Θεσσαλονίκη, Σάββατο 28 Οκτωβρίου 1944, τέταρτος χρόνος κατοχής της πόλης από τα ναζιστικά στρατεύματα. Οι Γερμανοί, αν και ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν την πρωτεύουσα του Μακεδονικού ελληνισμού, έχοντας υπονομεύσει όλες τις βασικές υποδομές της, εντούτοις διατηρούν ακόμη ισχυρές δυνάμεις, περίπολοι διασχίζουν τα κεντρικά σημεία, ενώ σε αρκετές γωνιές της Θεσσαλονίκης εξακολουθούν να είναι στημένα πολυβόλα. Παρ’ όλα αυτά, αψηφώντας τους όποιους κινδύνους, ατρόμητα και θαρραλέα, δεκάδες χιλιάδες Θεσσαλονικείς, μετά από πρόσκληση του ΕΑΜ, ξεχύνονται στους δρόμους για να γιορτάσουν την επέτειο του ιστορικού αντιφασιστικού ΟΧΙ στους εισβολείς του κοκορόφτερου Μουσολίνι.
Του Σπύρου Κουζινόπουλου
Δύο συγκλονιστικές συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις που πραγματοποιούνται εκείνη την ημέρα, μία το πρωί στην πλατεία της Αγίας Σοφίας και μία το απόγευμα στην πλατεία Διοικητηρίου, με τη γαλανόλευκη σημαία να κυματίζει σε ολόκληρη την πόλη και τις σάλπιγγες και τους τηλεβόες να σαλπίζουν το μήνυμα του ΟΧΙ που βροντοφώναξε ο ελληνικός λαός στα αλβανικά βουνά, έδιναν τον τόνο του παράτολμου αυτού εορτασμού. Ενώ τα τραγούδια και τα συνθήματα που με ένα στόμα έβγαιναν από τα στόματα των χιλιάδων διαδηλωτών, προανήγγειλαν και την επερχόμενη απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους χιτλερικούς, που επρόκειτο να έλθει δύο μέρες αργότερα.
Η εφημερίδα Ελευθερία και μια διαταγή του Μπακιρτζή
Τα ξημερώματα εκείνης της 28ης Οκτωβρίου 1944, είχε κυκλοφορήσει από χέρι σε χέρι σε ολόκληρη τη Μακεδονία η παράνομη αντιστασιακή εφημερίδα “Ελευθερία”, που εκδίδονταν από την Παμμακεδονική επιτροπή του ΕΑΜ, με ολόκληρη την πρώτη της σελίδα να είναι στην επέτειο, ενώ στο κύριο άρθρο της, υπό τον τίτλο “Τέσσερα χρόνια πάλης για τη λευτεριά”, υπογραμμίζονταν ότι “η 28η Οκτώβρη είναι η μέρα που συμβολίζει για τον ελληνικό λαό το πνεύμα του ηρωϊσμού, της αυτοθυσίας και της ανειρήνευτης πάλης ενάντια στο φασισμό και την εθνική του υποδούλωση.
Στο ίδιο φύλλο της “Ελευθερίας” παραθέτονταν η ημερήσια διαταγή που είχε εκδώσει για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου ο Στρατιωτικός Αρχηγός της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας, συνταγματάρχης Ευριπίδης Μπακιρτζής στην οποία μεταξύ άλλων σημείωνε:
“Αξιωματικοί, καπεταναίοι, αντάρτες. Σταθήκατε ακλόνητοι συνεχιστές του αλβανικού έπους και πιστοί στον εθνικό αγώνα του ελληνικού λαού. Απλώστε πια παντού τις δοξασμένες μας σημαίες του Εθνικού Στρατού του ΕΛΑΣ. Η λευτεριά του λαού ας είναι το έπαθλο των ηρωϊκών σας αγώνων”.
Το ρεπορτάζ για τον εορτασμό
Παραθέτουμε στη συνέχεια το ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στην μυστική εφημερίδα “Λαοκρατία” που εξέδιδε η οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ, στο φύλλο της 30-10-1944 και αναδημοσιεύθηκε ένα χρόνο αργότερα, με την ευκαιρία της 5ης επετείου του ΟΧΙ από την εφημερίδα του ΕΑΜ Μακεδονίας “Ελευθερία” στο φύλλο της 28ης Οκτωβρίου 1945, όπου περιγράφονται με μοναδικό τρόπο οι εκδηλώσεις της 28ης Οκτωβρίου 1944 στην πόλη:
“Η Θεσσαλονίκη γιόρτασε μέσα σε παλλαϊκό απελευθερωτικό συναγερμό τη μέρα της αντιφασιστικής πάλης, την επέτειο της ιταλοφασιστικής επιδρομής. Το σάλπισμα του γιορτασμού που σήμανε το ΕΑΜ, ήχισε βαθειά στη λαϊκή ψυχή. Πλέρια είναι η συμμετοχή του λαού. Στον τόπο της προσυγκέντρωσης φτάνουν συνεχώς χιλιάδες λαού με σημαίες, πλακάτ και λάβαρα. Σε λίγο καταφθάνει και η μουσική του Δήμου. Παίζει τον Εθνικό Ύμνο κι αμέσως κατόπιν πατριωτικά και αντάρτικα τραγούδια. Ο ενθουσιασμός του λαού είναι πιά ασυγκράτητος. Σ’ ένα πρόχειρα φτιαγμένο βήμα ανεβαίνει ο πρώτος ρήτορας. Όμως χρειάζεται να περάσει αρκετή ώρα για να ακουστούν τα πρώτα λόγια του.
Είναι ο εκπρόσωπος του ΕΑΜ, της ψυχής του λαού. Κι‘ αυτή η ψυχή μιλάει στο στόμα του ρήτορα. Εξιστορεί τη σημασία της γιορτής. Αναφέρει την ύπουλη επιδρομή των Ιταλών, τους ηρωϊκούς αγώνες των Ελλήνων φαντάρων στα ηρωϊκά βουνά, το σιχαμερό προδοτικό ρόλο της τεταρτοαυγουστιανής μαφίας, το πεμπτοφαλαγγίτικο αίσχος.
Ανεβαίνει μετά στο βήμα ένας άλλος ομιλητής. Ο τηλεβόας λέει πως θα μιλήσει ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ. Αυτό είναι, τα πλήθη είδαν το σύμβολό τους. Ο ομιλητής φέρνει στο λαό τον χαιρετισμό της κομμουνιστικής οργάνωσης Θεσσαλονίκης. Περνάει στην ανάλυση της πολιτικής της βασιλευόμενης δικτατορίας και στην τυραννία του λαού, στην εθνοπροδοτική δράση των πεμπτοφαλαγγιτών. Αναλύει το γράμμα του σ. Ζαχαριάδη. Τονίζει ότι αυτό έδωσε το σύνθημα της αντιφασιστικής πάλης.
Μετά τις ομιλίες η ανθρωποθάλασσα με επικεφαλής την μουσική του Δήμου, τα λάβαρα, τα πλακάτ και τις σημαίες, ξεκινά για την Αγία Σοφία. Σε όλη τη διαδρομή ο κόσμος χαιρετάει από τα μπαλκόνια. Στην πλατεία της Αγίας Σοφίας είναι αληθινή κοσμοπλημμύρα. Δάσος τα πλακάτ και οι σημαίες. Μέσα στην εκκλησία γίνεται δοξολογία. Σε μια στιγμή ο διάκος βροντοφωνάζει:
“Υπέρ του κατά γην, θάλασσα και αέρα μαχομένου εθνικού απελευθερωτικού στρατού και υπέρ του καθυποτάξαν υπό τους πόδας αυτού πάντα εχθρόν και πολέμιον”.
Πρώτη φορά ακούγεται η ιαχή αυτή. Οι καρδιές χτυπούν δυνατά. Πολλοί πνίγονται σε λυγμούς.
Στις πέντε το απόγευμα, 70.000 λαού συγκεντρώνεται στην πλατεία Διοικητηρίου. Ανθρωποπλημμύρα είναι όλη η έκταση. Ο κόσμος ολοένα χειροκροτάει και ζητωκραυγάζει. Ένα τεράστιο πανό με τις λέξεις “Ζήτω το ΕΑΜ” φτάνει. Ο λαός ζητωκραυγάζει και παραληρεί από ενθουσιασμό. Σε μια στιγμή δίνεται το σήμα της προσοχής. Ο τηλεβόας αγγέλει: “Ο Εθνικός Ύμνος”. Η μουσική παιανίζει. Η ΕΠΟΝ τραγουδάει. Το πλήθος ακούει ελεύθερα τον Εθνικό του Ύμνο. Η ιερή φωτιά της Λευτεριάς φωτίζει τις καρδιές του λαού.
Άργε νάρθει εκείνη η ώρα
πούταν όλα σιωπηλά…..
Ναι αλλά τώρα αντιπαλεύει
κάθε τέκνο σου μ’ ορμή
κι ακατάπαυστα γυρεύει
ή τη νίκη ή τη θανή…
Κι‘ ο κόσμος ξεχύνεται ύστερα σε μια μεγαλειώδη διαδήλωση, σε ένα παλλαϊκό ξέσπασμα. Πλημμυρίζει τους δρόμους και γιορτάζει την αντιφασιστική μέρα μέσα στις μύτες των Γερμανών.
