Γράφει ο Αχιλλέας Μπακαλέξης…
Τα Φάρσαλα και η ευρύτερη περιοχή έχουν πλούσια ιστορία και οι αρχαιολογικοί χώροι μαζί με τα αρχαιολογικά ευρήματα, είναι ακόμη και σήμερα πάρα πολλοί.
Βασικό μέλημα της πρώην δημοτικής αρχής των Φαρσάλων ήταν η συστηματική αναζήτηση, μελέτη και ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και των ευρημάτων, ώστε να υπάρξει εξοικείωση των δημοτών με τον πολιτιστικό πλούτο του παρελθόντος και η ενσωμάτωση των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής.
Τα ευρήματα αυτά των Φαρσάλων αλλά και της περιοχής γενικότερα ανήκουν σε όλες τις περιόδους της αρχαιότητας από την προϊστορική εποχή και μετά βρίσκονται δε πολλά απ’ αυτά σε διάφορα μουσεία της χώρας και στο εξωτερικό. Από πλευράς της πρώην δημοτικής αρχής Φαρσάλων σαν πρώτο βήμα είχαν γίνει ενέργειες για τη δημιουργία μόνιμης επισκέψιμης αρχαιολογικής συλλογής, στο παλαιό διδακτήριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου Φαρσάλων (οδός Καναδά) που έχει δοθεί προς χρήση για 99 χρόνια στο Υπουργείο Πολιτισμού. Επιπλέον, έγιναν ανασκαφές στην περιοχή Κατράνα, στην Καλλιθέα Φαρσάλων (αρχαίο Πεύμα) σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Alberta του Καναδά και δημιουργήθηκε αρχαιολογική έκθεση από τα ευρήματα, που στεγάζεται στο Πολιτιστικό Κέντρο Φαρσάλων, έγινε ανάπλαση και αποκατάσταση στην Ακρόπολη των Φαρσάλων και στον Απιδανό ποταμό, ενώ πραγνατοποιήθηκαν ανασκαφές στη Σκοτούσα (έρευνα για το αρχαίο θέατρο και την Ακρόπολη) και στην Ερέτρια και γίνονταν προσπάθειες για την ανάδειξη του Σπηλαίου των Νυμφών στη θέση «Καραπλα». Ακόμη, πραγματοποιήθηκε το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο Ιστορίας και Αρχαιολογίας στα Φάρσαλα, φιλοτεχνήθηκε το άγαλμα του Αχιλλέα που κοσμεί την πλατεία Δημαρχείου και φιλοτεχνήθηκε το άγαλμα της Θέτιδας να βαπτίζει τον Αχιλλέα που τοποθετήθηκε στις πηγές του Απιδανού ποταμού. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν ομιλίες με τίτλο «Μαθήματα Τοπικής Ιστορίας» με στόχο τη γνωριμία μαθητών και πολιτών με την αρχαία ιστορία. Ελπίζουμε η νέα δημοτική αρχή να συνεχίσει τα έργα ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων στην περιοχή Φαρσάλων.
Αρχαίες πόλεις της περιοχής Φαρσάλων ήταν οι εξής: Φάρσαλος, Σκοτούσα, Ερέτρια, Πεύμα, Ευύδριον, Ελλάς, Παλαιοφάρσαλος.
Η ΦΑΡΣΑΛΟΣ
Η Φάρσαλος ήταν πρωτεύουσα της «τετράδος Φθιώτιδος». Το όνομά της δεν αναφέρεται στον Όμηρο (Ιλιάς και Οδύσσεια) γιατί, ως τοπωνύμιο είναι γέννημα των «ιστορικών» (μεταμυθικών) χρόνων (Θεσσαλική εισβολή). Η Ακρόπολη της Φαρσάλου βρισκόταν στην κορυφή του λόφου (Κάστρο των Φαρσάλων) ύψους 250 περίπου μέτρων. Ο λόφος αυτός αποτελείται από δύο βραχώδη και τραπεζοειδή υψώματα (το ανατολικό υψηλότερο του δυτικού), που ενώνονται μεταξύ τους με μια μικρή ράχη, όπου διακρίνονται τα ερείπια δύο πυλών (η μία απέναντι στην άλλη) που προστατεύονταν με πύργους και οι οποίες «έβλεπαν» σε γκρεμό (η νότια σχήματος Η) και στην «Κάτω Πόλη» (βόρεια σχήματος L). Τα τείχη της Ακρόπολης ανήκουν στους 6ο και 5ο αιώνες, επισκευάστηκαν αργότερα με τετράγωνους κυβόλιθους, ενώ στη βυζαντινή εποχή έγινε πάνω τους, πλινθόκτιστη κατασκευή.
Η πόλη Φάρσαλος περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος, το οποίο άρχιζε από την Ακρόπολή της και κατέληγε στα βόρεια κράσπεδα της πόλης. Λίγα μέτρα ανατολικά των πηγών του Απιδανού ποταμού σώζονται τα λείψανα μιας από τις βασικές πύλες του τείχους. Στην «Άνω Πόλη» (κάτω δηλαδή από την Ακρόπολη) βρισκόταν πιθανότατα το αρχαίο θέατρο της Φαρσάλου. Στην «Κάτω Πόλη», όπου σήμερα το Κέντρο των Φαρσάλων, δέσποζε ο (προϊστορικός) λοφίσκος με τον δωρικό ναό του Θαυλίου Διός (Λόφος Αγίας Παρασκευής).
Στη βορειοδυτική γωνία της σημερινής «Πλατείας Λαού» αναγνωρίστηκαν τα θεμέλια μιας τετράγωνης στοάς, του 4ου και 3ου π.Χ. αιώνα, καθώς και ένα πηγάδι βάθους 5,80 μέτρων. Εδώ τοποθετείται πιθανώς η Αγορά της Φαρσάλου. Στην περιοχή «Βαρούσι» βρέθηκαν ίχνη του αρχαίου υδραγωγείου της Φαρσάλου. Το ανατολικό τείχος κατέβαινε από την Ακρόπολη προς την πεδιάδα της πόλης και περνούσε ανατολικά του σημερινού «Αγίου Νικολάου». ένα κομμάτι του τείχους αυτού στηρίζει τον ανατολικό τοίχο του περιβόλου του Αγίου Νικολάου. Στα δυτικά της Φαρσάλου στην τοποθεσία «Καράπλα» βρίσκεται το «Σπήλαιο των Νυμφών».
ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΑΡΣΑΛΟΥ
Τα ευρήματα της Φαρσάλου ανήκουν σ’ όλες τις περιόδους της αρχαιότητας, από την προϊστορική εποχή και μετά. Λείψανα και ίχνη οικισμών και οχυρώσεων υπάρχουν σε όλα σχεδόν τα γνωστά αρχαία τοπωνύμια (και όχι μόνο σ’ αυτά) που ανήκουν σήμερα στην επαρχία Φαρσάλων. Από τα ευρήματα της Φαρσάλου, σημαντικότερα είναι τα ακόλουθα:
– Το ανάγλυφο της Φαρσάλου (βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου). Μεταφέρθηκε εκεί από τον Γάλλο αρχαιολόγο και περιηγητή L. Heuzer. Ανάγεται στο 470 π.Χ. και θεωρείται αριστούργημα λεπτότητας και χάριτος. Παριστάνει δύο όρθιες γυναίκες, η μία απέναντι από την άλλη να κρατούν άνθη. Φορούν πολυτελή φορέματα με πόρπες στους ώμους και ωραίες πτυχώσεις. Βρέθηκε στη συνοικία «Παλαιόλουτρος» Φαρσάλων, κοντά στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
– Η μεγάλη μαρμάρινη πλάκα, με την επιγραφή για τους 176 ακτήμονες, στους οποίους δόθηκε γη. Ανήκει περίπου στα 400 π.Χ. και σήμερα αποτελεί την Αγία Τράπεζα στην εκκλησία Εισοδίων της Θεοτόκου στον οικισμό Ρίζι Φαρσάλων.
– Η μεγάλη μαρμάρινη πλάκα (βρέθηκε το 1934 σε απόσταση 300 μέτρων περίπου βορειοανατολικά του Δημαρχείου Φαρσάλων), η οποία αναφέρεται σε κάποιο φίλαθλο ονόματι Λεωνίδα εξ Αλικαρνασσού. Σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Αλμυρού.
– Η τεφροδόχος λήκυθος (βρίσκεται στο Μουσείο του Βόλου και βρέθηκε το 1950 ανατολικώς των Φαρσάλων) του 4ου π.Χ. Αιώνα. Η λήκυθος αυτή ήταν χάλκινη. Μέσα στη λήκυθο υπήρχε ένα έλασμα (φύλλο χρυσού), στο οποίο είχαν χαραχθεί γράμματα.
– Αρχαϊκή στήλη που βρέθηκε στα ανατολικά των Φαρσάλων (κοντά στο αρχαίο Υδραγωγείο), η οποία έφερε την επιγραφή «ΕΡΙΟΝΟ», δηλαδή Ερμής. άλλες, επίσης μαρμάρινες πλάκες, βρέθηκαν με τις επιγραφές «Τιμάνδρας», «Μένιππος Παναίρου», «Διιθαύλιω αγχίστων των περί παρμενίσκον». Πολλά κομμάτια από αρχαία ευρήματα χρησιμοποιούνταν στα σπίτια Ελλήνων και Τούρκων στα Φάρσαλα για σκαλοπάτια και στα λιθόστρωτα των δρόμων.
– Δυτικά των Φαρσάλων (στην Π.Ε.Ο. προς Λαμία) υπήρχε Νεκροταφείο (το Δυτικό) σε αντιδιαστολή με το άλλο (το Ανατολικό) στο δρόμο προς Βόλο.
Στο δυτικό νεκροταφείο αποκαλύφθηκαν σημαντικότατοι τάφοι. Ένας απ’ αυτούς αποκαλύφθηκε το 1952, ήταν του 6ου ή του 5ου π.Χ. αιώνα. Ήταν θολωτός και αντίστοιχος των προϊστορικών (μυκηναϊκών, των Αχαιών) τάφων, που σημαίνει ότι στην Φάρσαλο, στους κατοπινούς χρόνους, διατηρούνταν ζωντανή η ανάμνηση της αχαϊκής παράδοσης. Κοντά σ’ αυτόν τον τάφο βρέθηκαν άλλοι δύο τάφοι. Και οι τρεις αυτοί τάφοι είχαν ήδη συληθεί, αλλά τα υπολείμματα που βρέθηκαν απέδειξαν ότι η Φάρσαλος ανήκε πράγματι προϊστορικά σε μυκηναϊκή επικράτεια, δηλαδή στο Εκτεταμένο Βασίλειο της Φθίας.
– Το αναθηματικό συγκρότημα με εννέα μαρμάρινους ανδριάντες, στο Μαντείο των Δελφών, που αφιέρωσε γύρω στα 340 π.Χ. ο Φαρσάλιος Δάοχος προς τιμήν των Φαρσάλιων προγόνων του.
Τέλος, πολλά αρχαία ευρήματα κοσμούν σήμερα τα Μουσεία Αθηνών, Βόλου, Αλμυρού κ.λπ., ενώ διαρκώς αποκαλύπτονται στα σημερινά Φάρσαλα ίχνη αρχαίων κτισμάτων.
Στη Φάρσαλο λατρεύονταν οι θεότητες: Ασκληπιός, Θέτις, Κένταυρος, Χείρων, Πειθώ, Αφροδίτη, Θαύλιος Ζευς, Ζεύς Σωτήρ, Παν, Νύμφες. Κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα η Φάρσαλος τιμούσε ιδιαίτερα τους μυθικούς ήρωες Αχιλλέα και Πάτροκλο, καθώς και τον ποιητή της Ιλιάδας Όμηρο.
Τα νομίσματα της Φαρσάλου, που ανήκουν στην εποχή του 480-334 π.Χ. φέρουν την ένδειξη «Φαρ» ή «Φαρσ», εικονίζουν την κεφαλή της Αθηνάς με περικεφαλαία, είτε την κεφαλή ίππου. Άλλα πάλι της εποχής 300-200 π.Χ. έχουν την κεφαλή της Αθηνάς, είτε ιππέα με δόρυ. Τα νομίσματα ήταν ημίδραχμα ή οβολοί.
Η ΣΚΟΤΟΥΣΑ
Η αρχαία Σκοτούσα ήταν σε ακμή τον 5ο π.χ. αιώνα. Βρισκόταν μεταξύ Φερών και Φαρσάλου (και συγκεκριμένα, ένα χλμ. δυτικά του σημερινού χωριού Αγία Τριάς, πρώην Σουπλί Φαρσάλων) και ανήκε στην «τετράδα Πελασγιώτιδα» (ήταν δηαλδή ομόφυλη της Λάρισας, της Κραννώνος, των Φερών κ.λπ.). Με τις Φερές μάλιστα, είχε δημιουργήσει οικονομική ένωση κι έκανε εξαγωγή σιτηρών. Έκοψε επίσης και δικά της νομίσματα, με το χαρακτηριστικό όνομα «Σκοτουσσαίων», που ανήκουν σε τρεις ξεχωριστές περιόδους: Η πρώτη (480-400 π.Χ.) είχε αργυρά μισόδραχμα και δραχμές, που εικόνιζαν ένα άλογο και ένα κόκκο σιταριού με φλοιό. Η δεύτερη (400-367 π.Χ.) είχε αργυρά και χάλκινα, που εικόνιζαν τον Ηρακλή νέο ή πωγωνοφόρο και ένα άλογο. Η τρίτη (300-200 π.χ.) είχε νομίσματα που εικόνιζαν μια γυναικεία κεφαλή και τον Θεό Ποσειδώνα με τρίαινα και δελφίνι ή κεφαλή του πωγωνοφόρου Ηρακλή και ένα ρόπαλο ή κεφαλή του κρανοφόρου θεού Άρη και ένα ανασηκωμένο άλογο.
Κοντά στη Σκοτούσα βρισκόταν μια ιαματική πηγή και ο ποταμός Ογχηστός, ενώ στον 2ο μ.Χ. αιώνα ήταν ακατοίκητη. Στα ερείπιά της διακρίνονταν ίχνη του τείχους της, του θεάτρου της (όπου το 366 π.χ. σφαγιάστηκαν οι κάτοικοί της από τον Αλέξανδρο των Φερών, που πέταξε τα πτώματα των σφαγιασθέντων σε διπλανή χαράδρα), της ακρόπολης και του σταδίου της. Η περίμετρός της ήταν, περίπου, τέσσερα χιλιόμετρα.
Η λέξη «Σκοτούσσα» ετυμολογείται, πιθανότατα από τα επίθετα «σκοτόεις, σκοτόεσσα, σκοτόεν» και «σκότιος – α – ον» (απόκρυφος, ακατάληπτος, σκοτεινός, ασαφής). Η ετυμολογία αυτή σχετίζεται με την ύπαρξη, κοντά στη Σκοτούσσα, του Μαντείου του Φηγωναίου Διός, στα προϊστορικά χρόνια όπου κρυιαρχούσαν το «σκότιον» των Χρησμών και οι απόκρυφες τελετές του. «Φηγωναίος» ήταν ένα από τα πολλά επίθετα του Διός (φηγός, οξυά φουντωτή, βελανιδιά). Από την κίνηση των φύλλων της «φηγού», που υπήρχε στο Μαντείο, ερμήνευαν οι ιερείς του τους χρησμούς (ο Σοφοκλής την ονομάζει «πολύγλωσσον». Το Μαντείο αυτό, κοντά στη Σκοτούσσα, θεωρούνταν από μερικούς, προγονικό του Μαντείου της Δωδώνης (στην Ήπειρο), αλλά είναι, πια, αποδειγμένο ότι το αντίθετο ίσχυε (πρβλ. Ηρόδοτος).
Ένας μύθος έλεγε ότι σε κοντινούς (της Σκοτούσσας) λόφους βρίσκονταν ο τάφος των θρυλικών Αμαζόνων, που ήταν περαστικές από εκεί (πρβλ. Πλούταρχος, Θησεύς, 27, «τάφος γαρ αυτών έτι νυν δείκνυται περί την Σκοτουσσαίαν και τας κυνός κεφαλάς»).
Στην περιοχή της (την Σκοτουσσαία) ανήκαν οι «Κυνός Κεφαλαί», όπου είχαν γίνει οι δύο μάχες (του 364 π.Χ. μεταξύ Πελοπίδα και Αλεξάνδρου των Φερών και του 197 π.Χ. μεταξύ Πελοπίδα και Αλεξάνδρου των Φερών, και του 197 π.Χ. μεταξύ Φιλίππου Ε’ και Φλαμινίνου). Δεν ανήκε, όμως, στην Σκοτούσσα το ιερόν της Θεάς Θέτιδος, το «Θετίδειον» ή «Θέτιδος Ανάκτορον», το οποίο υπάγονταν στην «τετράδα Φθιώτιδα» δηλαδή στην Φάρσαλο. Το ιερό «Θετίδειον» τοποθετείται (Stahlin) στη θέση «Άγιος Αθανάσιος», κοντά στα χωριά Άνω Δασόλοφος, πρώην Μπεκίδες και Θετιδίου, πρώην Αλχανί, Φαρσάλων, όπου είχαν βρεθεί σπασμένες μετόπες και σπόνδυλοι αρχαίων κιόνων, καθώς και νομίσματα. Κατά την Malta Sordi (πρβλ. La Lega Tessala) το «Θετίδειον» ονομάζονταν, πριν «Θεστίδειον» αλλά μετονομάστηκε σε «Θετίδειον» από τον Θεσσαλό ταγό Αλεύα τον Πυρρό (στο πλαίσιο του προπαγανδιστικού σχεδίου του να ταυτίσει τους «Θεσσαλούς» εισβολείς, στα μέρη αυτά με τις πανάρχαιες παραδόσεις των ντόπιων πληθυσμών, που θεωρούσαν προγόνους τους τον Αχιλλέα, την Θέτιδα, τον Νεοπτόλεμο κ.λπ.).
Το εθνικό όνομα ήταν «Σκοτουσσαίος – α – ον» και τοποιητικό «Σκοτόεσσα». Κοντά στην Σκοτούσσα βρισκόταν και ένα άλλο «ιερόν», το Μελάμβιον (προς τιμήν, πιθανώς, του μάντη και θεού Μελάμποδος. Ο Μελάμπους, είχε πρώτος εφεύρει τις θεραπείες με τα φάρμακα και τους καθαρμούς).
Η ΕΡΕΤΡΙΑ
Η πόλη Ερέτρια ανήκε στην περιοικίδα «Αχαΐα Φθιώτιδα» που υπαγόταν στην «Τετράδα Φθιώτιδα», δηλαδή στην Φάρσαλο και βρίσκονταν κοντά στη σημερινή Ερέτρια, πρώην Τσαγγλί Φαρσάλων. Κοντά της ήταν ο Προϊστορικός Οικισμός (Τσαγγλί) της Μέσης Νεολιθικής Εποχής (5000 – 4000 π.Χ.). Καταστράφηκε το 198 π.Χ. από τον Φίλιππο Ε’ μαζί με άλλες πόλεις. Το εθνικό όνομά της ήταν «Ερετριεύς». Ήταν κτισμένη επάνω σε λόφο, που κατηφορίζει, δυτικά, προς τα πεδινά (του σημερινού παλαιόμυλου, πρώην Ινελί Φαρσάλων). Στο λόφο υπήρχαν τείχη, με πύργους και η ακρόπολη, εκεί, χωρίζονταν από την «Κάτω Πόλη» με τείχος επίσης (υπήρχαν έξι πύλες). Σε επιγραφή που βρέθηκε εκεί, αναφέρεται ότι λατρευόταν ο θεός Απόλλων (το μαρτυρεί και ο Στράβων Θ. 447) κι ακόμη ότι η Ερέτρια ήταν «ίδρυμα» του μυθικού αδμήτου.
Ετυμολογικώς, η λέξη Ερέτρια συνδέεται, πιθανώς, με το ρήμα «Ερέσσω» (κωπηλατώ) ή «Ερέττω» (αττικ.), ενώ στον Όμηρο, απαντάται ως Ειρέτρια. Σημασιολογικά ερμηνεύεται, υπό την έννοια ότι παλαιότερα είχαν εγκατασταθεί πιθανώς εκεί άποικοι της Ερέτριας (της σημερινή Εύβοιας – Χαλκίδος) που ήταν παραθαλάσσια πόλη.
ΤΟ ΠΕΥΜΑ
Το Πεύμα ήταν μια πόλη της περιοικίδος «Αχαΐας Φθιώτιδας» όπως και η Ερέτρια. Το εθνικό της ήταν «Πευμάτιος – α- ον». Βρισκόταν στον λόφο, πλάι στη σημερινή Καλλιθέα, πρώην Κισλάρ, Φαρσάλων.
Είχε τείχος (που περιείχε δύο μικροκορυφές, ανατολική και δυτική) με πολλούς πύργους και με πύλη (Κεντρική) εισόδου, καθώς και ακρόπολη (στη δυτική κορυφή) με περίμετρο 300 μ. οχυρωμένη (και αρχαιότερη της «Κάτω Πόλης»). Βρέθηκαν ίχνη θεμελίων από μεγάλα κτίσματα και βάσεις αγαλμάτων, υπόνομοι (οχετοί) και μια δεξαμενή με αυλάκι, σκαμμένη στον βράχο (για την υποδοχή του βρόχινου νερού). Επίσης από τοίχους αρχαίων σπιτιών, καθώς και νομίσματα του 3ου αιώνα π.Χ. και όστρακα (αγγεία). Η λέξη «Πεύμα» είναι αβεβαίου ετυμολογίας.
Ο πληθυσμός των Πευματιών ήταν σχετικά μικρός. Η αγορά και τα επίσημα κτίρια βρίσκονταν επάνω στη ράχη (ανάμεσα τις δύο κορυφές), ενώ τα σπίτια των πολιτών ήταν γύρω από το ανατολικό ύψωμα. Έξω από τα τείχη (σε ένα επίπεδο μέρος της ανατολικής πλαγιάς) κι επάνω από τον Ενιπέα ποταμό, βρέθηκαν αρχαίοι ογκόλιθοι (δείγματα ναού, πιθανώς).
Το Πεύμα βρισκόταν σε ακμή από τον 3ο έως τον 1ο αιώνα π.Χ.
Μετείχε στο κοινόν (της Αχαΐας Φθιώτιδος) καθώς αποδεικνύεται από την ένδειμη «-Αχ» στα νομίσματά του (χάλκινα, με κεφαλή νύμφης στεφανωμένης με στεφάνι δρυός, και τη λέξη «Πευματίων»). Κύρια αντίζηλη πόλη ήταν η Μελιταία, που δεν μετείχε στο «Κοινόν» αυτό.
Η W.M. Leake λανθασμένα τοποθέτησε στο μέρος αυτό την πόλη Μελιταία (πρβλ Stahlin, καθώς και περιοδικό «Θεσσαλικό Ημερολόγιο» τόμος 13 σελ. 180 επ.).
ΤΟ ΕΥΥΔΡΙΟΝ
Ανήκε στην Τετράδα Φθιώτιδα δηλαδή στο Φάρσαλο.
Βρίσκονταν κάπου ανάμεσα στην Κρήνη, πρώην Δρίσκολι και στην Υπέρεια, πρώην Χοτζάμπασι Φαρσάλων, ενώ άλλοι το τοποθετούσαν στον κοντινό, εκεί λόφο «Χτούρι».
Καταστράφηκε από τον Φίλιππο Ε’ το 198 π.Χ. (όπως και η Παλαιοφάρσαλος, Ερέτρια κ.λπ.).
Ετυμολογείται, πιθανώς, από τις λέξεις «Ευ» και «υδρίον» (Ιων. «υδρήιον»), υποκοριστικό του «υδρία» (στάμνα, λουγήνι) κι ερμηνεύεται ως «καλό σταμνί, πλούσιο λαγήνι» υποδηλώνοντας έτσι τα πολλά και καλά νερά της περιοχής (άλλωστε ήταν κοντά στον Ενιπέα ποταμό).
Η ΕΛΛΑΣ
Βορειοανατολικά του Πολυνερίου, νοτιοανατολικά της Υπέρειας, βόρεια του ελληνικού και δυτικά του οικισμού Πυργάκια, βρίσκεται ο λόφος «Χτούρι».
Μαρτυρίες αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (Όμηρος, Στράβων, Ηρόδοτος κ.ά.) εντοπίζουν εκεί την αρχαία πόλη Ελλάς.
Στην κορυφή του λόφου υπάρχουν ερείπια κυκλώπειων τειχών και αρκετά σημαντικά λείψανα που περιμένουν την αρχαιολογική σκαπάνη.
Πολλοί αναφέρουν ότι από την πόλη Ελλάς πήρε το όνομά της η πατρίδα μας, ενώ αξίζει να σημειωθεί όπως αναφέρουν μαρτυρίες πως οι γυναίκες της πόλης ήταν πανέμορφες.
Η ΠΑΛΑΙΟΦΑΡΣΑΛΟΣ
Ανήκε στην Τετράδα Φθιώτιδα, δηλαδή στη Φάρσαλο. Καταστράφηκε το 198 π.Χ. από τον Φίλιππο Ε’ (όπως και το Ευύδριον, η Ερέτρια κ.λπ.).
Οι ιστορικοί τοποθετούν την Παλαιοφάρσαλο σε διαφορετικά μέρη της επαρχίας Φαρσάλων όπως στο λόφο «Χτούρι». Ο Bequignon εξερεύνησε, το 1931, τον λόφο «Χτούρι» ύψους περίπου 200 μέτρων και επισήμανε εκεί την ύπαρξη προϊστορικού οικισμού της Νεολιθικής Εποχής, ο οποίος διατηρήθηκε υπό νέα μορφή στις επόμενες (Μυκηναϊκή και Ιστορική) εποχές. Ο οικισμός αυτός περιβαλλόταν με τοίχος.
Στο «Χτούρι» βρέθηκε μια ασημένια δραχμή του 5ου π.Χ. αιώνα, με την ένδειξη «Μέθυ» και οι αρχαιολόγοι υπέθεσαν (με πολλές, βέβαια, επιφυλάξεις) την ύπαρξη εκεί κοντά, κάποιας πόλης, με το όνομα «Μεθύδιον». Στη γύρω περιοχή (στο χωριό Πολυνέρι΄, πρώην Σεμεκλί Φαρσάλων) ανακαλύφθηκε μια επιγραφή (INSC GR, ΙΧ2, 233). Αλλοι θεωρούσαν ότι η Παλαιοφάρσαλος της Φαρσάλου, κάπου κοντά στο χωριό Αμπελιά, πρώην Δερεγκλί Φαρσάλων και ειδικότερα κάποιοι άλλοι «Καρατσ – Αχμέτ» (Stahlin, Beduignon).
Kάποιοι άλλοι τοποθετούσαν στην Παλαιοφάρσαλο σε άλλα εντελώς διαφορετικά μέρη, ο W.M. Leake στην ακρόπολη της Φαρσάλου, ο συνταγματάρχης Stoffel κάπου ανάμεσα στα χωριά Σιτόχωρο, πρώην Λαζαμπούγα και Κάτω Δασόλοφος, πρώην Ορμάν Μαγούλα Φαρσάλων, ο T. Rice Holmes, αορίστως στα Βρόεια του Ποταμού Ενιπέα, κ.τλ.
Στη Βυζαντινή περίοδο, η Παλαιοφάρσαλος, πάντως, ήταν ακατοίκητη.
Ήδη εδώ και αρκετά χρόνια στο Πεύμα, στην Σκοτούσα και στην Ερέτρια πραγματοποιούνται ανασκαφές από την εφορεία αρχαιοτήτων Λάρισας, σε συνεργασία με ξένα Πανεπιστήμια και τον Δήμο Φαρσάλων, που ελπίζουμε όπως αναφέρθηκε να συνεχιστούν για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων της περιοχής.
* Στοιχεία ελήφθησαν από το βιβλίο του αείμνηστου δικηγόρου και πρώην δημάρχου Φαρσάλων Λάκη Βαϊρακλιώτη «Τα Φάρσαλα στην Αρχαιότητα».