Δυο αυτοκτονίες και μια βόλτα στη θάλασσα

Του Δημήτρη Αντωνόπουλου 

Μέσα στο πρώτο 15θήμερο του Απριλίου, το χωριό μας, μια αγροτική κατά βάση κοινότητα με πάνω από 2000 κατοίκους βίωσε δύο αυτοκτονίες νέων ανθρώπων: 20 και 35 χρονών!!! Τυχαίο; Μπορεί. Έχουν κοινή βάση; Και πάλι μπορεί. Οι ψυχολογικές αναλύσεις δεν ήταν ποτέ το δυνατό μας σημείο και για τον λόγο αυτό θα τις παρακάμψουμε, μένοντας σε αυτό που ξέραμε να κάνουμε: την παρατήρηση και ανάλυση οικονομικών φαινομένων της υπαίθρου και της αγροτικής πραγματικότητας.

Εδώ και καιρό πάντως φαίνεται ότι κάτι δεν πάει καλά στο χωριό μας. Η κυκλοφορία του κόσμου στους δρόμους είναι λιγοστή, στους δε αγροτικούς δρόμους ανύπαρκτη. Παιδιά δεν παίζουν στους δρόμους όπως γινόταν πάντα, αφού απλά δεν υπάρχουν πια. Με 5 ή 7 γεννήσεις τον χρόνο, που να δεις παιδί στον δρόμο... Τα λιγοστά εναπομείναντα μαγαζιά, είναι πια σκιά του εαυτού τους. Η ύπαρξη του Δημοτικού μας σχολίου, σημείο αναφοράς για κάθε μικρή κοινωνία, τίθεται εν αμφιβόλω. Αλλες δραστηριότητες εκτός της αγροτικής δεν υπάρχουν και σιγά σιγά σβήνουν και οι τελευταίες εμπορικές επιχειρήσεις. Κάποιες λίγες δουλειές παροχής υπηρεσιών συνεχίζουν να υπάρχουν αλλά οι επαγγελματίες αυτοί είναι φανερά άκεφοι. Το διαπιστώνεις σε κάθε επαφή μαζί τους. 

Τα δύο τελευταία χρόνια χαλάζι και πλημμύρες έχουν σημαντικά μειώσει το εισόδημα των κατοίκων. Σε συνδυασμό με τις χαμηλές τιμές των προϊόντων είναι προφανές ότι έχουν μειώσει την επιθυμία για δουλειά των περισσοτέρων. Το βλέπεις: πάνε στη δουλειά τους αργά το πρωί, κάνουν τα απολύτως απαραίτητα και φεύγουν από τα χωράφια τους όπως - όπως. Ο άλλοτε πολύβουος κάμπος μας είναι πια έρημος.

Την Κυριακή των Βαΐων το απόγευμα, βρέθηκα στην Αντίκυρα, ένα παραθαλάσσιο χωριό δίπλα σε μια μεγάλη και ευημερούσα βιομηχανική μονάδα παραγωγής αλουμινίου. Προς μεγάλη μου έκπληξη είδα παιδιά να παίζουν στην προβλήτα (sic). Και φυσικά πιο δίπλα οι γονείς τους. Άνθρωποι που, προφανώς, εκτός από τα κλασσικά εισοδήματα της υπαίθρου (γεωργία και τουρισμός) έχουν και μεροκάματο στο εργοστάσιο. Στη μικρή αυτή κοινωνία υπάρχουν διαφορετικές πηγές εισοδήματος που δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας (όση ασφάλεια μπορεί να υπάρξει σήμερα). Εκτιμώ ότι οι άνθρωποι που δουλεύουν στην επιτυχημένη αυτή επιχείρηση θα είναι υπερήφανοι που εξάγουν σε όλο τον κόσμο και θα καμαρώνουν που βλέπουν τα προϊόντα τους να χρησιμοποιούνται από τους μεγαλύτερους κολοσσούς της παγκόσμιας βιομηχανίας. Την υπερηφάνεια τους αυτή τη δείχνουν στους φίλους τους, τη μεταδίδουν στα παιδιά τους! 

Εκεί κατάλαβα ότι το χωριό μου δεν είναι πια ένα κανονικό χωριό. Σε εμάς, όπου και να γυρίσεις βλέπεις ασπρομάλληδες. Silver economy θα μου πείτε. Όχι ακριβώς. Βλέπεις ασπρομάλληδες που έχουν καταλάβει τη διαθέσιμη καλλιεργήσιμη γη και προσπαθούν με τις γνώσεις και εμπειρίες περασμένων δεκαετιών να την κάνουν να καρπίσει και να δώσει βιώσιμα εισοδήματα για τις ανάγκες του 2019. Όσο και να το θέλουμε, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί! Από την άλλη οι νεώτεροι δεν έχουν καμία δυνατότητα αυτόνομης πορείας, αφού δεν υπάρχει άλλη διαθέσιμη γη, παρά τη συνέχιση μαζί με τον πατέρα τους της μικρής ή μεσαίας συνήθως αγροτικής εκμετάλλευσης.

Όλοι τους μικροί και μεγάλοι εξακολουθούν να βλέπουν τον εαυτό τους σαν γεωργό "παλαιού τύπου”. Θα μου πείτε τώρα ποιος είναι ο γεωργός νέου τύπου; Είναι ο επαγγελματίας αγρότης που αισθάνεται ότι είναι ο πρώτος κρίκος της αλυσίδας διατροφής, που τόσος και τόσος θόρυβος γίνεται διαρκώς. Δεν είναι ο ξεκομμένος παραγωγός που φτιάχνει τομάτες, βαμβάκια, καλαμπόκια ή φιστίκια και τα δίνει στον έμπορο κι αυτός ας τα κάνει ό,τι καταλαβαίνει! Ο νέου τύπου αγρότης είναι υπεύθυνος επαγγελματίας που δεν θα ψεκάσει και θα ενοχλήσει τις μέλισσες, θα μαζέψει τη σοδειά του τόσες ημέρες όσες ακριβώς χρειάζονται μετά τον τελευταίο ψεκασμό, θα φροντίσει να γίνει ανταγωνιστικότερος ώστε οι συνάνθρωποί του στις πόλεις να μπορούν να φάνε και να πιούν σε λογικές τιμές, θα υποδεχτεί το Πάσχα τους επισκέπτες του χωριού του με χαμόγελο και ασπρισμένα πεζοδρόμια, θα φερθεί όπως πρέπει στους αλλοδαπούς εργάτες γης έτσι ώστε τα προϊόντα του να πάρουν το σήμα του fair trade! Είναι ο επαγγελματίας που υπερηφανεύεται ότι στέλνει τα προϊόντα του στα εργοστάσια και τις αγορές κι από εκεί πάνε παντού σε όλο τον κόσμο, όπως ακριβώς και το αλουμίνιο.

Όταν λοιπόν ένας επαγγελματίας βλέπει τον εαυτό του κομμάτι μιας αλυσίδας αξίας η οποία είναι εξελίξιμη, άρα και ο ίδιος είναι εξελίξιμος μαζί της, έχει αρκετές πιθανότητες να αισθανθεί μοναξιά, απομόνωση και να αποφασίσει να προβεί σε απονενοημένες πράξεις. Το ίδιο και μια μικρή κοινωνία: όσο αισθάνεται μόνη και απομονωμένη, τόσο το κλίμα που διαμορφώνεται είναι μουντό και "πλακώνει” τα μέλη της. Δυσκολίες υπάρχουν για όλους μας μέσα στην κρίση. Στα χωριά μας όμως υπάρχει μια αντίληψη ότι "αλλού είναι καλύτερα”. Και αλλού εννοούν συνήθως τις πόλεις όπου οι άνθρωποι είναι κατά βάση μισθωτοί κι έχουν μια ρουτίνα στην καθημερινότητά τους. Εδώ, στην ύπαιθρο, τα εισοδήματα μεταβάλλονται έντονα χρόνο με τον χρόνο, οι αλλαγές είναι συνεχείς κι εξαρτώνται από τον καιρό αλλά και από ένα σωρό άλλες συνθήκες. Αυτό, οι κάτοικοι της υπαίθρου το θεωρούν μειονέκτημα. Αν ρωτήσετε όμως έναν αστό πιθανό να το θεωρήσει ενδιαφέρον ή και πλεονέκτημα.

Επιπλέον στις μέρες μας η πρωτογενής παραγωγή βρίσκεται ανάμεσα σε δύο επαναστάσεις: αυτή της ψηφιοποίησης της οικονομίας που ζούμε όλοι αλλά επιπλέον της διάχυσης των αποτελεσμάτων της βιοτεχνολογικής επανάστασης των προηγούμενων χρόνων που τώρα φτάνουν στο στάδιο της παραγωγής. Για κάποιους, οι εξελίξεις αυτές είναι απειλή. Για κάποιους άλλους ευκαιρία. Για να τις αντιμετωπίσεις χρειάζεται πάντως εκτός από θάρρος και αποφασιστικότητα και αρκετές γνώσεις. Κι εδώ τα πράγματα αρχίζουν να δυσκολεύουν και οι αποκλεισμοί να αυξάνονται.

Το ερώτημα λοιπόν είναι πώς θα πεισθούν οι αγρότες και οι άλλοι επαγγελματίες κάτοικοι των χωριών ότι δεν κάνουν το χειρότερο επάγγελμα στον κόσμο (ξεσκέπαστη επιχείρηση, έρμαιο των εμπόρων, ξεχασμένοι από το κράτος είναι μερικά από τα ονόματα που δίνουν στη δουλειά τους) και ότι δεν είναι μόνο αυτοί που αντιμετωπίζουν προβλήματα στις ημέρες μας και δεν περνάνε καλά. Οταν το πιστέψουν αυτό, θα αλλάξει και το κοινωνικό κλίμα και δεν θα υπάρχει το περιβάλλον εκείνο που θα ενθαρρύνει απονενοημένες πράξεις.

Οι λύσεις των προβλημάτων αυτών είναι μακροχρόνιες και σύνθετες. Τα θέματα δεν θα σταματήσουν ως δια μαγείας ούτε οι σχετικοί γιατροί θα μείνουν... άνεργοι! Απλώς τα πράγματα θα γίνουν πολύ ευκολότερα για όλους: τους κατοίκους των χωριών, τους γιατρούς που τους περιθάλπουν, τις δημοτικές αρχές που θέλουν να πάρουν δράσεις ανάταξης του κακού κλίματος (ναι υπάρχουν και τέτοιοι δημόσιοι άνδρες και γυναίκες δεν είναι όλοι...λαμόγια) 

* Ο κ. Δημήτρης Αντωνόπουλος είναι Αγροτοοικονομολόγος Msc - Παραγωγός Κελυφωτού Φιστικιού