Μέχρις σήμερα κανείς Λέσβιος μελετητής - απ’ όσο γνωρίζουμε τουλάχιστον - δεν έχει συσχετίσει τη θέση «Λάφρη» της Ερεσού, λίγο πριν τα «Αλίμενα» του Σιγρίου, με τη θεά Αρτέμιδα Λαφρία.

Λάφρη Αλίμενα

Αρχικά, έχοντας διαπιστώσει πληθώρα αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών στον περίβολο της Παναγιάς Λεσβαδιανής κι επειδή απέχει το εξωκκλήσι αυτό μόνο 200 μέτρα από την περιοχή Λάφρη, τολμήσαμε να υποθέσουμε πως η σημερινή λατρεία της γυναικείας θεότητας της Παναγίας Λεσβαδιανής πρέπει να υπήρξε η διάδοχος λατρεία της αρχαίας γυναικείας θεότητας της Αρτέμιδος Λαφρίας.

Λάφρη - Αλίμενα

Έτσι όπως περίπου συσχετίζονται από πολλούς μελετητές - με πιο παλιό τον Παρασκευαΐδη - δυο ακόμα γυναικείες θεότητες στην Ερεσό: η Παναγιούδα κοντά στη Μινάβρα συσχετίζεται με αρχαίο ιερό της θεάς Αθηνάς (λατιν. Minerva).

Άρτεμις Λαφρία

Ούτε βέβαια μπορεί να είναι τυχαίο πως στη μείζονα κοιλάδα Τσιχλιώντα, ο Χαράλαμπος Κλ. Δεμίρης στο φωτογραφικό λεύκωμά του «Ξωκλήσια Ερεσού Λέσβου» (β΄ έκδοση Συλλόγου Απανταχού Ερεσίων «Ο Θεόφραστος»), εντόπισε τέσσερα ξωκλήσια όλα αφιερωμένα σε γυναικεία θεότητα (Παναγία). Μάλιστα, όπως αναφέρει, η Παναγιά η Λεσβαδιανή που υπάγεται στην Ι.Μ. Υψηλού, στα εκκλησιαστικά βιβλία αναφέρεται ως «Αγία Ειρήνη», πάλι γυναικεία θεότητα δηλαδή.

Παναγιά Λαφριανή (φωτό Χ.Κ. Δεμίρη)

Όμως, ανάμεσα στα τέσσερα αυτά εξωκκλήσια, την παράσταση κλέβει η Παναγιά η Λαφριανή! Πρόκειται για τελείως ερειπωμένο ξωκκλήσι, που ο Χαρ. Κλ. Δεμίρης περιέλαβε μόνο στη β΄ έκδοση του λευκώματός του «Ξωκλήσια Ερεσού Λέσβου», μετά από υπόδειξη του κτηνοτρόφου της περιοχής κ. Ανδρέα Ε. Ζαζάρα, το οποίο βρίσκεται λίγα μέτρα από τη θάλασσα. Κατά την επίσκεψή μας στην Λάφρη της Ερεσού, εντοπίσαμε και υπολείμματα ογκωδών κατασκευών - που σχετίζονται με την από αιώνων διαχείριση του νερού - στην εκβολή δίπλα στ’ Αλίμενα, του πιο μεγάλου χειμάρρου της Λάφρης. Διέλαθε όμως της προσοχής μας το εικονοστάσι που φωτογράφισε ο κ. Δεμίρης, τεκμηριώνοντας το μοναδικό δείγμα της συνέχισης λατρευτικής δραστηριότητας στο χώρο.

Παναγιά Λαφριανή (φωτό Χ.Κ. Δεμίρη)

Πώς λοιπόν να ισχυριστεί κανείς πως η Παναγιά η Λαφριανή ανάμεσα στους νερόλακκους, δεν είναι η μετονομασία της Αρτέμιδος Λαφρίας;! Μιας θεότητας που λατρευόταν σε εκβολές ποταμών και λιμνοθαλάσσιες αβαθείς περιοχές (πρβλ. παρακείμενη τοποθεσία Αλίμενα), μια και Λάφρη και Λαφρούδα έχουμε και στο Πόρτο Λάγος στη Θράκη και αλλού στην Ελλάδα; Όπου δηλαδή υπήρχαν ποτάμιες εκβολές με υδροβιότοπους, με πλούσια τροφή για τα πουλιά και άλλα ζώα και θα μπορούσε να δικαιολογηθεί εκεί η παρουσία της θεάς του κυνηγιού;! Ιερό της Αρτέμιδος Λαφρίας υπήρχε εξάλλου στην αιτωλική παραθαλάσσια περιοχή της Καλυδωνίας.

Άρτεμις Λαφρία (Μουσείο Μεσσήνης)

Άγαλμα της Αρτέμιδος Λαφρίας είχαμε την ευκαιρία να δούμε πρόσφατα στο Μουσείο της Μεσσήνης, έξω από την Καλαμάτα.
Φαίνεται πως η δυτική εσχατιά της Λέσβου όπου έφτασαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, κουβαλώντας τις λατρείες τους, οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού μας και κατοίκησαν το βουνό Λεσβάς (απ’ όπου και πήρε και τ’ όνομά του όλο το νησί) κι έζησαν καλλιεργώντας τον κάμπο που αρδεύεται από τον Κιχλόεντα (Τσιχλιώντα, γεμάτο τσίχλες δηλαδή) ποταμό, έχει πολλά μυστικά ακόμα να μας αποκαλύψει.

Μέχρις στιγμής - εκτός των τοπωνυμίων Λεσβάς και Λάφρη -, σημειώνουμε την αρχαιότερη «βουστροφηδόν» γραμμένη επιγραφή σε πρώιμη αιολική γραφή που βρέθηκε στη Λέσβο και που φυγαδεύτηκε στη Μυτιλήνη «για προστασία», καθώς και τους λατρευτικούς φαλλούς που βρίσκονται στο παλιό κτίσμα του Μουσείου της Ερεσού.