Τεχνητή Νοημοσύνη: το μεγάλο στοίχημα

Του Ξενοφώντα Κροκίδη 

Είναι εντυπωσιακό πόσο πιο σύνθετο και απαιτητικό έχει γίνει το σύγχρονο περιβάλλον της βιομηχανικής δραστηριότητας. Η ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων, το αποτύπωμα άνθρακα της ανθρώπινης δραστηριότητας και η κοινωνική ευθύνη, δεν είναι πια αφηρημένες έννοιες, είναι "νόμος" για κάθε συνειδητοποιημένο πολίτη. Η απόδοση της παραγωγικής δραστηριότητας στο νέο αυτό πλαίσιο, συνιστά στην πραγματικότητα την πρόκληση της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Η εμπειρική προσέγγιση στην ανάπτυξη έχει πλέον παραχωρήσει τη θέση της στη εμπεριστατωμένη γνώση. Ψηφιακές τεχνολογίες και τεχνολογίες προσομοίωσης βρίσκονται στο κέντρο της στρατηγικής για το Μέλλον, μετασχηματίζοντας τις επιχειρήσεις, συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξή τους μέσω μιας αποτελεσματικότερης και πιο υπεύθυνης παραγωγικότητας. Οι ίδιες τεχνολογίες είναι άλλωστε ικανές να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση κοινωνικών προκλήσεων σε όλο το κοινωνικό φάσμα, από την υγεία έως την κλιματική αλλαγή. 

Ο ψηφιακός δίδυμος

Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια στην τεχνητή νοημοσύνη η οποία έχει εισέλθει σε νέα εποχή, γεννώντας πολλές ελπίδες - μολονότι πολλοί από τους αλγόριθμους που χρησιμοποιούνται σήμερα, αναπτύχθηκαν πριν από αρκετές δεκαετίες. Η άνοδος της μηχανικής μάθησης οφείλεται κυρίως στον πολλαπλασιασμό των δεδομένων και την αύξηση της υπολογιστικής δύναμης, η οποία και επιτρέπει την επεξεργασία των δεδομένων αυτών. Οι εφαρμογές επίσης πολλαπλασιάζονται: μετάφραση, αυτόνομο αυτοκίνητο, ανίχνευση καρκίνου. Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης γίνεται σε τεχνολογικό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από την ψηφιοποίηση (datafication) του κόσμου. Ο ψηφιακός δίδυμος, δηλαδή η ψηφιακή αναπαράσταση ενός φυσικού αντικειμένου ή συστημάτων και των διεργασιών που λαμβάνουν εκεί χώρα, είναι αντικείμενο μελέτης και συνεχούς βελτίωσης. Στόχος, η πρόγνωση της συμπεριφοράς του φυσικού διδύμου μέσα από μια διαλεκτική σχέση, η οποία θα αποβλέπει στη βελτίωση αμφοτέρων.

Ήδη στον τομέα των υλικών, για παράδειγμα, υπάρχουν οι υποδομές για τη σύσταση αυτόνομων εργαστηρίων για τη σύνθεση και ανάλυση υλικών και συνθέσεων (formulations) - ένα πρώτο βήμα προς τα πρώτα πλήρως αυτόνομα εργοστάσια. Αντιστοίχως, στον τομέα της υγείας, δεδομένα όπως η πίεση, η θερμοκρασία, ο ρυθμός της καρδιάς, θα επιτρέπουν τη συνολική απεικόνιση της κατάστασης της υγείας του ατόμου, ενώ μέσω του ψηφιακού διδύμου θα επιτρέπεται η πρόβλεψη ασθενειών και η λήψη ορθών αποφάσεων σε κρίσιμες φάσεις. 

Η τεχνητή νοημοσύνη ως εργαλείο γεωστρατηγικής

Ο κόσμος των δεδομένων στον οποίο πλέον ζούμε, κρύβει ένα από τα κλειδιά της αυριανής ισχύος. Η τεχνητή νοημοσύνη καθορίζει την ικανότητά μας να οργανώνουμε τη γνώση, να της δίνουμε νόημα, να αυξάνουμε τις δεξιότητές μας στη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο συστημάτων, να αντλούμε προστιθέμενη αξία από τα δεδομένα.

Είναι προς το γενικό συμφέρον η συλλογική αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών: η τεχνητή νοημοσύνη ως σημαντικός μοχλός εξουσίας αγγίζει ακόμη και το μείζον θέμα της εθνικής ανεξαρτησίας. Το σκηνικό είναι πλήρως ανταγωνιστικό: οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτών των τεχνολογιών, κι οι επενδύσεις τους υπερβαίνουν κατά πολύ τις επενδύσεις στην Ευρώπη. Ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο, και ιδίως το Ισραήλ, διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο σε αυτό το αναδυόμενο οικοσύστημα.

Πολιτικοί σε όλο τον κόσμο αναφέρονται στην τεχνητή νοημοσύνη ως εργαλείο ισχύος, από τον Μπαράκ Ομπάμα στη συνέντευξή του στο περιοδικό "Wired" τον Οκτώβριο του 2016 μέχρι και τον Βλαντιμίρ Πούτιν, που δήλωσε όποιος γίνει ηγέτης σε αυτόν τον τομέα θα είναι ο κύριος του κόσμου", συγκρίνοντας την τεχνητή νοημοσύνη με την πυρηνική τεχνολογία – θέση ενδεικτική της γεωστρατηγικής σημασίας που διέπει αυτές τις τεχνολογίες.

Σε αυτό το παγκόσμιο πεδίο δράσης, οι χώρες που θα αναλάβουν ρόλο ηγετικό στα της τεχνητής νοημοσύνης θα συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση των νέων συστημάτων και των μηχανισμών ελέγχου τους, αμφισβητώντας την ανεξαρτησία άλλων. Καθώς τα παραδείγματα, στα οποία η Ευρώπη παίρνει τη μορφή "ψηφιακής αποικίας" είναι αρκετά, καλό θα ήταν να μην παραδοθούμε σε εκφάνσεις τεχνολογικού ντετερμινισμού, αλλά να καθορίσουμε -πάντα σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο- νέες συντεταγμένες, να προσδιορίσουμε εμείς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καινούργιων ψηφιακών οντοτήτων. 

Σήμερα, τα δεδομένα, τα οποία βρίσκονται στο επίκεντρο της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης, ωφελούν - κυρίως - μερικούς πολύ μεγάλους παίκτες, οι οποίοι τείνουν να συλλέγουν και να περιχαρακώνουν καινοτομίες εντός των ορίων των ολοένα και πιο ισχυρών εταιρειών τους. Μόνο μια μεγαλύτερη κυκλοφορία αυτών των δεδομένων, θα ήταν ωφέλιμη και για τους μικρότερους οικονομικούς παράγοντες, καθιστώντας δυνατή την εξισορρόπηση των σχέσεων.

Η κυκλοφορία αυτή απαιτεί ρυθμιστικό πλαίσιο, αντίστοιχο αυτού των προσωπικών δεδομένων (GDPR), χωρίς νομικίστικες διατυπώσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες υψηλού κόστους, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως δικλείδα ασφαλείας: να ορίσει ποια δεδομένα πρέπει να είναι ανοιχτά, αποτελώντας παγκόσμια ιδιοκτησία.

Η Ε.Ε. οφείλει να κρατήσει για τον εαυτό της τον πιο ουσιώδη ρόλο, να δώσει νόημα στην ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης. Οι κανόνες που διέπουν άλλωστε το διεθνές εμπόριο και το άνοιγμα των εσωτερικών αγορών, δεν εξυπηρετούν πάντα τα οικονομικά συμφέροντα των κρατών - μελών. Κι η Ευρώπη το γνωρίζει. 

Η κοινωνική απόχρωση

Σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από ανισότητες, οι ψηφιακές τεχνολογίες δεν πρέπει να οδηγήσουν στην ενίσχυση φαινομένων αποκλεισμού, συγκέντρωσης της αξίας στα χέρια λίγων. Ο οδικός χάρτης για την τεχνητή νοημοσύνη πρέπει συνεπώς να στοχεύει στη μείωση τέτοιων φαινομένων, στην ενεργοποίηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, στην ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών, της αλληλεγγύης.  

Η ισότητα δεν πρέπει να μπει σε δεύτερη μοίρα: η κατάσταση είναι ανησυχητική στους ψηφιακούς τομείς, καθώς οι γυναίκες σαφώς υποεκπροσωπούνται. Οι αλγόριθμοι μπορούν πολύ εύκολα να αναπαράγουν αδικίες που σχετίζονται με το φύλο.

Μια αλγοριθμική κοινωνία δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία "μαύρων κουτιών", με τη γνώση και τον έλεγχο στα χέρια λίγων. Τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται είναι ποικίλα, και είναι μπροστά μας. Μοιάζει με κοινωνική επιταγή: παράλληλα προς την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, να προοδεύσει και η έρευνα που θα καταστήσει διαυγή, κατανοητή, προσπελάσιμη για τον άνθρωπο τη λειτουργία των περίπλοκων αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης, εξηγώντας το "πώς" και το "γιατί" ως προς τα αποτελέσματα που παράγουν. Σε κάθε άλλη περίπτωση, έχουμε κάθε δικαίωμα να μιλάμε για ύποπτες ακολουθίες, επικίνδυνα μοντέλα.

Σε αυτή τη λογική, θα ήταν ευχής έργο κάθε πρόοδος στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης να συνοδεύεται από πολιτική συζήτηση γύρω από αυτήν, από διαβούλευση που τελικά θα καθορίζει τις προτεραιότητες, τα σημεία συμβιβασμού, θα ξεδιαλύνει τις γκρίζες ζώνες.

Εθνική στρατηγική

Η πρόκληση για την Ελλάδα δεν είναι συνήθης. Μια χώρα με τεχνολογικό έλλειμμα όπως η δική μας, έχει να κάνει με πραγματικό στοίχημα. Είναι μείζον το να διαρθρωθεί και να προταθεί μια πολιτική, με βασικούς άξονες τέσσερις τομείς προτεραιότητας: άμυνα-ασφάλεια, υγεία-διατροφή, οικολογία, τουρισμός. Τομείς που μπορούν να αποτελέσουν συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα, και με τη στήριξη της κρατικής παρέμβασης να δεχθούν στους κόλπους τους ανταγωνιστικές προτάσεις καινοτομίας.

Η Ελλάδα, εκμεταλλευόμενη το διεθνές δίκτυο επιστημόνων της και τη συμμετοχή της σε ένα από τα ισχυρότερα οικονομικά σχήματα στον κόσμο, αυτό της Ε.Ε., μπορεί να αποκτήσει καθοριστική θέση στην έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη, εν γένει τις ψηφιακές τεχνολογίες. Έλληνες ερευνητές συμμετείχαν άλλωστε στην ίδρυση της σύγχρονης τεχνητής νοημοσύνης, κάποιοι εξακολουθούν και συμμετέχουν στην ανάπτυξή της, καθώς και στις επιστήμες υπολογιστών. Η χώρα πρέπει συνεπώς να εκπονήσει ένα ανταγωνιστικό και φιλόδοξο σχέδιο δημόσιας έρευνας, χρηματοδότησής της και μεταφοράς καινοτομίας στην επιχειρηματική δραστηριότητα, με hubs - κόμβους. Στην εποχή που ολοένα και περισσότερο συζητάμε για τη διαφυγή ικανών επιστημόνων εκτός συνόρων, ίσως θα ήταν βήμα κομβικό στην προοπτική επιστροφής τους στην Ελλάδα, η συμμετοχή τους σε ένα τέτοιο εθνικό πρόγραμμα. Είναι το μόνο που μπορείνα γεννήσει γνήσιες επαγγελματικές ευκαιρίες. 

*Ο κ. Ξενοφών Κροκίδης είναι Δρ. Φυσικής, Ιδρυτής και Δ/νων σύμβουλος της εταιρείας SCIENOMICS.