Ως ένα βήμα για την περαιτέρω εμβάθυνση της ρωσο-τουρκικής συνεργασίας στο πεδίο της ενέργειας και την προσπάθεια της Άγκυρας να αξιοποιήσει την πλεονεκτική γεωγραφική της θέση για να λειτουργήσει ως περιφερειακός ενεργειακός κόμβος ώστε να ενισχύσει τη θέση της απέναντι στις ξένες αγορές ερμηνεύεται η έναρξη της πρώτης διακλάδωσης του αγωγού TurkStream και τα χθεσινά εγκαίνια, παρουσία των δύο προέδρων, Βλαντιμίρ Πούτιν και Ταγίπ Ερντογάν.
Αυτό επιβεβαιώθηκε και από τις δηλώσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν που σε προκλητικό ύφος απέναντι στη Δύση σημείωσε πως «η συνεργασία Ρωσίας- Τουρκίας αναπτύσσεται ανοδικά σε όλους τους τομείς» αλλά και του Ταγίπ Ερντογάν που τόνισε ότι «με τη Ρωσία δεν επιτρέψαμε στις πρόσφατες διαφορές απόψεών μας να επικρατήσουν επί των κοινών συμφερόντων μας». Το αξιοσημείωτο είναι πως η χθεσινή εκδήλωση στο συνεδριακό κέντρο «Χάλιτς» διεξήχθη και σε μία συγκυρία έντονων γεωπολιτικών αναταραχών στην ευρύτερη περιοχή και ενώ οι σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ιδιαίτερα τεταμένες, με τις ΗΠΑ να εφαρμόζουν κυρώσεις για την απόφαση της Τουρκίας για αγορά του αντιαεροπορικού πυραυλικού συγκροτήματος S-400 από τη Ρωσία και, παράλληλα, να ζητούν την προσήλωσή της στους ευρωατλαντικούς θεσμούς και τη Δύση.
Στο τεχνικό σκέλος, ο TurkStream έχει δύο διακλαδώσεις που θα μεταφέρουν ετησίως 31,5 δισ. κ.μ. (από 15,75 δισ. κ.μ. έκαστη) φυσικό αέριο. Το βάθος τους αγγίζει έως και τα 2.200 μέτρα ενώ κάθε διακλάδωση έχει μήκος 930 χιλιόμετρα. Η πρώτη διακλάδωση που αφορά την εξυπηρέτηση των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας ξεκινάει από τη ρωσική ακτή, δίπλα στην πόλη Ανάπα και, αφού ολοκληρώσει την υποθαλάσσια πορεία της, συνεχίζει κοντά στην τουρκική πόλη Kıyıköy. Η ολοκλήρωσή της δίνει το έναυσμα για να προχωρήσει με μεγαλύτερη ταχύτητα η δεύτερη διακλάδωση για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Σημειώνεται πως η Ρωσία αποτελεί τον κυριότερο προμηθευτή φυσικού αερίου για την Τουρκία μεταφέροντας 24 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου το 2019 και περίπου 400 δισ. κ.μ. τα τελευταία 33 χρόνια στη γειτονική χώρα.
Η δεύτερη διακλάδωση του αγωγού θα περνάει από τη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Ουγγαρία και την Αυστρία. Η Σερβία ολοκλήρωσε τον Δεκέμβριο το δικό της τμήμα που έχει συνολική έκταση 403 χιλιόμετρα και ξεκινάει από τα σύνορα με τη Βουλγαρία για να καταλήξει στην περιοχή Χόργκος στα Σερβο-ουγγρικά σύνορα. Η Βουλγαρία αναμένεται να ολοκληρώσει το δικό της κομμάτι του έργου έως τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους. Το συνολικό κόστος του έργου θα φτάσει περί τα 1,4 δισ. ευρώ ενώ τα κέρδη της εταιρείας Bulgartransgaz θα κυμαίνονται περί τα 180 εκατ. ευρώ / έτος. Στο αρχικό πλάνο για τη διέλευση του αγωγού υπήρχε ανοιχτό το ενδεχόμενο να περάσει από ελληνικό έδαφος (Κήποι – Β. Ελλάδα – Ιόνιο Πέλαγος – Ιταλία) αλλά το επίσημο τέλος στη σεναριολογία μπήκε με δήλωση του Ρώσου υπουργού Ενέργειας, Αλεξάντρ Νοβακ, που επεσήμανε για τη δεύτερη διακλάδωση πως «θα περάσει μέσω Βουλγαρίας, Ουγγαρίας και Σερβίας».
Όλο το προηγούμενο διάστημα υπήρξε ιδιαίτερη ένταση αναφορικά με την πρόοδο του αγωγού στα συμβαλλόμενα μέλη. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, κατηγόρησε τη Βουλγαρία για σκόπιμη καθυστέρηση με τον Βούλγαρο πρωθυπουργό, Μπόικο Μπορίσωφ, να ανταπαντά πως «ο καθένας έχει δικαίωμα να αναζητά εναλλακτικές διαδρομές αλλά εμείς ζητάμε διαφοροποίηση πηγών», αφήνοντας αιχμές αναφορικά με το πρόβλημα στην ενεργειακή ασφάλεια που συνεπάγεται η εξάρτηση από έναν αποκλειστικό πάροχο φυσικού αερίου. Πάντως από την 1η Ιανουαρίου η Βουλγαρία προμηθεύεται φυσικό αέριο από τον TurkStream αντί για τον μέχρι σήμερα διάδρομο που περνούσε από την Ουκρανία.
Η ανησυχία της Βουλγαρίας φαντάζει δικαιολογημένη καθώς, όπως επισημαίνουν ξένοι αναλυτές, η κατασκευή του αγωγού θα αυξήσει την ενεργειακή εξάρτηση της Σόφιας από τη Μόσχα. Υπό αυτό το πρίσμα, η γειτονική χώρα έχει προχωρήσει και στην κατασκευή αγωγού που θα συνδέεται με τον TAP / TANAP ενώ έχει αρχίσει να παραλαμβάνει και ποσότητες αμερικανικού LNG, σε μία προσπάθεια για διαφοροποίηση των πηγών της. Σημειώνεται ότι «παρών» κατά τη χθεσινή εκδήλωση ήταν, εκτός από τους προέδρους των δύο χωρών, Βλαντιμίρ Πούτιν και Ταγίπ Ερντογάν, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, Μπόικο Μπορίσωφ και ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, καθώς και υψηλόβαθμα στελέχη της Gazprom.
Το πρώτο «ναυάγιο»
Ο TurkStream προέκυψε μετά την αποτυχημένη απόπειρα κατασκευής του αγωγού SouthStream που βρήκε, στα τέλη του 2014, εμπόδιο στις αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το πλάνο της Ρωσίας προέβλεπε την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω της Μαύρης Θάλασσας στη Βουλγαρία κι έπειτα στη νότια Σερβία, την Ουγγαρία και την Αυστρία. Η συνεργασία Μόσχας – Άγκυρας για τον υποθαλάσσιο αγωγό BlueStream έφερε στο προσκήνιο το σενάριο για τον TurkStream που, όμως, καθυστέρησε εξαιτίας των εξελίξεων στο συριακό μέτωπο και της κατάρριψης του αεροσκάφους Su-24, τον Νοέμβριο του 2015. Η αποκατάσταση των διμερών σχέσεων, κυρίως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, επέτρεψε την επαναπροσέγγιση των δύο χωρών για την κατασκευή του αγωγού. Σε καθε περίπτωση, οι Βρυξέλλες έχουν ξεκαθαρίσει την επιφυλακτική τους στάση απέναντι στο ρωσικό φυσικό αέριο ενώ στοχεύουν στη διαφοροποίηση των πηγών και των οδεύσεων του φυσικού αερίου με γνώμονα την ενεργειακή ασφάλεια και την παροχή αξιόπιστων ενεργειακών λύσεων στη γηραιά ήπειρο.
Το χρονικό
Η πρώτη ενέργεια για την υπογραφή της τελικής συμφωνίας έγινε στις 1 Δεκεμβρίου 2014 με το Μνημόνιο Κατανόησης (Memorandum of Understanding – MoU) μεταξύ Gazprom και Botas Petroleum Pipeline Corporation για την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου μέσω της Μαύρης Θάλασσας και με κατεύθυνση την Τουρκία. Οι τουρκικές αρχές έδωσαν την έγκρισή τους για τον TurkStream τον Σεπτέμβριο του 2016 και η σχετική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών για τον αγωγό υπεγράφη στις 10 Οκτωβρίου 2016. Οι υπογραφές ανάμεσα σε South Stream Transport B.V. και Allseas Group S.A. για την κατασκευή της πρώτης διακλάδωσης έπεσαν τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Τρεις μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2017, οι ίδιες εταιρείες υπέγραψαν και για τον δεύτερο αγωγό. Τέλος, η κατασκευή του TurkStream ξεκίνησε επίσημα στις 7 Μαΐου 2017 στη Μαύρη Θάλασσα, κοντά στη ρωσική ακτή και ολοκληρώθηκε στις 19 Νοεμβρίου 2018.