Η Κίνα του Νίκου Καζαντζάκη

Η Κίνα έμεινε στην καρδιά του πολυμεταφρασμένου έλληνα συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Το 1935 ταξιδεύει στην Ιαπωνία και στην Κίνα για πρώτη φορά, ως δημοσιογράφος απεσταλμένος της αθηναϊκής εφημερίδας «Ακρόπολις». Λογοτεχνικός και ιστορικός καρπός αυτού του ταξιδιού είναι το βιβλίο «Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία – Κίνα». Ενα δεύτερο ταξίδι του στην Κίνα θα γίνει το 1957 μαζί με τη σύντροφο και σύζυγό του Ελένη. Ομως στο ταξίδι της επιστροφής, 26 Οκτωβρίου 1957, ο Νίκος Καζαντζάκης αφήνει την τελευταία του πνοή στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας.
Τα κείμενά του αυτά, μια συλλογή άρθρων για τη χώρα που επισκέφθηκε ως ανταποκριτής Τύπου, αναδεικνύουν την ιδιαίτερη ματιά του καθώς περιγράφει τόπους και πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις, ιστορίες και μυθιστορίες. Ανάμεσα στην αντικειμενικότητα και στην υποκειμενικότητα, ο ταξιδιώτης-περιηγητής Καζαντζάκης  διηγείται και καταγράφει την «αλήθεια» της χώρας και του τόπου πάντα με το δικό του καθαρό και ανόθευτο ποιητικό μάτι.

Από αυτό το ημερολόγιο των ασιατικών εξερευνήσεών του, που εκδόθηκε στον τόμο «Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία – Κίνα», το Μουσείο Καζαντζάκη στη Μυρτιά Κρήτης αντλεί τις εμπνεύσεις της διοργάνωσης του φετινού 4ου Διεθνούς Φεστιβάλ Λόγου και Τέχνης, βάζοντας πλώρη  για τη «χελώνα των εθνών» όπως αποκαλούσε την Κίνα ο Νίκος Καζαντζάκης. Στο κέντρο του μικρού αυτού χωριού στο Ηράκλειο Κρήτης, ξεχωρίζει το Μουσείο που έχει φτιαχτεί στη μνήμη του από την οικογένεια Ανεμογιάννη. Το 2013 η οικονομική κρίση έπληξε το Μουσείο Καζαντζάκη, με συνέπεια να φτάσει ένα βήμα πριν από το λουκέτο, καθώς δεν υπάρχει σταθερή κρατική χρηματοδότηση. Το εφιαλτικό αυτό σενάριο απετράπη χάρη στην οικονομική στήριξη του εφοπλιστή Βαγγέλη Μαρινάκη, καθώς συνέβαλε στη νέα εικόνα του Μουσείου.

Το Μουσείο Καζαντζάκη αξιοποιεί τις εντυπώσεις του Καζαντζάκη για την εκρηκτική Χώρα του Δράκου.  Καθώς δίνουν αφορμή για μία σύγχρονη γέφυρα πολιτισμού μεταξύ της Κρήτης και της Κίνας. Αυτό άλλωστε προβάλλουν οι εκδηλώσεις του φετινού φεστιβάλ που ολοκληρώνονται απόψε και αύριο στη Μυρτιά, καθώς εντάσσονται στην εβδομάδα πολιτισμού και τουρισμού της Κίνας. Και παρουσιάζονται σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, το China Cultural Center in Athens και τον Δήμο Αρχανών-Αστερουσίων.

Μέσα από τις λέξεις του Καζαντζάκη λοιπόν προβάλλει το πανόραμα της Απω Ανατολής. Και στον πρόλογο του «Ταξιδεύοντας… Κίνα» σημειώνει: «Δε με θρέφουν οι άσαρκες αφηρημένες θύμησες. Κι αν ήταν να περιμένω από το νου να λαγαρίσει από πλήθος σωματικές χαρές και πίκρες μιαν άυλη, κατακάθαρη σκέψη, θα πέθαινα της πείνας. Οταν κλείσω τα μάτια για να ξαναχαρώ μια χώρα, χιμούν και μου τη φέρνουν οι πέντε αίστησες, οι πέντε γιομάτοι στόματα απλοκαμοί του κορμιού μου. Χρώματα, φρούτα, γυναίκες. Μυρωδιές από περβόλια, από βρωμερά στενοσόκακα, από μασκάλες…».

Η κινεζική ψυχή

Ο Νίκος Καζαντζάκης ως ταξιδιώτης και οξυδερκής παρατηρητής εντοπίζει τη φτώχεια και την εξαθλίωση της Κίνας της δεκαετίας του ’30, το χρώμα, τη μουσική, την αρχιτεκτονική, το θέατρο. Ο συγγραφέας περιγράφει την Κίνα, χαρακτηρίζοντάς την «χελώνα των εθνών».  Και επικεντρώνεται στην αναζήτηση της κινέζικης ψυχής σημειώνοντας ότι: «Πλούσια είναι η κινέζικη ψυχή, και μπόρεσε να δημιουργήσει τόσο θαμαστές, γόνιμες αντίθεσες και τόσο εξαίσιο πολιτισμό. Χωρίς την επέμβαση του πραχτικού, στέρεου νου, η επαφή με την ουσία θα παρέμενε άμορφη κι ασυνάρτητη. Χωρίς την αγιάτρευτη μυστική λαχτάρα, ο πραχτικός νους θα ‘μενε στείρος, ανίκανος να πεθυμήσει μεγάλα, έξω από την άμεση ανάγκη, έργα». Συμβολισμοί και μυστικά της αχανούς χώρας, τα πλήθη των ανθρώπων της προβάλλουν στο καζαντζακικό οδοιπορικό: «Το πιο μεγαλοφάνταστο σκουλήκι της γης, ο μεταξοσκούληκας, αυτός είναι το αληθινό σύμβολο της Κίνας: σούρνεται απάνω στα φύλλα της μουριάς όλο κοιλιά και στόμα, τρώει, λερώνει, ξανατρώει ένας ταπεινός, βρωμερός σωλήνας με δυο τρύπες. Κι άξαφνα όλο το φαΐ γίνεται μετάξι, το άθλιο σκουλήκι τυλίγεται μέσα στα πλούτη της φαντασίας του και πετάει, με τον καιρό, δυο άσπρες όλο χνούδι φτερούγες. Δεν υπάρχει πολιτισμός με τόση ποίηση κι ευαισθησία σαν τον κινέζικο. Ποτέ άνθρωπος δε λύτρωσε από τη λάσπη τόσο τέλεια το πνέμα όσο ο Κινέζος».

Ο κρητικός συγγραφέας γοητεύεται ιδιαίτερα από την ξεχωριστή γλώσσα – σε γραφή και σε ομιλία -, τις μυθοπλαστικές ιστορίες και τους φιλοσοφημένους λογοτεχνικά στίχους των ποιητών της Ανατολής. Για τον λόγο αυτό «συν-δια-λέγεται» με κινέζικους στίχους, μπλέκοντας τη δική του σκέψη και τις ιδέες του με εκείνες των απομακρυσμένων γεωγραφικά ποιητών. Τα ίχνη αυτής της περιήγησης παραμένουν αισθητά στους εκθεσιακούς χώρους του ανακαινισμένου Μουσείου Καζαντζάκη. Φωτογραφίες, ένθετες εικόνες και προσωπογραφίες των σημαντικότερων μορφών που δρουν σύγχρονα με εκείνον αποτελούν την εισαγωγή στον κόσμο του. Απέναντι, σε ελεύθερες προθήκες, εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα, νεανικά και βιογραφικά ντοκουμέντα, σημειώσεις και αλληλογραφία που αποκαλύπτουν σημαντικές πτυχές της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής του συγγραφέα. Η ενότητα των βιογραφικών του συμπληρώνεται από μια σειρά εικαστικών έργων (σκίτσα, προτομές κ.λπ.) και ολοκληρώνεται με το σπάνιο κινηματογραφικό ντοκουμέντο της κηδείας του Καζαντζάκη (5 Νοεμβρίου 1957).