«Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός
να ’ναι στερεωμένοι
να ζήσουν τα συμπεθεριά
οι συγγενείς κ’ οι ξένοι».

Σχεδόν σε όλα τα χωριά του νησιού η αναγγελία των αρραβώνων γινόταν με τα «στελτά» ή «ξένια». Αποτελούνταν από κουλούρια αμμωνίας και κουφέτα. Μάλιστα στο Μανταμάδο τα εν λόγω κουλούρια τα μοίραζαν και στην εκκλησία ανήμερα του γάμου και της βάπτισης. Η νύφη πήγαινε στο γαμπρό ένα ταψί με κουλούρια και ένα ταψί αμυγδαλωτά τα οποία μάλιστα είχαν ως εκθέματα στο σαλόνι με γλυκά του κουταλιού αλλά και προικιά για να βλέπει ο κόσμος.

Τρεις μέρες και νύχτες γλεντάγανε το γάμο στο Μεσότοπο με κυρίως πιάτο στο τραπέζι, τις μελιτζάνες με κρέας. Την επομένη της τελετής πήγαιναν με όργανα και τραγουδούσαν έξω από το σπίτι ξυπνώντας μελωδικά τους νεόνυμφους. Ο γαμπρός έβγαινε έξω και κερνούσε τους παρευρισκόμενους.

Στην Κλειού ο γάμος γινόταν με τις προξενήτρες. Πήγαιναν με φαναράκια νύχτα στο σπίτι του μέλλοντα γαμπρού και έκλειναν τη συμφωνία βάσει της προίκας που είχε γνωστοποιηθεί ότι θα έδινε η οικογένεια της αντίστοιχης μέλλουσας νύφης. Μία εβδομάδα πριν το μυστήριο, τα προικιά της νύφης και του γαμπρού ήταν απλωμένα στο σπίτι σε κοινή θέα για τον κόσμο. Μία ημέρα πριν το γάμο, το ζευγάρι πήγαινε στους γέροντες της οικογένειας, φιλούσε τα χέρια και έπαιρνε όχι μόνο την ευχή αλλά και το λεγόμενο «μπαξίσι» σε κοσμήματα και λεφτά.

Αυτό ίσχυε και στην Άντισσα, τα Παράκοιλα και άλλα μέρη. Γεμάτη τραγούδια και συγκίνηση η μέρα του στολισμού της νύφης παρόντων αποκλειστικά γυναικών. «Βασανιστική» όμως η αντίστοιχη διαδικασία ντυσίματος του γαμπρού. Οι φίλοι τον πείραζαν βάζοντας του ανάποδα τα ρούχα, χαλώντας του τα μαλλιά ενώ και μετά το μυστήριο τον πετούσαν ψηλά στον αέρα ζητώντας του να τους τάξει κάτι, συνήθως τραπέζι.

Τον τσιμπούσαν, τον τρυπούσαν με καρφίτσες μέχρι να ξεστομίσει το τάμα. Φυσικά η ξεχωριστή πομπή γαμπρού και νύφης προς την εκκλησία γινόταν συνοδεία μουσικής.

Στην Ερεσό λάμβανε χώρα παραμονές του γάμου το έθιμο της «ασκνίδας». Ο γαμπρός με συγγενείς και φίλους φόρτωναν σε ένα μουλάρι τα προικιά του και τα πήγαιναν στο σπίτι της νύφης. Μόλις έφτανε, έστρωνε το νυφικό κρεβάτι και οι παρόντες του προσέφεραν ένα κλαδί πορτοκαλιάς τυλιγμένο σε ένα κόκκινο πανί με σκοπό να το τοποθετήσει πάνω από το εικονοστάσι της νύφης.

Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, οι φίλοι «παίδευαν» τον γαμπρό, μέχρι να μείνουν ικανοποιημένοι με τη θέση του κλαδιού. Ακολουθούσε γλέντι με μεγάλο φαγοπότι και χορούς. Ανήμερα του γάμου οι συγγενείς της νύφης φτιάχνουν ένα ταψί μπακλαβά και το προσφέρουν στους γονείς του γαμπρού ως κίνηση ανταλλαγής για τον γαμπρό.

Στο Λισβόρι οι γνωριμίες γίνονταν με το λεγόμενο «νυφοπάζαρο», το οποίο ζωντάνευε ανήμερα γιορτών και πανηγυριών. Αν τύχαινε Πάσχα, ο νέος που είχε πάρει πράσινο φως από την κοπέλα της αρεσκείας του με χαμόγελα, γνεψίματα κτλ., έστελνε έναν πιτσιρίκο να της δώσει μαντήλι με κόκκινα αυγά ως εκδήλωση αγάπης. Αν εκείνη ενδιαφερόταν, ανταπέδιδε το δώρο.

Στα Παράκοιλα ο γάμος ετοιμαζόταν δύο εβδομάδες. Την Τετάρτη οι συγγενείς πήγαιναν στο δάσος για να φέρουν ξύλα, για το παραδοσιακό φαγητό «κισκέκ» και τα υπόλοιπα που θα έφτιαχναν στο σπίτι της νύφης. Την Παρασκευή οι γυναίκες έπλεναν τα προικιά.

Την Κυριακή, 8 ημέρες πριν το γάμο, σιδέρωναν τα προικιά. Ετοίμαζαν φαγητά, έτρωγαν και τραγουδούσαν. Μετά πήγαιναν στο σπίτι της πεθεράς της νύφης, στο σπίτι του γαμπρού και έκοβαν το νυφικό. Πάνω στο πανί έριχναν μπαξίσι, κουφέτα, ρύζι ενώ το βράδυ της ίδιας μέρας οι γυναίκες μαζεύονταν στο σπίτι της νύφης να σπάσουν αμύγδαλα για την παρασκευή του μπακλαβά.

Τη Δευτέρα εβδομάδα του γάμου έραβαν τα κορδόνια στα μαξιλάρια και έκαναν τις προσκλήσεις. Δύο ημέρες πριν το γάμο ζύμωναν το «κλιτς» δηλαδή το τσουρέκι γαμπρού και νύφης. Το βράδυ αυτής της μέρας πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού και από κει μετέφεραν τα έπιπλα στο σπίτι της νύφης. Μαζί έπαιρναν το κλιτς και το νυφικό. Το Σάββατο είχε ειδοποιηθεί η «Χαματζούδαινα» να ανάψει το λουτρό για να πλυθεί η νύφη συνοδεία φιλενάδων της.

Το βράδυ στο σπίτι του γαμπρού γινόταν το ξύρισμα και γλέντι παρουσία φίλων και γειτόνων οι οποίοι επίσης έπρεπε να ξυριστούν. Ανήμερα του γάμου έβαζαν στο πάτωμα ένα ταψί και τον σήκωναν στον αέρα χαριτολογώντας ότι η νύφη «θα τον χορέψει στο ταψί».

Την ίδια μέρα κατά το στολισμό της νύφης έκοβαν πάνω από το κεφάλι της το τσουρέκι πασαλειμμένο με μέλι και ζάχαρη ενώ κερνούσαν μέλι, τσουρέκι και αμύγδαλα καθώς και το ποτό της νύφης: ρακί με ζάχαρη και γαρύφαλλο. Μετά το μυστήριο η μητέρα της νύφης έδινε στον καθένα από τους νεόνυμφους μία κουταλιά μέλι για να είναι γλυκιά η συμβίωση ενώ μετά το γλέντι προς τα ξημερώματα πήγαιναν σε μία βρύση του χωριού και μουτζούρωναν το ζευγάρι.

Η κίνηση αυτή υπονοούσε ότι η ώρα πέρασε και έπρεπε πια οι νεόνυμφοι να «λερωθούν»…