Στο Κάστρο της Σκάλας Ερεσού στη Λέσβο βρίσκεται ο μοναδικός στο νησί και σε άριστη κατάσταση υπόγειος φάρος-φρυκτωρία που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Στις ανασκαφές του 1926, που διεξήγαγε ο Α. Ορλάνδος στο κάστρο Ερεσού και μέχρι σήμερα, το κτίσμα αναφέρεται ως υπόγεια δεξαμενή νερού. Με αναλυτικότερη όμως παρατήρηση διαπιστώνουμε τα εξής:

Στο νότιο τμήμα του κάστρου της Ερεσού και σε άμεση οπτική επαφή με το θαλάσσιο δίαυλο της Ερεσού, βρίσκεται η ονομαζόμενη δεξαμενή νερού σε άριστη κατάσταση μέχρι σήμερα. Πρόκειται για θολωτή υπόγεια πέτρινη κατασκευή με συνολικό ύψος περί τα 3,50 μ. βόρεια προσανατολισμένη.

Σε χαμηλότερο υψόμετρο σε σχέση με το συνολικό ύψος της κατασκευής βρίσκεται είσοδος με ύψος 1,20 μ. και πλάτος 0,60 μ., με τοξωτό άνοιγμα στην επάνω πλευρά της, πλάτους 1,10 μ. και ύψους 0,30 μ. από την οποία είσοδο δύο-τρία πέτρινα σκαλοπάτια οδηγούν στο χωμάτινο πάτωμα της κατασκευής.

Η κυκλική περιμετρικά βάση εσωτερικά ύψους περί τα 0,70 μ. έχει επίχρισμα, σημαντικό κατασκευαστικό στοιχείο για την αρχική χρήση του χώρου ως δεξαμενή, ενώ η ανωδομή ψηλότερα διακρίνεται διαφοροποιημένη κατασκευαστικά και πιθανόν χρονολογικά.

Κεντρικά στο εσωτερικό της κατασκευής υπάρχει κυκλική εστία (!) διαμέτρου 1,40 μ. και ύψους 1,0 μ.. Ακριβώς επάνω από την εστία, στην οροφή βρίσκεται τετράγωνο άνοιγμα διαστάσεων 0,70μ. χ 0,70μ. για την έξοδο του καπνού της εστίας, που πιθανόν λειτουργούσε και ως φρυκτωρία, (επικοινωνία μέσω σημάτων καπνού και φωτιάς).

Η πυρά της φρυκτωρίας

Τέλος, στο κέντρο της νότιας πλευράς της κατασκευής, απέναντι από την εστία και την είσοδο, βρίσκεται ειδικά κατασκευασμένο ορθογώνιο άνοιγμα διαστάσεων 0,55 μ. πλάτους και 155 μ. ύψους, σε ύψος περί το 1,50 μ. από το έδαφος, μέσω του οποίου εικάζω ότι γινόταν η επικοινωνία των σημάτων φωτός, όπως δηλαδή λειτουργεί και ένας φάρος, με το φως της εστίας να είναι ορατό σε μεγάλη απόσταση.

Επιπλέον, το μικρό άνοιγμα ακριβώς πάνω από το προαναφερθέν, διαστάσεων 0,30μ. χ 0,40μ., το οποίο βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το τοξωτό άνοιγμα της εισόδου, το οποίο θα βοηθούσε στη δημιουργία ρεύματος αέρος για τον καλύτερο αερισμό του χώρου και τη μερική διαφυγή του καπνού της εστίας.

Η χρήση ως φρυκτωρία ήταν διαδεδομένη λειτουργία επικοινωνίας από τους αρχαίους χρόνους, που έδινε τη δυνατότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας να λειτουργεί στέλνοντας σήματα καπνού και κατά τη διάρκεια της νύχτας μέσω οπτικών σημάτων φωτιάς, στη συγκεκριμένη περίπτωση από το μεγάλο άνοιγμα στη νότια πλευρά της κατασκευής.

Κατά τη διάρκεια της περιήγησης στο Κάστρο, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η τοποθεσία του «βάλλεται» απ’ όλες τις διευθύνσεις του ανέμου. Η εικόνα που δημιουργείται είναι πως σε έναν αρκετά περιορισμένο χώρο που καταλαμβάνει το κάστρο με τους συχνούς και πολλές φορές ισχυρούς ανέμους θα ήταν ιδιαιτέρα δυσχερής ο έλεγχος μιας υπαίθριας φωτιάς ως φάρου-φρυκτωρίας.

Η πιθανή αρχική χρήση του χώρου ήταν ως δεξαμενή νερού, αλλά ενδεχομένως μετέπειτα να μετετράπη σε υπόγειο φάρο-φρυκτωρία. Η όλη κατασκευή του υπόγειου φάρου-φρυκτωρίας, που δεν επηρεάζεται από τα καιρικά φαινόμενα (άνεμο, βροχή) μας δείχνει την ευφυΐα του κατασκευαστή της εποχής, η οποία πολύ πιθανόν να αφορούσε και επικοινωνία μέσω εναλλαγής φωτεινών σημάτων από το κεντρικό άνοιγμα, κατά το δοκούν. Οπτικά η γωνία θέασης του φάρου αφορά ένα ικανό εύρος, ώστε να γίνει διόπτευση από διερχόμενα πλοιάρια που έκαναν τη διέλευση από την τοποθεσία της Σκάλας Ερεσού ή που είχαν προορισμό το αρχαίο λιμάνι της.

Στην επόμενη εκδρομή σας στη Σκάλα Ερεσού, τοποθετήστε στο πρόγραμμα σας μια επίσκεψη στο μοναδικό υπόγειο φάρο-φρυκτωρία του Κάστρου Σκάλας Ερεσού!