Εγκλημα στα Λεχαινά: Το ζήτημα της αποϊδρυματοποίησης και τα νεκρά παιδιά

Νεκρό, λίγες μόλις ημέρες πριν, 19χρονο κορίτσι που μεγάλωσε σε κλουβί στο ίδρυμα των Λεχαινών. Ή, για να είμαστε πιο σαφείς, στο κολαστήριο. Εκεί που παρατάνε τα ανάπηρα παιδιά. Σε ένα άσυλο «αναξιοπαθούντων» της ζωής. Παιδιών τυφλών, που δεν περπατάνε, στο φάσμα του αυτισμού, με νοητικές βλάβες και πάει λέγοντας. Τα Λεχαινά είναι ένας σύγχρονος Καιάδας. Με την διαφορά πως ο Καιάδας ιστορικά δεν υπήρξε ποτέ ως τόπος σφαγής ανάπηρων βρεφών. Τα Λεχαινά, εδώ και σχεδόν 30 χρόνια, αποκαθιστούν την… ιστορική παρεξήγηση. Δολοφονούν όσους η κοινωνία αποφασίζει να μην τους χωρέσει.

Τα παιδιά είναι δεμένα με ιμάντες στα κρεβάτια. Μεγαλώνουν σε κλουβιά, κυριολεκτικά κλουβιά, σιδερόβεργες και λουκέτα. Κακοποιούνται -κι αν όχι από το προσωπικό, ποια μεγαλύτερη κακοποίηση από την στέρηση της ζωής; Το άσυλο «ανιάτων». Αυτή η φρικτή φράση, κρύβει πίσω της νεκρά κορμιά παιδιών που θα μπορούσαν να ζουν, να μιλάνε, να έχουν σπίτι. Κρεβάτι. Να μην κάνουν τα κακά τους σε κλουβί. Να μην είναι σε διαρκή καταστολή από τα βαριά φάρμακα για να μην ενοχλούν.

Οι πρώτες καταγγελίες

Το άσυλο λειτουργούσε ήδη περί τα 20 χρόνια, όταν άρχισαν να βγαίνουν στο φως φρικώδεις καταγγελίες. Ξέρετε πώς λειτουργούν οι κλειστές τοπικές κοινωνίες με τα χαλιά και τις σκόνες από θάβουν από κάτω. Το 2009 έγιναν οι πρώτες καταγγελίες που έλαβαν διαστάσεις, όταν ευρωπαίοι εθελοντές επισκέφτηκαν και τελικά πέρασαν πολλούς μήνες στο ίδρυμα. Οι εικόνες που μεταφέρθηκαν ανήκουν σε άλλο κόσμο, ή, έστω, έτσι νομίζαμε: Από τα ασπρόμαυρα φιλμ του 19ου αιώνα μέχρι τα Λεχαινά το μόνο που φαίνεται πως άλλαξε, είναι η φύση των κατασταλτικών φαρμάκων. Πλέον η επιστήμη έχει προχωρήσει κι έτσι είναι στα σίγουρα πιο εύκολο να γεμίζεις ανθρώπινα σώματα με χημικές ουσίες σε βαθμό που να μην μπορούν ούτε να κουνηθούν.

Το 2010 ο Συνήγορος του Πολίτη ανέδειξε με πόρισμα τις απίστευτες και αδιαμφισβήτητες καταπατήσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την αμέσως επόμενη χρονιά μπήκε για πρώτη φορά κάμερα στο άσυλο. Να δείξει τι; Εικόνες θρίλερ

Θυμάστε την «Φωλιά του Κούκου»; Κι όμως, δεν είναι τόσο σοκαριστική μπροστά στο απτό, ρεαλιστικό δράμα που ξέρεις πως συμβαίνει σε μία ελληνική κωμόπολη. Ο ίδιος ο Πρόεδρος του Ιδρύματος έχει παραδεχτεί ότι οι συνθήκες είναι απάνθρωπες, βγήκε δε στο φως καταγγελία νοσηλεύτριας για άγριο ξυλοδαρμό παιδιού που απλώς τόλμησε να βγει να δει τον ήλιο.

Το 2014 το BBC αναδεικνύει την υπόθεση και η γενική κατακραυγή έστειλε την τότε  Υφυπουργό Υγείας (τότε) επί ΝΔ να επισκεφτεί το ίδρυμα, λαμβάνοντας αποφάσεις όχι απλώς μη δραστικές, επί της ουσίας σχεδόν χωρίς νόημα: Το μόνο που έγινε τότε ήταν να εγκατασταθεί ένα κλειστό κύκλωμα παρακολούθησης με κάμερες, που πλέον δεν χρησιμοποιείται καν εδώ και μερικά χρόνια.

Μηδενική Ανοχή

Το 2015, η ομάδα της Κίνησης για την Χειραφέτηση των Αναπήρων «Μηδενική Ανοχή» προχώρησαν σε κατάληψη του ιδρύματος. Ο ανάπηρος ακτιβιστής και σκηνοθέτης Αντώνης Ρέλλας, λέει στο in.gr «Το θέμα δεν είναι να αλλάξουμε τα ιδρύματα, αλλά να τα καταργήσουμε τελείως. Έμεινα στα Λεχαινά περίπου ένα μήνα, είδα πώς συμπεριφέρονται στους ανθρώπους εκεί. Αλλά δεν θα προχωρήσει η αποϊδρυματοποίηση αν δεν αντιληφθούμε σαν κοινωνία την αναγκαιότητά της».

Αντώνης Ρέλλας

Ο ανάπηρος ακτιβιστής και σκηνοθέτης ετοιμάζει ένα εκτενές ντοκιμαντέρ για το, ίσως, πιο διαβόητο ίδρυμα της ελληνικής επικράτειας. Οι ανάπηροι πετιούνται στα Λεχαινά, μιλάμε για μία χωματερή ανθρώπινη, με σάρκα και αίμα. Δυστυχώς, πολύ αίμα. Γιατί οι άνθρωποι στέλνονται εκεί όχι για να «θεραπευτούν» (να θεραπεύσεις τι; να γίνει, ίσως, κάποιο θαύμα σαν εκείνα της Καινής Διαθήκης;). Πηγαίνουν για να τους κρύψουν μέχρι να πεθάνουν. Και πεθαίνουν, τελικά, χωρίς ούτε μία στιγμή όχι αξιοπρέπειας, χωρίς ούτε μία στιγμή ανθρώπινης ζωής.

Αποϊδρυματοποίηση: Το μεγάλο μας φιάσκο

Φυσικά, δεν είναι μόνο τα Λεχαινά. Τα Λεχαινά είναι η διάσημη περίπτωση που αναδεικνύει το τεράστιο πρόβλημα. Λειτουργούν σαν παράδειγμα, για να μπορούμε να ξέρουμε για τι πράγμα μιλάμε. Ένα απέραντο Κωσταλέξι.

Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 70 τέτοια κρατικά ιδρύματα, όλα χτισμένα έξω από τις πόλεις. Για να μην τους βλέπουμε… Χώρια τα ιδιωτικά ιδρύματα και, φυσικά, τα ιδρύματα της εκκλησίας, που διατηρούν το δικό τους άβατο. Δεν έχουμε εικόνα για αυτές τις περιπτώσεις.

Υποτίθεται πως τα δικαιώματα των αναπήρων, όλα τα δικαιώματα, είναι κυρωμένα μέσω σύμβασης του ΟΗΕ και αποτελούν νόμο του κράτους, απλώς το κράτος έχει την τάση να δίνει βαρύτητα σε νόμους που δεν του κοστίζουν αρκετά. Και η αποϊδρυματοποίηση, η ένταξη των ανθρώπων στην κοινωνία, είναι χρονοβόρα και κοστοβόρα διαδικασία. Μια διαδικασία που απαιτεί ένταξη στα σχολεία, σύστημα Υγείας υποστηρικτικό (υγεία είναι και η ψυχική, έτσι; Μην την ξεχνάμε αυτήν), ενημέρωση, ενημέρωση, ενημέρωση… Σίγουρα κατασταλτικά φάρμακα, ελλιπές προσωπικό και ποσότητα φαγητού ικανή απλώς να σε κρατήσει στην ζωή, κοστίζει λιγότερο.

Κάποτε τα πράγματα ήταν απλά. Γεννιόταν ένα παιδί τετραπληγικό, ας πούμε, ή στην πορεία φαινόταν ότι δεν θα ήταν ο επιθυμητός απόγονος της ελληνικής οικογένειας: Ένα παιδί με κάποια μορφή αναπηρίας. Το επιχείρημα της ελληνικής πραγματικότητας έλεγε το εξής: Κλείστε το κάπου «να μην υποφέρει».  Να μην υποφέρει ανάμεσα στους αρτιμελείς του κόσμου τούτου.

Ή, έστω, ας υποφέρει χωρίς να το βλέπουμε εμείς. Άρα, κλείστε το κάπου, για να μην υποφέρουμε που το βλέπουμε. Σταδιακά και ευτυχώς τα ιδρύματα άρχισαν να δέχονται λιγότερα παιδιά, όσο κυλούσαν οι δεκαετίες. Μα δεν έκλεισαν.

Τώρα που γυρίζουν πίσω οι καιροί, εμφανίστηκε ο πρόεδρος Τραμπ για να πει πως… για τις εγκληματικές επιθέσεις στις ΗΠΑ της οπλοκατοχής, ευθύνεται η αποϊδρυματοποίση.

Κοινώς; «Βγάλανε έξω τα ‘χαζά’ κι αυτά σκοτώνουν». Όχι τα όπλα.

Παγωμένα προγράμματα

Καμία κυβέρνηση δεν έχει καταφέρει να πετύχει την ομαλή ένταξη των ανθρώπων στην κοινωνία, ως αναπόσπαστο κομμάτι της. Κομμάτι το οποίο και αποτελούν. Αποτελούμε εμείς οι ανάπηροι του ευγονικού τούτου κοσμου. Βέβαια, αυτό θα ήταν ένα έργο σχετικώς ευκολότερο, αν υπήρχε κοινωνία που να μπορούσε να τους δεχτεί. Σε κάθε περίπτωση, όμως, για τους ξεχασμένους των οικογενειών, των πόλεων, της ζωής της ίδιας, υπάρχουν δρόμοι και δρόμοι κι είναι μόνο δύο: Ο ανοιχτός και ο κλειστός.

Το 2018 υπογράφτηκε Κοινή Υπουργική Απόγαφαση της υπουργού Εργασίας Έφης Αχτσιόγλου, της αναπληρώτριας υπουργού Κοινωνικής Αλληλεγγύης Θ. Φωτίου και του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών Γεωργίου Χουλιαράκη.

Σύμφωνα με την ΚΥΑ, η αποϊδρυματοποίηση και η πρόληψή της περιλαμβάνει την ανάπτυξη δομών φιλοξενίας των ατόμων με αναπηρία, την ανάπτυξη πιλοτικού προγράμματος επαγγελματικής αναδοχής, την ανάπτυξη μονάδας βραχείας υποδομής ατόμων με αναπηρία, τη δημιουργία κινητής μονάδας παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών σε οικογένειες με άτομα με αναπηρία είτε βιολογικές είτε θετές είτε ανάδοχες, την ανάπτυξη κέντρων δημιουργικής απασχόλησης και τη δημιουργία κέντρων ημέρας για άτομα με αναπηρία.

Η γενική εποπτεία ως προς την ποιότητα και και την επιστημονική επάρκεια του προγράμματος ανατέθηκε σε πενταμελή Επιτροπή Εποπτείας, αποτελούμενη από το Γενικό Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το Γενικό Διευθυντή Κοινωνικής Αλληλεγγύης, τον πρόεδρο του ΚΚΠΠΔΕ, τον πρόεδρο του ΚΚΠΠΑ και τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Πολιτικών ΑμεΑ της Γενικής Διεύθυνσης Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Η Επιτροπή Εποπτείας θα είχε τη δυνατότητα να συνεπικουρείται στο έργο της από ειδικούς επιστήμονες, εμπειρογνώμονες, ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Για την υλοποίηση του προγράμματος, χρηματοδοτήθηκαν οι φορείς υλοποίησης με το αντίστοιχα ποσά: Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Δυτικής Ελλάδας-8.400.000, Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής-6.600.000. Σύνολο: 15 εκατ. ευρώ. Η χρηματοδότηση καλύπτει το κόστος υλοποίησης του προγράμματος, για την περίοδο 2018-2020, για τις δράσεις που αναλαμβάνει ο κάθε φορέας.

«Σκοπός της απόφασης αυτής είναι η οργάνωση και λειτουργία Δομών, Δράσεων και Προγραμμάτων αποϊδρυματοποίησης ατόμων με αναπηρία που φιλοξενούνται στο παράρτημα ΑΜΕΑ Λεχαινών του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Δυτικής Ελλάδας και στα παραρτήματα ΑΜΕΑ του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Αττικής και ειδικότερα η μεταστέγαση όλων των φιλοξενουμένων και η διαβίωσή τους σε ασφαλή και υποστηρικτική δομή ή σε δομή οικογενειακού τύπου ή η επιστροφή στην οικογένεια με ταυτόχρονη υποστήριξή τους από το πρόγραμμα», αναφερόταν στην ΚΥΑ.

Θεανώ Φωτίου

 Σήμερα

Αυτήν την στιγμή βρισκόμαστε σε σημείο μηδέν. Η υφυπουργός Κοινωνικών Υποθέσεων, Δόμνα Μιχαηλίδου, τόνισε ότι «σε πολλά ιδρύματα λήγουν οι συμβάσεις των εργαζομένων και δεν υπάρχει πρόβλεψη για προκήρυξη νέων θέσεων». Προανήγγειλε μάλιστα ότι η νέα ηγεσία του υπουργείου Εργασίας θα προκηρύξει 341 νέες θέσεις μέσω ΑΣΕΠ.

Πράγμα στο οποίο απάντησε η Θεανώ Φωτίου, επισημαίνοντας την Κοινή Υπουργική Απόφαση του 2018.

Με την κ. Μιχαηλίδου να εγκαλεί την απελθούσα κυβέρνηση πως με αλλεπάλληλες νομοθετικές διατάξεις «παρέτειναν την ισχύ των συμβάσεων εργασίας του επικουρικού προσωπικού των Κέντρων Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας (ΚΚΠΠ)  και οδήγησαν τους εργαζόμενους σε ομηρία, δίνοντάς τους την «υπόσχεση» ότι θα προσλαμβάνονταν μέσω ΑΣΕΠ»

Και βρισκόμαστε, λοιπόν, σε ένα πολύ επικίνδυνο σημείο μηδέν – γαϊτανάκι, το οποίο, αν επιχειρηθεί να λυθεί από το υπουργείο Εργασίας, δηλαδή με ρύθμιση των συμβάσεων του προσωπικού των ιδρυμάτων, κατά κάθε πιθανότητα δεν θα υπάρχει απολύτως κανένα αποτέλεσμα. Γατί; Μα φυσικά γιατί η αποϊδρυματοποίηση είναι μία διαδικασία που απαιτεί χρόνο, χρήμα και, κυρίως, κοινωνική ευαισθησία. Ένα σχέδιο κυκλικό.

Κι όσο το ζήτημα μετατοπίστηκε πλέον στις συμβάσεις των εργαζομένων, το ενδεχόμενο να βγούνε οι άνθρωποι από τα κλουβιά περιορίζεται σε πιθανότητα μηδενική.

Αντί επιλόγου

Όταν ο Αντρέας Κουζέλης, κοινωνιολόγος, ανάπηρος ακτιβιστής επισκέφτηκε τα Λεχαινά, μπήκε σε ένα από τα κλουβιά και άρχισε να κλαίει. Αντί επιλόγου στομφώδους, από εκείνους που επιχειρούμε καμιά φορά οι αρθρογράφοι, παραθέτω ένα κομμάτι από την δήλωση του κ. Κουζέλη, αλιευμένο από τη σελίδα της Κίνησης Χειραφέτησης Αναπήρων: Μηδενική Ανοχή,   μετά την κατάληψη του 2015:

«Μπήκα στο κλουβί, έκατσα στο κρεβάτι και όση ώρα άκουγα το θόρυβο των φωτογραφικών μηχανών του Αντώνη (Ρέλλα) και του Θανάση έκλαιγα.

Όλη η ζωή μου πέρασε σαν φλας μέσα στα ελάχιστα αυτά δευτερόλεπτα. Κατάλαβα ότι παρά τρίχα δεν ήμουν και εγώ ένας από τους 56 έγκλειστους.
Κατά λάθος εγώ είμαι έξω, αν η Βάσω (η μάνα μου), το 1973 δεν είχε στείλει στο διάολο τον γαμπρό της, σύζυγο της αδελφής της που ζούσαν από τότε στην Πάτρα και της είχε προτείνει να με κλείσει σε ένα ίδρυμα που ήξερε «εκεί κοντά», για να μην βασανίζεται και δεν του είχε φέρει το βάζο στο κεφάλι, εγώ θα ήμουν ένας από αυτούς.
Ξέρετε την εγκεφαλική παράλυση μέχρι και το 1979 την θεωρούσαν νοητική καθυστέρηση.

Δόμνα Μιχαηλίδου

Γιατί κλαίω άραγε; Γιατί θυμώνω; Γιατί είμαι έτοιμος να καταρρεύσω στην φωτογραφία;
Η απάντηση είναι απλή γιατί φεύγοντας από εκεί άφησα ένα κομμάτι μου μέσα σε εκείνο το κλουβί, ήταν αρκετά τα λιγοστά δευτερόλεπτα για να συμβεί.
Ένα κλουβί που πιά με ακολουθεί. »