Η υγεία ως εμπορεύσιμο αγαθό

Του Γιάννη Νικολή

Το γνωστό πρόταγμα αλλά και σύνθημα των απανταχού της γης κολεκτιβιστών αλλά και, σε μεγάλο βαθμό, των κάθε είδους κρατιστών είναι το περίφημο "Όχι στην Εμπορευματοποίηση της Υγείας". Θεωρούν ότι έχουν το απόλυτο δίκιο διεκδικώντας "Δωρεάν" υγεία για όλους… Διότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στην υγεία και δικαιούνται υψηλής ποιότητας φροντίδες υγείας όταν την χάσουν (την υγεία)….

Όλα ακούγονται τόσο όμορφα, σχεδόν ειδυλλιακά. Φροντίδα της υγείας για όλους και μάλιστα "Δωρεάν". Και όταν αυτή χάνεται, δωρεάν υψηλής ποιότητας ιατροφαρμακευτικές παροχές για όλους ανεξάρτητα από τις εισφορές που πλήρωσαν και τα ασφαλιστικά συμβόλαια που συνήψαν...

Αν επιχειρήσουμε να δούμε τα πράγματα στην ουσία τους όμως θα διαπιστώσουμε ότι και αυτή η "αφήγηση" της αριστεράς (και των κρατιστών) είναι μια μάλλον μακάβρια ιστορία. Που όταν φεύγουν τα φτιασιδώματα αποκαλύπτεται ο ζόφος που την περιβάλλει τόσο αυτήν όσο και άλλες διεκδικήσεις της αριστεράς...

Ας δούμε κατ’ αρχήν την υγεία δια του ορισμού της ως την "κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας". Και μια ελάχιστη επικέντρωση στον ορισμό της υγείας αποκαλύπτει τεράστια θέματα. Ποια είναι άραγε αυτή η πλήρης σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία; Είναι δυνατόν να υπάρξει ποτέ αυτή η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας;

Ένας επώδυνος εντερικός σπασμός, μια δυσπεψία, μια περίοδος με δυσάρεστα-καταθλιπτικά συμπτώματα ή ένας κεφαλόπονος καθιστούν κάποιον ασθενή; Ναι θα πουν αρκετοί και αρκετοί θα θεωρήσουν ότι αυτά είναι μικρά προβλήματα υγείας που δεν κάνουν κάποιο άρρωστο. Όμως είναι σαφές ότι η κατάσταση της πλήρους σωματικής ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας δεν μπορεί να είναι κάτι απόλυτο και στατικό.

Όλοι μας έχουμε κάποια προβλήματα υγείας σχεδόν κάθε μέρα. Μια κράμπα, ένα κτυπηματάκι-γρατσουνιά, μια ίωση ή μια πρόσκαιρη αϋπνία είναι ένα "τίποτα". Σίγουρα όμως δεν είναι η κατάσταση της "πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας". Και είναι επίσης σαφές ότι η κατάσταση της υγείας είναι κάτι το απολύτως ρευστό, μια διαρκής δυναμική μεταξύ της διατήρησης της υγείας και της απώλειάς της.

Ένα πολύ σημαντικό σημείο είναι, επίσης, η φροντίδα της υγείας όχι από το κράτος και τους "λειτουργούς" του αλλά από τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Υπάρχουν άνθρωποι που φροντίζουν την υγεία τους συστηματικά και διαρκώς. Είναι αυτοί που αθλούνται, διατηρούν το βάρος τους κοντά στις ιδανικές αναλογίες, φροντίζουν τη διατροφή και τον ύπνο τους, κ.α. Υπάρχουν κι’ άλλοι που εν γνώσει τους την καταστρέφουν συστηματικά και κάθε μέρα. Είναι αυτοί που καπνίζουν, που αποδέχονται την παχυσαρκία, που εθίζονται στο αλκοόλ ή άλλες ουσίες, που δεν δίνουν σημασία σε αρχικά συμπτώματα και που συχνά απευθύνονται σε δομές υγείας πολύ καθυστερημένα.

Αν δε αναφερθούμε και σε θέματα ψυχικής υγείας εκεί η φροντίδα ή και η υποβάθμιση της υγείας παίρνουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αναφέρομαι σε ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την ποιότητα των σχέσεων τους, την επαρκή διαχείριση των συναισθημάτων τους, την "εξέλιξή" τους ως προσωπικοτήτων και που ως εκ τούτου φροντίζουν την ψυχική τους υγεία. Αλλά και σε ανθρώπους που μαραζώνουν μέσα στην κοινωνική απομόνωση και την προσωπική υποβάθμιση, την ανεντιμότητα στις σχέσεις τους, την υποτίμηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων που "έρχονται" κατ’ αρχάς και τόσα άλλα που ακολουθούν και δια των οποίων η ψυχική υγεία καταρρέει.   

Τέλος υπάρχουν άνθρωποι που φροντίζουν την ασφάλισή τους και πληρώνουν κανονικά διάφορες υποχρεωτικές (από το κράτος) εισφορές ή και επιπρόσθετες εισφορές ασφάλισης σε σχετικές εταιρείες της ελεύθερης αγοράς. Όπως επίσης υπάρχουν άνθρωποι που όλα αυτά τα αφήνουν στην τύχη ή στην  θεία ή άλλη πρόνοια...

Είναι εμφανές, και χωρίς να έχουμε αναφέρει όλες τις περιπτώσεις, ότι υπάρχουν διάφορες αντιλήψεις και πρακτικές σχετικές με την υγεία, την κατάκτηση και τη διατήρησή της. Και οι άνθρωποι λειτουργούν εντός ενός ευρέως φάσματος επιλογών και πρακτικών ως προς την υγεία τους… για το καλύτερο, το μέτριο ή το χειρότερο.

Αν επιχειρήσουμε να δούμε την "εφαρμογή" των αντιλήψεων των κολεκτιβιστών περί υγείας σε πραγματικούς ανθρώπους γύρω μας θα διαπιστώσουμε ότι η θέση των κολεκτιβιστών για "Δωρεάν" υγεία σ’ όλους είναι μια απόλυτη φενάκη. Διότι, τι δικαιούται κάποιος που φροντίζει με υπευθυνότητα την υγεία του και την ασφάλισή του και τι κάποιος που εν γνώσει του την παραμελεί και την υποβαθμίζει χωρίς να πληρώνει και ασφαλιστικές εισφορές; Η παροχή ίδιας ποιότητας "υπηρεσιών" υγείας είναι μια απόλυτη αδικία όταν οι πρακτικές τους ήταν τόσο διαφορετικές...

Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο σύνθετα όταν χαθεί η υγεία καθώς εμφανίζεται ένα σοβαρό νόσημα πχ ένας καρκίνος. Και ένας άνθρωπος με την βοήθεια του γιατρού του αγωνίζεται να τον αντιμετωπίσει και να τον "ξεπεράσει" και να ξαναμπεί στη ζωή. Πολλοί τα καταφέρνουν, όμως σε αντίθεση με αυτούς κάποιοι άλλοι βυθίζονται στην απελπισία και στον "αγώνα" να "λάβουν" όλες τις κοινωνικές (κρατικές δηλαδή) παροχές (συντάξεις, βοηθήματα, κ.α.) χωρίς κανένα ενδιαφέρον να ξαναμπούν στη ζωή. 

Το ίδιο ισχύει όταν μιλάμε για ανθρώπους με μια σοβαρή κατάθλιψη ή ένα ψυχοσωματικό νόσημα (πχ Ελκώδη Κολίτιδα). Και εκεί θα τεθεί ένα μεγάλο θέμα ως προς τον αγώνα για την αποκατάσταση της υγείας ή την ενβύθιση στις κοινωνικές-κρατικές παροχές και τη συστηματική "διεκδίκησή" τους.

Εδώ είναι που η υγεία γίνεται ένα Εμπορεύσιμο Αγαθό. Διότι αυτός που θα διεκδικήσει την επαν-απόκτηση της χαμένης υγείας του είναι συνήθως και αυτός που την αντιλαμβάνεται ως ένα υπέρτατο αγαθό που απαιτεί φροντίδα, νοιάξιμο, αγωνία και  αγώνα. Και είναι αυτός που είτε δια των ασφαλιστικών εισφορών του φρόντισε να έχει διαθέσιμους επαγγελματίες υγείας να του την παρέχουν είτε είναι διαθέσιμος να πληρώσει για να τον βοηθήσουν στην επαν-απόκτηση της. 

Αντίθετα, αυτός που ποτέ δεν νοιάστηκε για τις ασφαλιστικές του εισφορές και του οποίου η πρακτική ως προς την υγεία του είναι καταστροφική είναι και αυτός που διεκδικεί τις "δωρεάν" κρατικές παροχές σε υψηλή ποιότητα και πλήρη ποσότητα διότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και η υγεία "δεν είναι εμπορεύσιμο προϊόν".  Όταν μάλιστα ένα τόσο πολύτιμο αγαθό είναι προσφερόμενο σ’ όλους και "δωρεάν" τότε η υπευθυνότητα των ανθρώπων και η φροντίδα του καθένα για την υγεία του χάνει μεγάλο μέρος από το νόημά της.

Τότε οι άνθρωποι μεταβάλονται σ’ αυτό που συμβαίνει κατά κόρον σήμερα στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες δυστυχώς. Μετατρέπονται σε ανεύθυνους περί την υγεία τους ανθρώπους που αναμένουν τις κρατικές παροχές και καταναλώνουν την κάθε είδους ιατροφαρμακευτική παροχή σπάταλα και αλόγιστα… άλλωστε "δωρεάν" είναι...

Στο βαθμό όμως που η υγεία αντιμετωπισθεί και "θεσπισθεί" ως ένα πολύτιμο και ακριβό ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΟ αγαθό προκαλεί τεράστιες αλλαγές στην στάση των ανθρώπων "σπρώχνοντάς" τους προς την προσωπική ευθύνη και τον ατομικό αλλά και οικογενειακό ασφαλιστικό "προγραμματισμό". Κι’ αυτό δεν είναι κρατική ευθύνη… είναι προσωπική.

Γίνεται σαφές, παρά το ότι παραλήφθηκαν πολλά βήματα, ότι η εφαρμογή των ιδεών της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ οδηγεί σε κοινωνίες ευθύνης και προσωπικού (όχι κρατικού) προγραμματισμού. Κάτι που είναι απείρως ηθικότερο, αποτελεσματικότερο και λειτουργικότερο. Όσο δε για τους ενδεείς συνανθρώπους μας που δεν φρόντισαν για τίποτα, οι φιλέσπαχνοι πολίτες, που θέλουν να βοηθήσουν (και πάντα υπάρχουν τέτοιοι), θα βρουν ένα επαρκή τρόπο φροντίδας και γι’ αυτούς.  

*O κ. Γιάννης Νικολής είναι Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής Ομάδας, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και ιδρυτής της Λέσχης Φιλελεύθερου Προβληματισμού στη Θεσσαλονίκη. Πρόσφατα (2018) ίδρυσε το "ΚΕΝΤΡΟ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ" και εξέδωσε το νέο του βιβλίο υπό τον τίτλο "ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ στην ΕΛΛΑΔΑ της ΚΡΙΣΗΣ" από τις εκδόσεις "Θερμαϊκός".