Κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2019 από τις εκδόσεις «Αγαθός Λόγος» της Αθήνας το βιβλίο του δρ. Κλασικής Φιλολογίας και Επιτίμου Σχολικού Συμβούλου Αθανασίου Φραγκούλη: «Σκουτάρος Λέσβου», όπου για την ονομασία του γραφικού χωριού της βορειοδυτικής Λέσβου καταγράφονται τέσσερις εκδοχές και υιοθετείται ως πιο πειστική εκείνη η οποία στηρίζεται «στη λατινική λέξη “scutum”, που σημαίνει ασπίδα και δηλώνει τον τετράγωνο θυρεό των Ρωμαίων στρατιωτών. Από αυτή προέρχεται ετυμολογικά η λέξη “σκουτάριον/σκουτάριν” που είναι υποκοριστικό του ονομαστικού “σκούτον”».

Στο βιβλίο προστίθεται ότι: «Αν λάβουμε υπόψη πως στην επικράτεια του Σκουτάρου ανήκει η Άναξος, τότε μπορούμε να δικαιολογήσουμε αυτή την εκδοχή. Η Άναξος και κατ’ επέκταση η περιοχή του Σκουτάρου, κατείχε μια θέση που αποτελούσε “ασπίδα” για τους πειρατές ή άλλους που επιβουλεύονταν την περιοχή. Η Άναξος της οποίας το όνομα προέρχεται αναμφίβολα από τη λέξη “άναξ, -ακτος” που σημαίνει βασιλιάς, φαίνεται πως κατείχε κάποια σημαντική θέση τα παλιά τα χρόνια. Πέρα από την ονομασία της, αυτό το μαρτυρούν και τα κατάλοιπα/λείψανα ενός μεσαιωνικού κάστρου που διασώζεται στους νότιους πρόποδες του παραθαλάσσιου λόφου που φέρει το όνομα Καλαϊτζίκ (σ.σ. Μικρό Κάστρο, τουρκικά: kale=Κάστρο». Αναφέρεται ακόμα ότι στα Οθωμανικά κατάστιχα των ετών 1548 και 1581 ο Σκουτάρος καταγράφεται ως «Oskudaro» και «Iskutaro» αντίστοιχα, με προτασσόμενα τα φωνήεντα <ο> και <ι>.

Από τα επτά κεφάλαια του βιβλίου, επιλέγω:

Για τους μαραγκούς-οικοδόμους: «Πολύ μερακλήδες οι πιο πολλοί, έχτιζαν τα σπίτια με πέτρες που κουβαλούσαν οι αγωγιάτες με τα μουλάρια. Αυτοί μετέφεραν όλα τα υλικά: τα κεραμίδια, τα τούβλα και τον ασβέστη από τα καμίνια, που τον έσβηναν μέσα σε λάκκους που άνοιγαν στο χώμα οι εργάτες, άμμο από τις παραλίες που ήταν τότε απροστάτευτες και ελεύθερες για τον καθένα, ξύλα και ότι άλλο χρειαζόταν».

Για το δωδεκαήμερο: «Τα ασβεστώματα, τα καθαρίσματα, τα ραψίματα, τα σιδερώματα, η παρασκευή ποικίλων γλυκών βρίσκονταν σε ημερήσια διάταξη! Οι αυλές, οι κάμαρες, τα τζάκια, ακόμη και οι ντουσεμέδες του σοκακιού έπρεπε να ασπριστούν με ασβέστη. Ο Ασβέστης δεν ήταν μόνο ομορφιά και καθαριότητα, αλλά ήταν και υγεία και “θρησκεία”. Όποιο σπίτι δεν μύριζε ασβέστη θεωρούνταν πως δεν είναι χριστιανικό».

Για την ομορφιά των γυναικών: «Τα βασικά υλικά τα έπαιρναν από τη φύση. Το λάδι έπαιζε ρόλο κρέμας για τα χέρια και τα πόδια και έδινε στην επιδερμίδα μια όψη γυαλιστερή. Το “ανιλ’τό” σαπούνι έπαιζε το ρόλο του σαμπουάν. Τα κόκκινα πέταλα των λουλουδιών, όπως οι παπαρούνες, που άφθονα υπήρχαν στη φύση μετά από ειδική επεξεργασία μετατρέπονταν σε κραγιόν για τα χείλη. Με τη μύτη ενός καμένου ξύλου από βάγια έβαφαν μαύρα τα φρύδια τους. Μόνο πούδρα αγόραζαν από τον μπακάλη.[…] Σαν άρωμα οι νεαρές κοπέλες χρησιμοποιούσαν το ροδόσταμο που παρασκεύαζαν οι ίδιες στα σπίτια από τα άφθονα μαγιάτικα και ευωδιαστά τριαντάφυλλα».

Από τα παχνίδια: «Το “κότσι” είναι το μικρό κόκκαλο από τον αστράγαλο του αρνιού ή του κατσικιού. Αυτό έχει δύο στενές πλευρές και δύο φαρδιές. Οι στενές λεγόταν Βεζύρης και Βασιλιάς και οι φαρδιές Κλέφτης (η βαθουλωτή) και Ψωμάς (η καμπουρωτή). Κάθε παίχτης με τη σειρά έριχνε σα ζάρι, το “κότσι” και ανάλογα με την επάνω πλευρά του γινόταν Βεζύρης, Βασιλιάς, Κλέφτης ή Ψωμάς. Αν κάποιος γινόταν Κλέφτης έπρεπε να υποστεί κάποια ευτράπελη συνήθως τιμωρία που αποφάσιζε ο Βασιλιάς και εκτελούσε ο Βεζύρης».

Ο πολυγραφότατος και εκλεκτός συγγραφέας Αθανάσιος Φραγκούλης, συγκεντρώνοντας το ποικίλο και πολύτιμο διασωζόμενο υλικό των 406 σελίδων του βιβλίου του, που αναφέρεται στην ιστορία, στους κατοίκους, στις ασχολίες, στα ήθη, έθιμα, γιορτές και πανηγύρια του χωριού του, με εντυπωσιακές αναφορές μνήμης συγχωριανών του, παραθέτοντας ονοματεπώνυμα και λεπτομέρειες δραστηριοτήτων κατά επάγγελμα, συμπεριλαμβάνοντας ό,τι γραπτό έχει διασωθεί από τα αρχεία του Σκουτάρου και βοηθούμενος από μαρτυρίες και καταγραφές λαογραφικού, γλωσσολογικού και ιστορικού υλικού συγχωριανών του, μας παρέδωσε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον, χρήσιμο, εμπεριστατωμένο και καλοτυπωμένο βιβλίο, που αποτελεί ευαίσθητη κατάθεση ψυχής για τον γενέθλιό του όμορφο Σκουτάρο.