλει:

«ΕΝΘΑ ΦΑΟΣ ΛΙΠΕΣ ΗΕΛΙΟΙΟ», «εδώ άφησες το φως του ήλιου».

21

Δημοσυντήρητος Πρωθυπουργός!….

Εξέχουσα προσωπικότητα αναδείχτηκε στα πρώτα χρόνια της ελευθέρας Ελλάδος, ως Πρωθυπουργός, Πρόεδρος Εθνοσυνελεύσεως και Αντιβασιλεύς, ο Μεσολογγίτης Ζηνόβιος και κατά κόσμο Ζαφείριος Βάλβης. Γιος του παπά-Γιάννη Βάλβη που έπεσε με τα Δισκοπότηρα στα χέρια το βράδυ της Εξόδου. Η διαδρομή του ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη, όπου σπούδασε Θεολογία στη Σχολή της Χάλκης. Ολοκλήρωσε σε σχολές Ευρωπαϊκών Χωρών και ως Νομικός, κατέλαβε σημαντικές θέσεις στη Δικαιοσύνη. Στην περίοδο 1863-64, με την έξωση του Όθωνος και την εγκαθίδρυση της Βασιλείας Γεωργίου του Α΄, βρέθηκε με τα αξιώματα που προαναφέραμε. Νυμφευμένος με την Αρσινόη, κόρη του Φρούραρχου του Μεσολογγίου Θανάση Ραζηκότσικα, απόκτησε οκτώ (8) παιδιά, τρία αγόρια και πέντε κορίτσια. Είχαν χρόνο τότε για οικογένεια και οι μεγάλοι Ηγέτες.

Μετά την παραίτησή του από την Πολιτική και τις άλλες δραστηριότητες, αποσύρθηκε και εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι, όπου διέμεινε σε συνήθη φτωχική κατοικία (Καλύβα). Τη συντήρησή του είχε αναλάβει με δέος, το Δημοτικό Συμβούλιο της Πόλεως. Εκείνος, μπορεί να έζησε πάμπτωχος, η Πατρίδα, όμως, του χρωστάει πολλά για όσα προσέφερε στη στέρεη θεμελίωση του Κράτους. Τη διατροφή του απ’ το Δημοτικό Συμβούλιο χαρακτήριζε ως εξέχουσα παρασημοφορία. Το Μεσολόγγι τον τίμησε.

Ετάφη τιμητικά μέσα στον Κήπο των Ηρώων.

22

«Μίαν δίδως, μίαν λαμβάνεις…»

Υπάρχει μια φράση, παρμένη από την πρακτική του χαλκείου, που καταγράφεται στα Μοναστικά Συναξάρια. Αναφέρεται στην άμεση ανταπόδοση στις σατανικές προσβολές από τους αγωνιζόμενους Ασκητές. Λένε οι Ασκητές προς τους επιδρομείς: «Τούτο το κελίον εστί χαλκείον. Μίαν δίδως, μίαν λαμβάνεις». Αλλιώς θα λέγαμε: «χτυπάς και χτυπιέσαι». Κάτι παρόμοιο συνέβη και με την επίθεση και κατάκτηση του Μεσολογγίου από τους Πασάδες, ιδιαιτέρως από τον Μεχμέτ Ρεσίτ πασά, τον επιλεγόμενο Κιουταχή. Πήρε την προσωνυμία αυτή, ως καταγόμενος από την πόλη της Μ. Ασίας, Κιουτάχεια. Ήταν ο περισσότερο αιμοβόρος και αδίστακτος, αν και είχε Ελληνική καταγωγή, ως Γενίτσαρος. Αυτός πρωτοστάτησε σε βέβηλες πράξεις όταν μπήκε, ως χαλαστής, στο κατακτημένο Μεσολόγγι.

Η ιστορία, όμως, έκαμε τα παιχνίδια της ενενήντα πέντε χρόνια μετά, όταν στις 4 Ιουλίου 1921 ένα παιδί του Μεσολογγίου, ο Αρχιστράτηγος της Μικρασιατικής εκστρατείας, Στρατηγός Αναστάσιος Παπούλας, κατέκτησε και πάτησε την πατρίδα του Κιουταχή, την Κιουτάχεια. Μπαίνοντας μέσα στην πόλη, δεν έκοβε και ούτε πάστωνε τα αφτιά των κατοίκων, όπως ο Κιουταχής στο Μεσολόγγι. Κάλπαζε, έφιππος, ψάχνοντας ως κατακτητής, για τον τάφο του Πασά, για να του χαλάσει τον ύπνο. Εκεί αποθανατίζει τη στιγμή και με μια φωτογραφία, φωνάζοντας:

«Κιουταχή, σε εκδικήθηκα!...».

23

Στο απόσπασμα της ιστορίας

Οι Αιμοσταγείς Πασάδες

Λένε, και είναι σωστό. Η ιστορία εκδικείται. Το εκτελεστικό της απόσπασμα καραδοκεί οπλισμένο και λειτουργεί ασταμάτητα. Δεν μπορούσε, επομένως, να ξεχάσει τους Πασάδες που βάρεσαν άδικα, το μοναδικό Μεσολόγγι. Δεν πέρασε πολύς καιρός και οι κυριότεροι Πασάδες κάθισαν στο εδώλιο της ιστορίας, εν ζωή. Ας ακούσουμε, όμως, τη σχετική ετυμηγορία.

1. Ο Κιουταχής πάλεψε λυσσαλέα από την πρώτη στιγμή να χαλάσει το Μεσολόγγι. Με τούτο το «τρόπαιο» έφτασε στο αξίωμα του μεγάλου Βεζύρη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γρήγορα, όμως, βρέθηκε αντιμέτωπος στο Ικόνιο με τον άλλοτε συμπολεμιστή του, τον Ιμπραήμ, από τον οποίο σύρθηκε αιχμάλωτος και ταπεινωμένος στην Αίγυπτο. Εκεί βασανίστηκε σκληρά και απάνθρωπα επί ένα χρόνο. Υπέκυψε και ετάφη στην πατρίδα του.

2. Δεν είχε καλύτερη μοίρα και ο Ιμπραήμ, αν και έφτασε να γίνει Αντιβασιλέας στην Αίγυπτο. Βρέθηκε άρρωστος βαριά από το χτικιό της εποχής και κατάκοιτος βασανίστηκε για χρόνια, ξερνώντας το αίμα που ρούφηξε από τα αθώα θύματά του. Χωρίς να βρίσκει ανακούφιση, ξεψύχησε κάτω από φριχτούς πόνους και αγωνία.

3. Ο τρίτος της παρέας, ο αλήστου μνήμης Ομέρ-Βρυώνης, χάθηκε ξεχασμένος από όλους ενωρίς. Η προφητεία του Δαυΐδ σε εφαρμογή.

«εζήτησα αυτόν, και ουχ ευρέθη ο τόπος αυτού».

24

Μεσολόγγι:

Η δόξα της ιστορίας

Το Μεσολόγγι, όταν θυσιάστηκε αγονάτιστο, η Ελλάδα απόκτησε την Ελευθερία της. Δεν είναι σχήμα λόγου, ετούτο. Η Δημώδης γραμματολογία και η Διεθνής κουλτούρα και διανόηση, έσκυψαν στο παλιό Λιμνοχώρι και δοξολόγησαν της προσφοράς του το κάμωμα. «Χαρά της Ιστορίας», το ονόμασαν Παλαμικά, οι μεν. «Η Ελευθερία, το Μεσολόγγι γράφει», τραγούδησαν οι άλλοι. Οι παρά πέρα κάθισαν για χρόνια, ασχολήθηκαν και μελέτησαν το κατόρθωμα. Έγραψαν Πίνακες εκφραστικούς, συνέθεσαν και έψαλαν τραγούδια, ανέβασαν στα θέατρα έργα δοξολογικά και ελεγειακά, αρθρογράφησαν στις πιο εντυπωσιακές εκδόσεις του κόσμου, ίδρυσαν Βιβλιοθήκες με βαθυστόχαστους τόμους, απασχόλησαν Βουλές και Γερουσίες και παραδειγμάτισαν τους σκλάβους του κόσμου, για την ανάσταση των λαών.

Σ’ αυτά όλα τα λήμματα του καθάριου λόγου, κρύβεται η μοναδικότητα της Μεσολογγίτικης δραματουργίας. Όσο και αν ψάχτηκαν τα δελτάρια της Παγκόσμιας ιστορίας, δεν απαντήθηκε μέχρι σήμερα κάτι παρόμοιο μεγαλούργημα. Ιδεών, Θυσίας και Δόξας. Αυτή η δόξα της ιστορίας βρήκε και φώλιασε εκεί στη θάλασσα «κοντά στ’ ακρογιάλι, στη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήρεμη, στη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη».

Σ’ αυτή τη θάλασσα που κρύβονται ακόμα,

κι’ ακούγονται μαζί με τη δόξα της ιστορίας,

«των Γυναικών τα κλάιματα και των Αντρών οι βόγγοι».

Απρίλιος 2020

Νικόλαος Σπ. Βούλγαρης

6972725701