Ο Πύργος που πρέπει να νικήσουμε

Του Πάνου Ευαγγελόπουλου

Ο "Πύργος" είναι ένα από τα κορυφαία έργα του Φράντς Κάφκα. Μαζί με τη "Δίκη" και την "Αμερική", αποτελούν, μια τριλογία που περιγράφει τον αγώνα του ατόμου σε μία ολοκληρωτική κοινωνία και την εμπλοκή του στους απρόσωπους μηχανισμούς της.

Αυτοί οι μηχανισμοί είναι απρόσβλητοι από κάθε ατομική επίκριση ή αντίθεση, και στοχεύουν  στον έλεγχο της ατομικής θέλησης και τον περιορισμό της μέχρι του αφανισμού της εντός των γαγγλίων ενός πανίσχυρου αντιδημοκρατικού συστήματος. Οι ατομικές αξίες ή δικαιώματα είναι ανύπαρκτα. Η δεδομένη ιεραρχία που υπάρχει, είναι εντελώς ακατανόητη και αποκλείει το άτομο ως βάση αναφοράς της. Δεν μπορείς να ξέρεις πού αρχίζει και πού τελειώνει η δικαιοδοσία, η επιρροή του προσώπου που κάθε φορά εκφράζει την εξουσία, δηλαδή τον Πύργο. Αυτό κάνει το άτομο να παλινδρομεί ανάμεσα σε πολλά πρόσωπα, τα οποία το άγουν και το φέρουν, αναγκάζοντάς το να ξεχάσει τους αρχικούς του στόχους. Αν όμως το άτομο συνεχίσει να πιέζει την εξουσία, παρά τη βραδύτητα των διαδικασιών, την πολυνομία, το πολυπρόσωπο της ανεξέλεγκτης αρχής, τότε η εξουσία -ο Πύργος- θα απαντήσει συντρίβοντας το.

Ο κ.Κ που είναι ο ήρωας των μυθιστορημάτων του Κάφκα, είναι ο άνθρωπος που βρίσκεται ουσιαστικά σε κοινωνική απομόνωση γιατί ήρθε στον Πύργο για μια αδικαιολόγητη κλήση, να ενοχλήσει κάτι που δεδομένα ήταν απρόσβλητο και κυρίαρχο.

Εάν αφαιρέσουμε το λογοτεχνικό στοιχείο από το έργο του Κάφκα, τότε θα δούμε ότι όλα τα παραπάνω έχουν άμεση σχέση με τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Το καφκικό έργο, μπορεί να θεωρηθεί ότι ανατέμνει την ελληνική κοινωνία και φανερώνει διαδικασίες μέσα από τις οποίες δρα. Το ελληνικό κράτος ή ευρύτερα ο δημόσιος τομέας λειτουργεί καφκικά. Προσπαθεί με συνεχή επέκταση και δαιδαλώδεις διαδικασίες να ελέγξει όλες τις δραστηριότητες της κοινωνικής ζωής, εμφανιζόμενο πάντα ως προστάτης των πολιτών που όμως συστηματικά αδυνατεί να τους υπερασπίσει.

Η λειτουργία αυτή του κράτους επιδρά άμεσα στη λειτουργία και δραστηριότητα του Έλληνα πολίτη και στην αντίληψη του ρόλου του μέσα στην κοινωνία. Έτσι καταλήγουμε να είναι το στίγμα της σύγχρονης ελληνικής οντότητας, ένας αδρανής παρακμιακός πολιτισμός, με κυρίαρχα χαρακτηριστικά τον ανορθολογισμό και τη συλλογική παρόρμηση στο κυνήγι του ευκαιριακού και της βραχυχρόνιας προσόδου. Παρατηρούμε, σαν συνέπεια των παραπάνω, φαινόμενα όπως τη στάση αδιαφορίας ακόμη και απάθειας όταν παραβιάζονται αρχές και αξίες που θεμελιώνουν μια ανοικτή και ελεύθερη κοινωνία. Αυτό συμβαίνει διότι ο πολίτης θέλει να λογίζεται ως κάποιο κομμάτι του Πύργου, χωρίς όμως αυτό να το θεωρεί προσωπικό του θέμα, αφού κάποιος τον έριξε μέσα για προσπορισμό και περιφέρεται απλώς για να δηλώσει ότι ακόμη υπάρχει, διάγοντας τον βίο του με τα ψιχία που του αφήνει ένα χρεοκοπημένο οικονομικό σύστημα αντιπαραγωγικού κρατικού πατερναλισμού. Βέβαια, ένα άτομο μπορεί να διαλέξει έναν τέτοιον ευκαιριακό τρόπο ζωής αλλά όμως σε ποιόν λογίζεται η ευθύνη όταν ολόκληρη η κοινωνία τείνει να λειτουργεί έτσι.

Η σημαντικότερη ενίσχυση του καφκικού στοιχείου στην κοινωνία μας, προέρχεται από το κατεστημένο μιας παρωχημένης προσέγγισης του προοδευτικού που με την άγονη και ρηχή σκέψη της, κατάφερε να προσδώσει πνευματική καταξίωση στον Πύργο της κοινωνίας μας, αποτελώντας παράλληλα ένα βασικό εξουσιαστικό μηχανισμό ο οποίος διατήρησε τόσο καλά και τόσα χρόνια αυτόν τον μύθο της προοδευτικής εξουσίας των συλλογικoτήτων που όμως καταρράκωσαν την κοινωνία μας.

Το ζητούμενο για το σημερινό αδιέξοδο είναι η θεώρηση της ελευθερίας σαν την πρωταρχική αξία η οποία θα θεμελιώνει ένα ορθολογικό σύστημα ατομικών αξιών που θα συνεγείρει τον πολίτη, θα εξάρει την δράση του δημόσιου λειτουργού και θα κινητοποιεί τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους σε μια κοινωνία δημοκρατική χωρίς τείχη, χωρίς γραφειοκρατικούς καταναγκασμούς και διαδικασίες εμπλοκής με τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς του Πύργου, εντός του οποίου τόσα χρόνια έχουμε εγκλωβιστεί.

* Ο κ. Πάνος Ευαγγελόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών - Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου