Βασιζόμενος στις σπουδές μου αφενός μεν σε Ελλάδα (Παν/μιο Αθηνών) και Εξωτερικό (Πανεπιστήμιο Μanchester Αγγλίας) με εξειδίκευση στην γεωλογία, γεωχημεία και περιβαλλοντική γεωχημική έρευνα εδαφών, πετρωμάτων και υπόγειων νερών αφετέρου δε σε έρευνές μου σε διάφορες περιοχές της Λέσβου, παρουσιάζω τις επιστημονικές απόψεις μου σχετικά με την αναμενόμενη ποιότητα του πόσιμου νερού των δημοτικών διαμερισμάτων Πολιχνίτου, Αγιάσου, Βρίσας, Λισβορίου, Βασιλικών, Αμπελικού, Σταυρού. Η ευρύτερη περιοχή των διαμερισμάτων αυτών περιλαμβάνει μία ιδιαίτερη κατηγορία πράσινο-πετρωμάτων (περιδοτιτών) που είναι πλούσια σε σίδηρο, μαγνήσιο, χρώμιο, νικέλιο και κοβάλτιο σε σύγκριση με άλλα πετρώματα επηρεάζοντας τη χημική σύσταση των εδαφών και του χρησιμοποιούμενου πόσιμου νερού και ως εκ τούτου απαιτείται η διερεύνηση αυτού. Το φυτό Allysum Lesbiacum αποτελεί ένα ασφαλή γεωβοτανικό και βιογεωχημικό δείκτη οριοθετώντας την έκταση διασποράς των περιδοτιτών. Ο σκοπός της εισήγησης αυτής είναι η διερεύνηση της ποιότητας του νερού των ανωτέρω διαμερισμάτων με βάση την ιδιαίτερη λιθολογία ως φυσικού παράγοντα και τη σύσταση των υδροσωλήνων ύδρευσης ως ανθρωπογενούς παράγοντα. Προτείνεται επίσης η χρήση του νερού ιδιωτικής γεώτρησης για κάλυψη των αναγκών νερού ύδρευσης του Δημοτικού διαμερίσματος Πολιχνίτου.

Περιβαλλοντική γεωχημεία και υγεία

Η επιστήμη της περιβαλλοντικής γεωχημείας και υγείας ασχολείται με τη μελέτη της περιεκτικότητας βαρέων μετάλλων και υδρογονανθράκων στα υπόγεια και επιφανειακά νερά, στα εδάφη και καλλιεργούμενα φυτά. Η ύπαρξη υψηλών τιμών που υπερβαίνουν καθορισμένα όρια της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής νομοθεσίας, χαρακτηρίζουν το φαινόμενο ρύπανσης περιβάλλοντος, είναι δε γνωστό από έρευνες και τη βιβλιογραφία ότι υπάρχουν συνέπειες της ρύπανσης στην υγεία του ανθρώπου.

Αναφέρω παραδείγματα από την Ελλάδα και το Εξωτερικό. Στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην περιοχή του Λαυρίου, η ύπαρξη υψηλών τιμών μολύβδου, καδμίου, αρσενικού και άλλων μετάλλων στο εδαφικό περιβάλλον και στο νερό λόγω της παλαιάς μεταλλευτικής δραστηριότητας των Αρχαίων έχει συνέπειες στην υγεία των κατοίκων και ιδιαίτερα των παιδιών. Σύμφωνα με ιατρικές έρευνες διαπιστώθηκε μεγάλη περιεκτικότητα μολύβδου στο αίμα των παιδιών. Τα αποτελέσματα ήταν διανοητική καθυστέρηση, πτώση δοντιών κλπ. Στην περιοχή των Οινοφύτων Βοιωτίας λόγω υψηλών συγκεντρώσεων εξασθενούς χρωμίου στα υπόγεια και στα επιφανειακά νερά του Ασωπού ποταμού, διαπιστώθηκε αυξημένη θνησιμότητα οφειλόμενη σε καρκινογενέσεις. Σε ένα μικρό χωριό της Ιαπωνίας, το έτος 1955, αναφέρθηκε μία σπάνια ασθένεια όπου οι άνθρωποι πέθαιναν και δεν ήταν γνωστό το αίτιο. Μετά από ιατρικές έρευνες εντοπίσθηκε μεγάλη συγκέντρωση καδμίου στον οργανισμό και το μέταλλο αυτό ήταν η αιτία της ασθένειας. Στην γειτονική περιοχή υπήρχε ένα μεταλλείο ψευδαργύρου Κamioka, όπου τα απόβλητα, πλούσια σε κάδμιο, διοχετεύονταν σε παρακείμενο ποταμό.

Το κάδμιο εισαγόταν στον οργανισμό με τη χρήση του νερού του ποταμού.

Το πόσιμο νερό για ανθρώπινη κατανάλωση πρέπει να είναι καθαρό και αβλαβές. Το νερό είναι η ίδια η ζωή, είναι παράγοντας για διατήρηση της ζωής επί της γης. Το 70% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό, επίσης το 70% του ανθρώπινου σώματος είναι νερό.

Τα προβλήματα που παρουσιάζονται αφορούν τον ελλιπή έλεγχο: α) των δικτύων και β) της Νομοθεσίας.

Η επεξεργασία για τα πόσιμα και επιφανειακά νερά μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα της επεξεργασίας από 90% σε 99,9% αλλά είναι συνυφασμένη με λογαριθμική αύξηση εξόδων.

Η απολύμανση του νερού μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους:

α) χλωρίωση (σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. - το μειονέκτημα είναι ότι μπορεί να μείνει υπολειμματικό χλώριο)

β) οζονίωση

γ) Η₂O₂, υπεροξείδιο του Υδρογόνου

δ) κεραμικές μεμβράνες

Η νομοθεσία ελέγχου του νερού αφορά την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία 98/83 και την Ελληνική Νομοθεσία 2001, 2007 και 2014.

Σκοπός είναι η διασφάλιση διαφάνειας της ποιότητας του νερού για τους καταναλωτές.

Η ενημέρωση του καταναλωτή είναι υποχρεωτική, τα στοιχεία πρέπει να είναι προσβάσιμα στο διαδίκτυο, το κοινό πρέπει να ενημερώνεται από τους αρμόδιους φορείς (Υπουργείο Υγείας, Αθήνα, 16/5/2014).

Οι μετρούμενες παράμετροι είναι χημικές και μικροβιολογικές και διακρίνονται σε υποχρεωτικές όπου οι ανώτατες τιμές είναι αυστηρά καθορισμένες και ενδεικτικές, οι μεταβολές των οποίων προϋποθέτουν τη λήψη μέτρων. Οι παράμετροι της Νέας Οδηγίας αφορούν βενζόλιο, βενζοπυρένιο, βρωμικά, 1,2 χλωροαιθάνιο, τρι-τετραχλωροαιθένιο.

Η δειγματοληψία του νερού πρέπει να γίνεται στην πηγή προέλευσης, στη δεξαμενή και στο δίκτυο, και πρέπει να λαμβάνεται σειρά δειγμάτων και όχι ένα δείγμα. Πρέπει να γίνεται σε κανονικά χρονικά διαστήματα, έκτακτες δειγματοληψίες πρέπει να γίνονται μετά από σεισμούς, πλημμύρες κλπ.

Η παρακολούθηση της ποιότητας του νερού είναι είτε δοκιμαστική σε τακτική βάση και αφορά συνήθως 28 παραμέτρους, είτε ελεγκτική σε πιο αραιή συχνότητα και μετρώνται 19 παράμετροι.

Οι εργαστηριακές αναλύσεις πρέπει να γίνονται με πρότυπες αναλυτικές μεθόδους και ελέγχεται η ποιότητα, η ορθότητα και τα όρια ανίχνευσης από αναλυτή εκτός του εργαστηρίου.

Βάσει του άρθρου 23 § 1 του νόμου 1065/80 υπεύθυνοι για την ποιότητα του νερού είναι οι Δήμοι ή ΔΕΥΑ και οι υποχρεώσεις αφορούν τη συντήρηση του δικτύου, τις μετρήσεις των παραμέτρων, τη λήψη μέτρων και τη διάθεση των μετρήσεων στις αρμόδιες Υγειονομικές Αρχές της Περιφέρειας.

Ο υδρολογικός κύκλος

Ο άνθρωπος δανείζεται από τη φύση τον υδρολογικό κύκλο. Ο υδρολογικός κύκλος περιλαμβάνει τα εξής στάδια. Το νερό της βροχής το οποίο είναι καθαρό νερό απαλλαγμένο μετάλλων και όξινο, πέφτει στην επιφάνεια της γης και ακολουθεί τα εξής στάδια: α) ένα μέρος κατεισδύει δια μέσου του πορώδους του εδάφους και των διαρρηγμένων πετρωμάτων και σχηματίζει τον υδροφόρο ορίζοντα (υπόγειο νερό), β) ένα μέρος ρέει επιφανειακά και δια των ποταμών και χειμάρρων καταλήγει στη θάλασσα ή σχηματίζει λίμνες και γ) ένα μέρος εξατμίζεται και επιστρέφει στην ατμόσφαιρα.

Το όξινο νερό της βροχής αντιδρά χημικώς με το έδαφος ή με τα πετρώματα του υποβάθρου και εμπλουτίζεται σε χημικά στοιχεία αποκτώντας έτσι χημική ισορροπία. Η χημική σύσταση του νερού εξαρτάται από τη σύσταση των εδαφών και των πετρωμάτων όπου σχηματίζει υδροφόρους ορίζοντες.

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣΟΥ

Υδρογεωλογία-υδρογεωχημεία της ευρύτερης περιοχής Πολιχνίτου

Σύμφωνα με τη γεωλογία - πετρολογία της περιοχής Πολιχνίτου διακρίνουμε δύο υδρογεωλογικά περιβάλλοντα, τα οποία τροφοδοτούν το πόσιμο νερό Πολιχνίτου.

1) Υδρογεωλογικό περιβάλλον στην περιοχή Πολιχνίτου. Τούτο αποτελείται από ηφαιστειακά όξινα κυρίως ή μικρής έκτασης βασικά πετρώματα και Νεογενείς σχηματισμούς από μάργες, μαργαικούς ασβεστολίθους ή ψαμμιτοκροκαλοπαγή. Τα πετρώματα αυτά είναι μερικώς υδροπερατά και επομένως δεν αναμένονται υδροφόροι ορίζοντες μεγάλης παροχής ώστε να καλύψουν τις ανάγκες του πόσιμου νερού Πολιχνίτου. Η ποιότητα του νερού είναι ανάλογη των ανωτέρω πετρωμάτων και του συστήματος του γεωθερμικού πεδίου το οποίο υπάρχει στην περιοχή (θερμές πηγές). Οι υπάρχουσες γεωτρήσεις δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών σε υγιεινό πόσιμο νερό. Γενικά οι παράμετροι των χημικών αναλύσεων είναι εντός των ορίων της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Νομοθεσίας.

2) Υδρογεωλογικό περιβάλλον περιοχής Μ. Λίμνης, πηγών Βουλέλλη Αγιάσου, Αμπελικού, Τμήματος Βρίσας, Σταυρού ,Βασιλικών, Αχλαδερής. Τούτο περιλαμβάνει υπερβασικά πετρώματα (Περιδοτίτες) πλούσια σε μαγνήσιο, σίδηρο ως κύρια στοιχεία και νικέλιο, χρώμιο και κοβάλτιο ως μικρο-ιχνοστοιχεία. Επομένως το νερό της βροχής και κατ’ επέκταση το υπόγειο νερό επηρεάζεται από τη σύσταση των πετρωμάτων αυτών και των σερπεντινικών εδαφών, εμπλουτιζόμενο σε μαγνήσιο και τα ανωτέρω ιχνοστοιχεία. Υδροφόροι ορίζοντες μέτριας παροχής σχηματίζονται σε τμήματα διερρηγμένων πετρωμάτων. Μεγάλο τμήμα του πόσιμου νερού Πολιχνίτου καλύπτεται από νερό προερχόμενο από τις πηγές Βουλέλλη το οποίο μεταφέρεται στη δεξαμενή Πολιχνίτου με πλαστικούς σωλήνες εκ πολυαιθυλενίου, όπως μου δηλώθηκε από τη Δημοτική κοινότητα.

Κατόπιν των ανωτέρω εκτεθέντων απαιτείται η διερεύνηση του υπόγειου νερού από χημικής πλευράς εκτός των κύριων και δευτερευόντων παραμέτρων και για εξασθενές χρώμιο, νικέλιο και αμίαντο για την διασφάλιση της ποιότητάς του. Ένας πρόσθετος λόγος για την ανάλυση αμιάντου είναι το γεγονός ότι οι σωλήνες διανομής τουλάχιστον του νερού του δικτύου Πολιχνίτου είναι αμιαντοσωλήνες, η διάβρωση των οποίων σε συνδυασμό με την παλαιότητα πιθανόν να εμπλουτίζει το νερό σε ίνες αμιάντου.

Τούτο επιβάλλεται από το γεγονός ότι σε ανάλογα γεωλογικά περιβάλλοντα περιδοτιτών όπως της Βοιωτίας (Οινόφυτα, Μουρίκι Βοιωτίας), Φαρσάλων, Θηβών, Κοζάνης κλπ, ανιχνεύθηκε εξασθενές χρώμιο σε επιφανειακά και υπόγεια νερά σε συγκεντρώσεις ανώτερες από τα θεσπισμένα όρια της Αμερικανικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ.

Όσον αφορά την επικινδυνότητα του χρωμίου στο περιβάλλον επισημαίνονται τα παρακάτω.

Το χρώμιο απαντά στη φύση ως μεταλλικό χρώμιο και ως εξασθενές και τρισθενές χρώμιο. Το τρισθενές χρώμιο είναι άφθονο και μαζί με την ινσουλίνη ρυθμίζει το σάκχαρο. Το εξασθενές χρώμιο, η επικίνδυνη μορφή, χρησιμοποιείται για την επικάλυψη μετάλλων, στις χρωστικές, στη βυρσοδεψία και στους πύργους ψύξης παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αποδεδειγμένα από τον ΠΟΥ, ΕΡΑ και τη Διεύθυνση Υγείας των Η.Π.Α. επισημαίνεται ότι προκαλεί καρκίνο των πνευμόνων, βλάβη στο ήπαρ και στα νεφρά μέσω της κατάποσης.

Η Πολιτεία της Καλιφόρνιας όρισε την τιμή 0,2 μg/lit ως ανώτατο όριο και η Ιταλία όρισε την τιμή 5 μg/lit ως όριο για το πόσιμο νερό των επιφανειακών νερών.

Στην Ελλάδα έχει εκδοθεί απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Χαλκίδας που καθορίζει όριο 2 μg/lit για την περιεκτικότητα εξασθενούς χρωμίου στο πόσιμο νερό της περιοχής των Μεσσαπίων στην Εύβοια.

Στην περίπτωση του Ασωπού ποταμού υπήρξε Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ 20488/10) που καθορίζει όριο 30 μg/lit στη μέση ετήσια συγκέντρωση εξασθενούς χρωμίου στα υγρά απόβλητα που διοχετεύονται στο ποτάμι, ενώ στα νερά του ίδιου του Ασωπού το όριο καθορίστηκε στα 3 μg/lit.

Η δεύτερη παράμετρος που πρέπει να εξετασθεί στο πόσιμο νερό είναι ο αμίαντος. Είναι γνωστό ότι οι μικροσκοπικές ίνες του αμιάντου με διάμετρο μικρότερη από 3μ. και μήκος πάνω από 5μ. μπορούν να εισέλθουν δια της εισπνοής στους πνεύμονες. Εισερχόμενες στις κυψελίδες δεν μπορούν να μεταβολιστούν και είναι σχεδόν αδύνατο να αποβληθούν, παραμένουν εκεί και δρουν ως φλεγμονώδη στοιχεία δια βίου, προκαλώντας μόνιμη εστία φλεγμονής. Όλες οι σχετιζόμενες με τον αμίαντο ασθένειες είναι πολύ σοβαρές όπως η αμιάντωση, ο καρκίνος των πνευμόνων, το μεσοθηλίωμα. Και ενώ είναι γνωστό ότι ο αμίαντος που εισπνέεται είναι καρκινογόνος, δεν υπάρχουν ενδείξεις δυσμενών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία με την κατάποση ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ωστόσο, στο επίσημο κείμενό του κρατάει επιφυλακτική θέση στο ζήτημα, συμπεραίνοντας ότι, οπωσδήποτε η υπόθεση ότι οι καταπινόμενες ίνες αμιάντου προκαλούν καρκίνο δεν μπορεί να αποκλεισθεί σήμερα.

Η θέση της ΕΥΔΑΠ για τον αμίαντο

Η έκτη αναθεώρηση του παραρτήματος της οδηγίας 76/769/ΕΟΚ (χρήση προϊόντων αμιάντου) όντως περιγράφεται στην οδηγία 1999/77/ΕΚ. Η χρήση των προϊόντων αμιάντου τα οποία ήταν εγκατεστημένα πριν την εφαρμογή της οδηγίας 1999/77/ΕΚ από 1/1/2005 εξακολουθεί να επιτρέπεται μέχρι την τελική απόρριψή τους ή μέχρι το τέλος απόρριψής τους ή μέχρι το τέλος διάρκειας λειτουργίας τους. Η ΕΥΔΑΠ δεν κατασκευάζει πλέον νέα τμήματα του δικτύου ύδρευσης από αμιαντοσωλήνες. Τόσο για την κατασκευή νέων τμημάτων όσο και για την αντικατάσταση του πεπαλαιωμένου τμήματος δικτύου στην περιοχή αρμοδιότητας της η ΕΥΔΑΠ χρησιμοποιεί υλικά όπως ο χάλυβας και το πολυαιθυλένιο. Αόρατη απειλή για τη δημόσια υγεία είναι οι χλωριούχες ενώσεις και ο αμίαντος που διεισδύουν στο πόσιμο νερό μέσω του χλωρίου και της διαβρωτικής δράσης των σωλήνων αμιαντοτσιμέντου.

Χλωριούχοι υδρογονάνθρακες που ρυπαίνουν το νερό κατά τη διαδικασία χλωρίωσης ενοχοποιούνται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα για πρόκληση ανίατων ασθενειών. Η χλωρίωση μπορεί να είναι η πλέον διαδεδομένη μέθοδος για τη μικροβιακή απολύμανση του πόσιμου νερού στις χώρες της Ε.Ε., ωστόσο περιλαμβάνει τη χρήση ειδικών φίλτρων που εγκλωβίζουν τα παραπροϊόντα χλωρίου, πράγμα που δεν συμβαίνει στην ελληνική πρωτεύουσα. Ο καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου κ. Λέκκας εξηγεί ότι «στις τοξικές ουσίες τα ανώτατα όρια ασφαλείας είναι ενδεικτικά, αφού οι ποσότητες που ανιχνεύονται στον ανθρώπινο οργανισμό είναι επισφαλείς και μόνο που υπάρχουν».

Στην Ελλάδα σήμερα εκτιμάται ότι είναι εγκατεστημένα περίπου 44.000 km αμιαντοσωλήνων για διοχέτευση πόσιμου νερού δίχως να είναι γνωστή η διαβρωτική ικανότητα των νερών που μεταφέρουν.

Με βάση τα ανωτέρω προτείνονται τα κάτωθι

1. Δειγματοληψεία του δικτύου και των δεξαμενών των ανωτέρω δημοτικών διαμερισμάτων..
2. Χημικες αναλύσεις για μαγνήσιο, νικέλιο, εξασθενές χρώμιο και αμίαντο.
3. Για το νερό της Σκάλας Πολιχνίτου να γίνουν αναλύσεις αρσενικού, υδρογονανθράκων και αμιάντου εφόσον το δίκτυο είναι από αμίαντο.
4. Απαιτείται να γίνει μικροβιολογικός έλεγχος του πόσιμου νερού Πολιχνίτου, Σκάλας, Νυφίδας, Λισβορίου, Βασιλικών και Σταυρού παράλληλα με τον χημικό έλεγχο. Οι μικροβιολογικοί δείκτες πρέπει να είναι μηδενικοί.

Όσον αφορά την άμεση κάλυψη των αναγκών του πόσιμου νερού Πολιχνίτου κατά τους τρεις καλοκαιρινούς μήνες, προτείνω τη μίσθωση της γεώτρησης Μ. Λίμνης (ιδιοκτήτης Κ. Ψύρρας). Το νερό αυτό είναι άριστης ποιότητας αλλά απαιτείται να γίνει ο ανωτέρω έλεγχος διότι ο υδροφόρος ορίζοντας εντοπίζεται εντός υπερβασικών πετρωμάτων. Εναλλακτική λύση είναι νέα γεώτρηση μετά από γεωλογική μελέτη στην ευρύτερη περιοχή.

Επειδή κατά περιόδους παρατηρείται το φαινόμενο χρωματισμού του νερού του δικτύου που υποβαθμίζει την ποιότητά του απαιτείται η συλλογή της αιωρούμενης κόκκινης ή λάσπης και η ανάλυση για τη διερεύνηση της επικινδυνότητάς της.

Τέλος θα ήθελα να αναφερθώ σε ευεργετικές για την υγεία ιδιότητες του νερού των ανωτέρω περιοχών με βάση το pH (8) (αλκαλικό νερό) λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας σε μαγνήσιο.

Α. ΚΕΛΕΠΕΡΤΖΗΣ

ΟΜ.ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΔΙΔΑKΤΩΡ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ MANCHESTER AΓΓΛΙΑΣ