Δεκέμβριος 1922 - Αιώνια Ελλάδα

Alexander W. Weddell

Ύστερα από περίπου έξι χρόνια στην Ελλάδα, κι αφού έμαθα να αγαπώ αυτό τον τόπο με τον «ανέφελο έναστρο ουρανό» σχεδόν όπως αγαπώ και την πατρίδα μου, αισθάνομαι την ανάγκη να μεταδώσω στους αναγνώστες τον ενθουσιασμό, το ενδιαφέρον και την τρυφερότητα που νιώθω για τούτη τη γη. Σ' αυτή μου την προσπάθεια θα πιάσω το νήμα από την αρχή, καθώς η απαράμιλλη γοητεία της Ελλάδας έχει εμπνεύσει από αρχαιοτάτων χρόνων πολλούς ποιητές, φιλόσοφους, καλλιτέχνες, ιστορικούς και περιηγητές. Πρώτος και καλύτερος από τους περιηγητές ήταν ο Παυσανίας, που έζησε το 2ο αιώνα μ.Χ. Το έργο του προσφέρει λεπτομερέστατες πληροφορίες και σε αυτό βασίζονται οι αρχαιολόγοι μας για να καταλήξουν σε εντυπωσιακά πολλές φορές συμπεράσματα. Έκτοτε δεν έλειψαν ποτέ οι άντρες του διαμετρήματος του Παυσανία που ταξίδεψαν στη χώρα και μας άφησαν τις εντυπώσεις τους — με μόνη εξαίρεση τη μακρά βυζαντινή περίοδο που ξεκίνησε επί αυτοκρατορίας Ιουστινιανού στην Κωνσταντινούπολη, εποχή που τη Βαλκανική Χερσόνησο κάλυπτε ένα πέπλο κάτω από το οποίο διαφαίνονται αμυδρά εισβολές, φονικές μάχες, σφαγές και βιαιοπραγίες. Τις εποχές εκείνες τέτοιου είδους ταξίδια προϋπέθεταν κουράγιο, σωματικό και ψυχικό σθένος. Σήμερα, όμως, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Ένα ταξίδι στην Ελλάδα είναι πολύ, μα πολύ πιο απολαυστικό!

ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Η μοίρα — η κυβέρνηση μου, για την ακρίβεια — θέλησε να πάω διά θαλάσσης. Ταξιδέψαμε από τη Σικελία επί τρεις μέρες, και τρεις νύχτες στα ήρεμα καλοκαιρινά νερά κάτω από έναστρο ουρανό. Περάσαμε από το Τσιρίγο — τα Κύθηρα των ποιητών, τη θάλασσα απ' όπου αναδύθηκε η Αφροδίτη — και κατόπιν από μια σειρά νησιά που δεν απέχουν πολύ από τη στεριά. Ξάφνου ξεπρόβαλε μπροστά στα μάτια μου η πεδιάδα της Αττικής, περικυκλωμένη από λόφους, με την Αθήνα στο κέντρο της. Κάθε άνθρωπος με ιστορική αίσθηση, κάθε άνθρωπος που συγκλονίζεται από την ομορφιά νιώθει από την πρώτη στιγμή που αντικρίζει αυτή την αθάνατη πόλη ότι η εικόνα της θα χαραχτεί για πάντα εντός του. Δεξιά μου υψωνόταν ο Υμηττός, τόπος που φημίζεται από τα αρχαία χρόνια για το μέλι που φτιάχνουν οι μέλισσες από τα λουλούδια του. Αριστερά μου, σχεδόν δίπλα μας, έβλεπα τη Σαλαμίνα, ένα νησί που ξυπνά αθάνατες μνήμες. Λίγο πιο πέρα η Ψυττάλεια, εκεί όπου έκανε απόβαση ο Αριστείδης με τους άντρες του και αφάνισε το άνθος των Περσών, μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Πιο πέρα, αριστερά μου, υψωνόταν η Πάρνηθα, η οροσειρά που εκτείνεται με μια ηδονική καμπύλη προς τα ανατολικά. Θαύμαζα αυτό το πανόραμα με τα κιάλια, όταν ξαφνικά αποκαλύφθηκε μπροστά μου η ίδια η πόλη, «ντυμένη στην ομορφιά του πρωινού», με την Ακρόπολη στεφανωμένη από τον Παρθενώνα. Με τούτη τη γαλήνια ομορφιά, τη μεγαλοπρέπεια και την τρυφερότητα, το τοπίο φάνταζε σχεδόν παραμυθένιο. Ο Thackeray, που επισκέφθηκε την πόλη τη δεκαετία του 1840, αποκαλεί τους λόφους που περιβάλλουν την Αθήνα «αριστοκρατικούς», εξηγώντας ότι η λέξη που χρησιμοποιεί δεν είναι τυχαία, παρά η μοναδική που μπορεί να αποδώσει τη χάρη και τη μεγαλόπρεπη γαλήνη αυτών των υψωμάτων. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που χρησιμοποίησαν τόσο γοητευτικές λέξεις για λόφους όσο αυτός ο σατιρικός συγγραφέας. Αυτός που τον δυσαρεστούσαν τόσο πολλά πράγματα μόνο στη δική τους γοητεία δεν μπόρεσε να αντισταθεί. «Γύρω από τούτη τη μεγάλη, κίτρινη, άγονη πεδιάδα» λέει «υψώνεται ένας χορός από τα πιο όμορφα βουνά — τα πιο κομψά, γοητευτικά και μεγαλόπρεπα που είδε ποτέ

Η ΑΘΗΝΑ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL

ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΔΙΟΣ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ

ανθρώπινο μάτι. Οι λόφοι αυτοί δεν έχουν καμιά υπεροψία, δεν σε τρομάζουν, είναι μόνο ασύγκριτα πλούσιοι και αριστοκρατικοί». Και λίγο παρακάτω περιγράφει πώς «οι λόφοι υψώνονται με τέλεια αρμονία και χαμηλώνουν με εξαιρετική χάρη». Αυτό, λοιπόν, ήταν το πανόραμα που αντίκρισαν τα μάτια μου. Μετά από καιρό ένιωθα συχνά ότι αυτό το βαθύ μενεξεδί χρώμα που ντύνει τα απογεύματα τους λόφους ήταν τόσο απτό όσο και η υγρασία που φέρνει ο νοτιάς. Ο τόπος τον οποίο προσεγγίζαμε είναι μικρός. Το λεκανοπέδιο της Αττικής ξεκινάει από τη θάλασσα κι έχει ένα ακανόνιστο ωοειδές σχήμα από το νότο προς το βορρά. Ολόκληρη η περιοχή καλύπτει μόλις και μετά βίας 1.800 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κι όμως, η Αττική «συναγωνίζεται σε δόξα την αυτοκρατορική Ρώμη». «Να θυμάσαι πάντα, Κόιντε» γράφει ο Κικέρωνας στο φίλο του «ότι εξουσιάζεις τους Έλληνες, εκείνους που έχουν εκπολιτίσει όλους τους λαούς, διδάσκοντας τους την ευγένεια και την ανθρωπιά, και στους οποίους χρωστάει η Ρώμη τα φώτα της». Ο Κικέρωνας εννοούσε, βεβαίως, την Αττική. Διότι μέσα στα στενά της όρια άνθησε, τον 5ο αιώνα π.Χ., αυτό που ονομάζουμε ελληνικό πνεύμα.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΠΑΡΤΗΣ — ΑΘΗΝΑΣ

Καθώς ο Chateaubriand κάλπαζε με το άλογο του στην Ιερά Οδό ερχόμενος από την Ελευσίνα, αφού πέρασε το στενό του Δαφνιού, σταμάτησε για να θαυμάσει το εξαίσιο θέαμα: «Η Σπάρτη και η Αθήνα διατήρησαν και στα ερείπια το διαφορετικό τους χαρακτήρα. Της Σπάρτης είναι σκυθρωπά, αυστηρά και ερημωμένα. Της Αθήνας είναι πρόσχαρα, ευφρόσυνα και κατοικημένα. Αντικρίζοντας την πατρίδα του Λυκούργου, κατέχεται κανείς από σκέψεις εμβριθείς, σπουδαίες. Η ψυχή του δυναμώνει και ανυψώνεται, ενώ μπροστά στην πατρίδα του Σόλωνα καταγοητεύεται από τα θέλγητρα της ευφυΐας και συλλαμβάνει την ιδέα του ανθρώπου ως νοήμονος και αθάνατου όντος. Ο έρωτας για την πατρίδα και την ελευθερία δεν ήταν για τους Αθηναίους ένα τυφλό ένστικτο, αλλά ένα έλλογο συναίσθημα, ριζωμένο βαθιά στην αίσθηση του ωραίου σε όλες του τις εκφάνσεις, με την οποία είχαν τόσο

Η ΠΡΟΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΡΥΑΤΙΔΩΝ. ΦΩΤ.: W. P. WHITLOCK.

ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL

πλουσιοπάροχα προικιστεί από τη φύση. Περνώντας από τα ερείπια της Σπάρτης σε εκείνα της Αθήνας, αισθάνθηκα ότι θα επιθυμούσα να πεθάνω με το Λεωνίδα, αλλά να ζήσω με τον Περικλή». Η αποβίβαση στον Πειραιά δεν διαφέρει και πολύ από την άφιξη σε οποιοδήποτε άλλο λιμάνι της Μεσογείου. Συναντά κανείς την ίδια σύγχυση, τους ίδιους φασαριόζους βαρκάρηδες, τους ίδιους λιμενικούς, εξίσου ανίκανους να βάλουν σε τάξη τους απείθαρχους συμπατριώτες τους όπως και στην Ισπανία και την Ιταλία. Ο Πειραιάς ήταν κάποτε ονομαστός για το υψηλό επίπεδο διοίκησης του δήμου του. Όμως πάει καιρός από τότε, γιατί σήμερα είναι ένα ακόμη βρόμικο και άχαρο λιμάνι της Μεσογείου. Ο φίλος μου κι εγώ αφεθήκαμε στα χέρια ενός φωνακλά βαρκάρη που μας συστήθηκε ως «Θεμιστοκλής» — γεγονός που μας γοήτευσε — και καταφέραμε να φτάσουμε στην ακτή μέσα σε απερίγραπτη φασαρία και σύγχυση. Αφού ρυθμίστηκαν οι τυπικές διαδικαστικές λεπτομέρειες στο τελωνείο, πήραμε τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο, που μας μετέφερε στην Αθήνα σε 20 λεπτά. Ο ηλεκτρικός αξίζει πολλούς επαίνους. Καλά εξοπλισμένος και λειτουργικός, είναι ένα από τα καλύτερα πράγματα που υπάρχουν στη σύγχρονη Ελλάδα. Παλιότερα οι ταξιδιώτες που έφταναν στον Πειραιά ταλαιπωρούνταν για να κάνουν τα δέκα χιλιόμετρα από το λιμάνι ως την πρωτεύουσα. Πολλοί ταξιδιώτες έχουν εκφραστεί με γλώσσα διόλου κολακευτική για τους δρόμους, τους αμαξάδες, τα άλογα και τα πανδοχεία στην Ελλάδα. Να γιατί ο ηλεκτρικός φαντάζει σαν θαύμα! Στην Αθήνα καταλύσαμε σε ένα ξενοδοχείο όπου κάποτε στεγαζόταν η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Από τα μπαλκόνια βλέπαμε την Πλατεία Συντάγματος, την καρδιά της πόλης δηλαδή, και είχαμε έξοχη θέα προς την Ακρόπολη και τον Υμηττό. Φτάσαμε ακριβώς τη στιγμή που το βουνό μεταμορφωνόταν, αλλάζοντας το σκονισμένο ένδυμα μιας εκθαμβωτικά λαμπρής μέρας με ένα μενεξεδί πέπλο μοναδικών αποχρώσεων. Ο ήλιος έδυε πίσω από τη Σαλαμίνα και οι σκιές απλώνονταν από τις κοιλάδες στις πλαγιές των λόφων. Ένα αστέρι, μάλλον η Αφροδίτη, τρεμόφεγγε πάνω από τα γαλήνια νερά του Σαρωνικού. Από το Βασιλικό Κήπο, ούτε εκατό μέτρα μακριά, ακουγόταν το τραγούδι των αηδονιών. Αυτή ήταν η πρώτη μου εικόνα από την Αθήνα.

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Ήμασταν αποφασισμένοι, ο φίλος μου κι εγώ, να μην ακολουθήσουμε καμία από τις διαδρομές που προτείνουν συνήθως οι περιηγητές. Ήταν η ώρα δέκα περίπου και είχαμε μόλις απολαύσει ένα υπέροχο πρωινό με νόστιμα φρούτα, καφέ και φρυγανισμένο ψωμί με μέλι από τον Υμηττό (για το οποίο μάλιστα ισχυριζόμασταν ότι μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε το λεπτό άρωμα κάποιων αγαπημένων μας λουλουδιών). Έτσι, ξεκινήσαμε για να ανακαλύψουμε την πόλη. Από το ξενοδοχείο ξεκινάει μια φαρδιά λεωφόρος, που έχει πάρει το όνομα της από τη σύζυγο του βασιλιά Όθωνα, την Αμαλία. Περπατήσαμε πλάι στο Βασιλικό Κήπο, αφήνοντας τα ανάκτορα αριστερά μας.

Ο ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ, Ο ΤΟΠΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ

Πέρα από μια πρώτη γεύση που πήραμε από την Ακρόπολη θαυμάζοντας την από μακριά, το πρώτο κλασικό μνημείο που επισκεφθήκαμε ήταν η Πύλη του Αδριανού. Ο αυτοκράτορας αυτός, πρέπει να υπενθυμίσουμε, ήταν ένας από τους κύριους ευεργέτες της Αθήνας όσον αφορά την αξία και το χαρακτήρα των δωρεών του ― μεταξύ των οποίων το υδραγωγείο που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται, μία βιβλιοθήκη και η αποπεράτωση του ναού του Ολυμπίου Διός. Έχτισε επίσης την καινούργια πόλη δίπλα στην παλιά, ενώ η Πύλη που εμείς θαυμάζαμε οριοθετούσε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ελληνική και τη ρωμαϊκή πόλη. Περάσαμε κάτω από την αψίδα και στρίβοντας δεξιά μπήκαμε στον περίβολο του ναού του Δία. Ο ναός, όπως και τα κτίρια της Ακρόπολης, χτίστηκε με πεντελικό μάρμαρο, που με τα χρόνια έχει πάρει μια υπέροχη χρυσοκάστανη απόχρωση, ειδικά από την πλευρά που κοιτάζει προς τη θάλασσα. Δύο από τις κολόνες του στέκουν η μια δίπλα στην άλλη σαν φρουροί ― τυχαίνει μάλιστα να ορίζουν το τέλος της λεωφόρου Συγγρού, που συνδέει τη σύγχρονη Αθήνα με το μικρό παραλιακό της θέρετρο, το Φάληρο. Καθίσαμε στη βάση ενός από τους στύλους και κοιτάξαμε προς την κορυφή του. Εκεί πάνω είχαν κατά καιρούς περάσει τη ζωή τους πολλοί στυλίτες μέχρι να τους λυτρώσει ο θάνατος. Στη διάρκεια της διαμονής μου στην Αθήνα ένας παλιός Αθηναίος μου ανέφερε ότι όταν ήταν μικρό παιδί, πήγαινε εκεί, στον περίβολο του ναού, κουβαλώντας ψωμί και φρούτα σε ένα στυλίτη που κατέβαζε το καλάθι του από την κορυφή του στύλου για να δεχτεί τις προσφορές των επισκεπτών.

Η ΑΘΗΝΑ ΤΙΜΟΥΣΕ ΤΟΥΣ ΡΗΤΟΡΕΣ, ΤΟΥΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΟΥΣΙΚΟΥΣ

Επιστρέψαμε, περνώντας και πάλι κάτω από την Πύλη του Αδριανού, από ένα δρόμο που σήμερα ονομάζεται οδός Λυσικράτους και που πιθανολογείται ότι ήταν η αρχαία οδός Τριπόδων. Την εποχή του Περικλή, εκτός από τους αθλητικούς αγώνες, όπως ήταν οι Ολυμπιακοί, υπήρχαν και αγώνες ρητορικής,

Η ΝΙΚΗ ΔΕΝΕΙ ΤΟ ΣΑΝΔΑΛΙ ΤΗΣ.

 ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

ποίησης και μουσικής. Σε έναν από αυτούς που διεξάγονταν στην Αθήνα, προσέφεραν στο νικητή ως βραβείο ένα χάλκινο τρίποδα, μαζί με το προνόμιο να μπορεί να κατασκευάσει ένα βάθρο και να το τοποθετήσει οπουδήποτε ήθελε μέσα στην πόλη. Το μοναδικό, ίσως, σωζόμενο μνημείο τέτοιου τύπου βρίσκεται στο τέλος του δρόμου που περπατούσαμε. Το ανέγειρε ένας Αθηναίος, ο Λυσικράτης, για να τοποθετήσει στην κορυφή του τον τρίποδα που του απένειμαν όταν νίκησε ως χορηγός ενός χορού παιδιών, σε έναν από τους αγώνες του 4ου αιώνα π.Χ. Το μνημείο αυτό σώθηκε από την καταστροφή διότι κατά το Μεσαίωνα εντάχθηκε στο οικοδομικό συγκρότημα ενός μοναστηριού. Το μοναστήρι υπήρχε την εποχή του λόρδου Byron, ο οποίος μάλιστα το επισκέφθηκε το 1811. Λίγα χρόνια αργότερα η γαλλική κυβέρνηση χρηματοδότησε τις εργασίες για την αποκατάσταση του.

ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ

Το Θέατρο του Διονύσου απέχει ελάχιστα από το Μνημείο του Λυσικράτη. Όπως στα περισσότερα ελληνικά θέατρα, έτσι κι εδώ οι κερκίδες είναι χτισμένες στο κοίλο του βράχου, ενώ ο προσανατολισμός των θεατών είναι προς τη θάλασσα. Πόσα ονόματα δεν ανακαλεί στη μνήμη μας αυτός ο χώρος: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Αριστοφάνης — ολόκληρος κατάλογος επιφανών Ελλήνων! Λέγεται ότι ο ίδιος ο Σωκράτης, όταν τον διακωμωδούσαν μέσα σ' αυτό το θέατρο, σηκώθηκε με σοβαρότητα από τη θέση του και στάθηκε για λίγο όρθιος, ώστε να μπορέσει το κοινό να συγκρίνει το πρωτότυπο με την απομίμηση. Το θέατρο που σώζεται σήμερα είναι ρωμαϊκό. Μόνο η θέση του παραμένει η

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. ΦΩΤ.: FRED BOISSONNAS.

ίδια από τα αρχαία χρόνια. Ας θυμηθούμε ότι οι Ρωμαίοι ήταν εκείνοι που εισήγαγαν τη σκηνή, με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Οι Έλληνες ηθοποιοί φορούσαν ψηλά δετά παπούτσια με χοντρή σόλα, τους κοθόρνους, για να είναι ορατοί από το χώρο της ορχήστρας.

ΤΑ ΑΠΟΜΕΙΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΟΜΨΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΠΤΕΡΟΥ ΝΙΚΗΣ

Αφήνοντας το θέατρο προχωρήσαμε αργά προς τον προορισμό μας, περνώντας από το Ασκληπιείο και άλλα μνημεία — όπως το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού, ενός ακόμη Ρωμαίου ευεργέτη, του 2ου αιώνα μ.Χ. — και φτάσαμε στις σιδερένιες πύλες που ορίζουν την κάτω πλευρά της Ακρόπολης. Τις διαβήκαμε και αρχίσαμε να ανεβαίνουμε την πλαγιά, έως ότου φτάσαμε σε μια δεξιά στροφή, όπου μας απoκαλύφθηκαv τα Προπύλαια. Πιο πάνω δεξιά στέκει ο μικρός Ναός της Απτέρου Νίκης. Μπορούσαμε επίσης να διακρίνουμε μια γωνία του Παρθενώνα πάνω από το τείχος. Είχα τόση ανυπομονησία, που άρχισα να τρέχω δρασκελίζοντας τα απότομα σκαλιά που ξεκινούν από την εξωτερική πύλη των Προπυλαίων, μέχρι να φτάσω λαχανιασμένος στο Ναό της Νίκης. Καθίσαμε εκεί και μεθύσαμε από την υπέροχη θέα. Μετά από λίγο στρέψαμε αργά το βλέμμα μας προς το ναό. Η χάρη και η γοητεία αυτού του έξοχου μικρού οικοδομήματος είναι αξεπέραστες. Τέσσερις κίονες ιωνικού ρυθμού, ύψους περίπου τεσσάρων μέτρων, στηρίζουν το επιστύλιο. Οι αναλογίες τους είναι τόσο τέλειες, που πρέπει να σταθεί κανείς ακριβώς μπροστά τους για να συνειδητοποιήσει ότι έχουν διπλάσιο ύψος από ένα μεγαλόσωμο άνθρωπο. Οι Τούρκοι γκρέμισαν αυτό το μικροσκοπικό μα απαράμιλλο οικοδόμημα για να ανεγείρουν έναν προμαχώνα στη θέση του. Αργότερα έγινε η αναστήλωση του ναού με κομμάτια του αρχικού κτίσματος. Σύμφωνα με μια πολύ διαδεδομένη παράδοση, η Νίκη στεφάνωνε τόσο συχνά τα όπλα των Αθηναίων, που στο τέλος έχασε τα φτερά της και έμεινε για πάντα στην Αθήνα. Δυστυχώς, όμως,

Η ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΙ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

οι μελετητές απέδειξαν ότι η Απτερος Νίκη δεν ήταν παρά ένα από τα πρόσωπα της Αθηνάς. Εκεί κοντά βρίσκεται, σύμφωνα με ένα μύθο, και το σημείο όπου στάθηκε ο ηλικιωμένος βασιλιάς Αιγέας και περίμενε για να δει τα πανιά του πλοίου με το οποίο επέστρεφε ο γιος του Θησέας από την Κρήτη, όπου είχε ταξιδέψει για να σκοτώσει το Μινώταυρο. Οι λεπτομέρειες αυτού του ηρωικού μύθου είναι, νομίζω, πασίγνωστες: για τους ωραίους νέους και νέες που θα καταβρόχθιζε το τέρας, για το Θησέα, το σωτήρα τους, που κατάφερε να μπει στο λαβύρινθο και να ξαναβγεί με τη βοήθεια του μεταξωτού νήματος που του είχε δώσει η Αριάδνη, παρακινημένη από τον έρωτα της για τον όμορφο ξένο, για τη συμφωνία του Θησέα με τον πατέρα του ότι, καθώς θα επέστρεφε στην Αθήνα, θα έβαζε λευκά πανιά στη θέση των μαύρων εάν πράγματι είχε νικήσει το τέρας και για το πώς μέσα στην έξαψη της νίκης ο νεαρός ξέχασε τη συμφωνία τούτη, κι έτσι ο γέρος πατέρας, βλέποντας τα μαύρα πανιά, θεώρησε ότι ο γιος του είναι νεκρός και, περίλυπος, πήδηξε από το βράχο και σκοτώθηκε. Το όνομα του βασιλιά δόθηκε στο Αιγαίο Πέλαγος, που ένας ποιητικός νους το είδε να αγκαλιάζει τον απόκρημνο βράχο του ακρωτηρίου.

Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΔΕΝΕΙ ΤΟ ΣΑΝΔΑΛΙ ΤΗΣ: ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΑΠΟ ΜΑΡΜΑΡΟ

Παλαιότερα, γύρω από το χώρο, που μοιάζει με οχυρό, υπήρχε ένα θωράκιο διακοσμημένο με ανάγλυφα σε μάρμαρο που απεικόνιζαν τη Νίκη σε διαφορετικές στάσεις. Μερικά από αυτά έχουν διασωθεί, με σημαντικότερο όλων τη Νίκη που δένει το σανδάλι της. Το έργο αυτό, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ., μια εποχή που η ελληνική τέχνη είχε μόλις αρχίσει να απαρνείται την αυστηρότητα που τη χαρακτήριζε τον προηγούμενο αιώνα, είναι ένα από τα ωραιότερα σωζόμενα δείγματα της αρχαίας τέχνης.

ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ. ΦΩΤ.: FRED BOISSONNAS.

Η ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

Το μοντέλο ίσως ήταν μια νεαρή Ελληνίδα, περίπου δεκατεσσάρων χρονών. Είχαν προφανώς βρέξει το γυμνό της σώμα, και στη συνέχεια έριξαν πάνω του ένα λεπτό μανδύα, που πήρε το σχήμα του νεανικού κορμιού. Ύστερα, ο καλλιτέχνης προσπάθησε να σμιλέψει αυτή την αιθέρια εικόνα πάνω στο μάρμαρο. Τα πάντα πάνω σ' αυτό το εξαίσιο έργο ― οι λεπτές καμπύλες του σώματος, η ανεπαίσθητη προβολή του νεανικού στήθους κάτω από τον αραχνοΰφαντο μανδύα, η απαλά στρογγυλεμένη κίνηση του καλοσχηματισμένου χεριού που αναδεικνύεται από τις πτυχές του υφάσματος που το καλύπτει, η αιώνια και ακτινοβόλα νιότη που αποπνέει η αιθέρια αυτή μορφή ― συνδυάζονται τέλεια για να του προσδώσουν σπάνια ομορφιά και γοητεία. Εγκαταλείψαμε με δυσκολία αυτό το σημείο, αλλά κάτι μάς έλεγε ότι ακόμη δεν είχαμε δει το σημαντικότερο.

ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Περπατήσαμε λίγα μέτρα προς τα πίσω, περάσαμε από την άνω κιονοστοιχία των Προπυλαίων και μπροστά μας εμφανίστηκε

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΘΡΑΣΣΥΛΟΥ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΑΝΕΜΩΝ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

ΤΟ ΠΡΟΠΥΛΟ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

όλο το μεγαλείο και το αυστηρό κάλλος του ανυπέρβλητου σε ομορφιά Παρθενώνα. Υπάρχουν ορισμένα πράγματα σ' αυτό τον κόσμο που τα αγαπάμε ή τα θαυμάζουμε τόσο ώστε φοβόμαστε να τα επαινέσουμε, μήπως και δεν καταφέρουμε να διαλέξουμε τις πιο κατάλληλες λέξεις, μήπως και τα αδικήσουμε στην προσπάθεια μας να τα εκθειάσουμε. Αυτό ακριβώς ένιωσα στη θέα του Παρθενώνα. Στάθηκα μπροστά του και με χαρά θυμήθηκα ότι το μνημείο αυτό, η επιτομή της κλασικής ελληνικής τέχνης —όπως και το άλλο δείγμα της μετέπειτα ελληνικής τέχνης, η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη— ήταν στην πραγματικότητα ένας ύμνος στη θεία σοφία. Αλίμονο αν δεν μπορεί κανείς να διακρίνει αυτό το στοιχείο στον υπέροχο μύθο της Αθηνάς που γεννήθηκε με μια κραυγή, ήδη μεγάλη και πάνοπλη, από το κεφάλι του πατέρα της και βασιλιά των θεών, Δία. Κάναμε λίγα βήματα κάτω απ' το δυνατό ήλιο και μπήκαμε αργά στο ναό. Οι παπαρούνες κυμάτιζαν γύρω μας, ενώ από κάτω έφτανε στ' αφτιά μας ο γνώριμος απόηχος της πόλης. Σε πολλά σημεία ζωγράφοι είχαν στήσει τα καβαλέτα τους και προσπαθούσαν, όσο μπορούσαν, να αποτυπώσουν την ομορφιά του μέρους και της στιγμής.

Η ΘΕΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Ανεβήκαμε τα απότομα σκαλιά και μπήκαμε στον Παρθενώνα, όπου για καλή μας τύχη συναντήσαμε ένα γνωστό μας αρχαιολόγο. Μας έδωσε ορισμένες πληροφορίες, που είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Μας είπε ότι στο Θησαυροφυλάκιο, που βρισκόταν στη δυτική πλευρά, φυλάσσονταν τα λάφυρα από τη Σαλαμίνα, μεταξύ των οποίων και ο θρόνος του Ξέρξη. Σε ένα άλλο σημείο φιλοξενήθηκαν επί αιώνες τα λείψανα διαφόρων χριστιανών επισκόπων. Μας υπενθύμισε επίσης ότι ο

ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

ΤΟ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ ΣΤΑΔΙΟ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

Παρθενώνας ήταν χριστιανική εκκλησία για πολύ μεγαλύτερο διάστημα απ' ό,τι ειδωλολατρικός ναός, και ότι στον ίδιο χώρο είχαν σε διαφορετικές περιόδους λατρευτεί διαφορετικοί θεοί, ο Δίας, ο Χριστός, ο Αλλάχ. Ο πρόναος προσφέρει μια μοναδική θέα προς το Σαρωνικό. Σε κάθε πλευρά που στεκόμασταν βλέπαμε μέρη γνωστά: τη Σαλαμίνα, τον κόλπο της Ελευσίνας, το βράχο του Ακροκόρινθου, την Αίγινα και στο βάθος τις κορυφογραμμές της Πελοποννήσου. Ο φίλος μας ο αρχαιολόγος έβγαλε την πίπα που είχε μονίμως στο στόμα και μας είπε ότι, όταν κοιτάζουμε τα ελληνικά οικοδομήματα, δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η θέα από μέσα ήταν πάντοτε εξίσου όμορφη με τη θέα που προσέφεραν τα ίδια τα κτίρια. Με άλλα λόγια, η Ακρόπολη, ο Ακροκόρινθος και το Σούνιο είναι εξίσου μαγευτικά όταν τα κοιτάς αλλά και όταν κοιτάζεις από αυτά. «Αυτό» συνέχισε ανεβάζοντας λίγο τον τόνο της φωνής του «έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη γοτθική τέχνη, μια μεταγενέστερη εκδήλωση του πνεύματος. Αν και η θέα μπορεί να είναι έξοχη από το βέλος, πολύ σπάνια το γοτθικό κτίσμα βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε να μπορεί να αναδείξει την ομορφιά του από μακριά».

ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΡΥΑΤΙΔΩΝ

Τέλος, στρέψαμε το βλέμμα μας προς τις Καρυάτιδες, τόσο διάσημες πλέον σε όλο τον κόσμο που δεν χρειάζονται συστάσεις. Τις θαυμάσαμε για πολλή ώρα, όπως άλλωστε και όλα τα ελληνικά γλυπτά. Οι έξοχα σμιλεμένοι χιτώνες τους, η νιότη που ζωντανεύει τις μορφές, τα μαζεμένα μαλλιά για να τονιστεί ο λαιμός είναι μόνο λίγα από τα στοιχεία εκείνα που κάνουν αυτά τα έργα τέχνης αντικείμενο θαυμασμού. Μερικά βήματα από το Ερεχθείο, ο πρόναος του οποίου διατηρείται σήμερα σε τόσο καλή κατάσταση — λες και δεν έχουν περάσει οι αιώνες από πάνα) του — , βρίσκεται το Θεμιστόκλειο Τείχος, που χτίστηκε αφού οι Πέρσες είχαν ήδη γκρεμίσει τον αρχικό ναό το 480 π.Χ. Κατά την ανέγερση του χρησιμοποιήθηκαν κομμάτια από τους αρχαίους κίονες.

ΕΚΕΙ ΠΟΥ Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΗΡΥΤΤΕ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ «ΑΓΝΩΣΤΟ ΘΕΟ»

Ακριβώς κάτω από τα τείχη βρίσκεται ένας μικρός λοφίσκος, ο Άρειος Πάγος. Εκ πρώτης όψεως, η τοποθεσία δεν δείχνει να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Υπάρχουν μερικά σκαλιά σκαλισμένα στο βράχο, τα οποία οδηγούν στο σημείο όπου κάποτε υπήρχαν αρχαίοι βωμοί. Ο Αρειος Πάγος ήταν το αρχαίο δικαστήριο και αποτελούνταν από αξιοσέβαστους διαπρεπείς Αθηναίους πολίτες που συνεδρίαζαν πάνω σ' αυτόν το λόφο. Πιθανολογείται ότι και ο Απόστολος Παύλος από εδώ μίλησε στους Αθηναίους το 54 μ.Χ., αναφερόμενος σε ένα βωμό προς τιμήν του «Αγνώστου Θεού». «Η σάρκα αντιμάχεται το πνεύμα» μου ψιθύρισε στο αφτί ο φίλος μου, και σε λίγο είπε: «Εγώ πάω για φαγητό». Φύγαμε λοιπόν με βήμα γοργό και σε μερικά λεπτά είχαμε κιόλας επιστρέψει στον 20ό αιώνα και στη γαλλική κουζίνα.

ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ

Αφιερώσαμε το απόγευμα μας στο νεκροταφείο του Κεραμεικού. Ο Κεραμει―κός ήταν ένα προάστιο στη νοτιοδυτική πλευρά της αρχαίας Αθήνας, όπου κατοικούσαν ― όπως δηλώνει και το όνομα του ― οι κεραμοποιοί. Όσοι έχουν επισκεφθεί τη Ρώμη και την Πομπηία γνωρίζουν ότι στην αρχαιότητα το έθιμο ήταν να θάβουν τους νεκρούς ακριβώς έξω από τις πύλες της πόλης, στην άκρη του δημόσιου δρόμου. Το ίδιο συνέβαινε και στον Κεραμεικό, που είναι το μοναδικό αρχαίο νεκροταφείο που σώζεται στην Ελλάδα. Εδώ, μάλιστα, εκφώνησε ο Περικλής τον περίφημο Επιτάφιο προς τιμήν των Αθηναίων που σκοτώθηκαν κατά το πρώτο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ένα λόγο που εξακολουθεί να αντηχεί στα αφτιά μας ακόμη και σήμερα με όλη του τη φρεσκάδα, την ομορφιά και τη δύναμη, γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν ό,τι ωραίο και μεγάλο μας κληροδότησε η αρχαία Ελλάδα. Έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι από εμάς βασανιζόμαστε πολλές φορές από τύψεις για τα βιβλία που δεν μπορούμε να διαβάσουμε ή ακόμη και να ξαναδιαβάσουμε. Η μεγαλύτερη όμως ανταμοιβή για έναν αναγνώστη είναι, νομίζω, το κεφάλαιο του Θουκυδίδη στο οποίο μεταφέρει τα λόγια του Περικλή στους πενθούντες συγγενείς που έχουν μαζευτεί γύρω του. Στο σημείο αυτό κάνει και τη σύγκριση μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας, που φαντάζει προφητική, λες και περιγράφει τη Γαλλία και τη Γερμανία των ημερών μας. Οι Έλληνες τιμούσαν ιδιαίτερα τη μνήμη του στρατιώτη που το σώμα του είχε επιτραπεί να ταφεί στον τόπο όπου έπεσε. Για τους λιγότερο ένδοξους ήρωες γινόταν ενταφιασμός στην πατρίδα με την παρουσία των οικείων τους.

ΕΛΛΗΝΑΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ. ΦΩΤ.: FRED BOISSONNAS.

ΠΕΡΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL.

Ο ΚΑΜΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ. ΦΩΤ.: ALEXANDER WILBOURNE WEDDELL. Ο ΚΑΜΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ, ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΑΧΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ. ΣΤΟΝ ΟΡΙΖΟΝΤΑ ΔΙΑΓΡΑΦΕΤΑΙ Η ΕΥΒΟΙΑ. ΣΤΟ ΑΚΡΟ ΑΡΙΣΤΕΡΑ, ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΖΕΙ Η ΑΚΤΗ, ΕΙΧΑΝ ΠΑΡΑΤΑΧΘΕΙ ΤΑ ΠΕΡΣΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ. ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΙΝΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΟΠΟΥ ΣΤΕΚΟΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ. ΠΡΟΣ ΤΑ ΔΕΞΙΑ, ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΑΚΤΗ, ΥΨΩΝΕΤΑΙ Ο ΤΥΜΒΟΣ.

Λίγα πράγματα είναι πιο συγκινητικά από ορισμένα αρχαία μνημεία που εξακολουθούν να στέκουν μέσα σ' αυτό το νεκροταφείο. Μεταξύ αυτών είναι και οι στήλες που ανεγέρθηκαν δημοσία δαπάνη για δύο πρεσβευτές από την Κόρκυρα [Κέρκυρα] που πέθαναν στην Αθήνα τον 4ο αιώνα π.Χ. Μερικοί οικογενειακοί τάφοι είναι απλοί. Σε έναν από αυτούς υπάρχει κι ένα γλυπτό που απεικονίζει το σκύλο του σπιτιού. Λίγο πιο πέρα βρίσκεται η πιο όμορφη, νομίζω, επιτύμβια στήλη. Παριστάνει μια γυναίκα αριστοκρατικής καταγωγής που παίρνει ένα περιδέραιο από την κοσμηματοθήκη που κρατάει η δούλη της. Έξοχες μαρμάρινες υδρίες, στο σχήμα αυτών που χρησιμοποιούσαν για να φέρουν νερό για το γαμήλιο λουτρό, κοσμούν τον τύμβο των «πρόωρα χαμένων» Αθηναίων παρθένων. Κατά την αρχαιότητα υπήρχε ένας μακρύς δρόμος που ξεκινούσε από το νεκροταφείο και οδηγούσε στον κήπο, ο οποίος ονομαζόταν Ακαδημία. Πήρε το όνομα του από τον ήρωα Ακάδημο και είναι το μέρος όπου άρεσε στον Πλάτωνα να κάνει περιπάτους. Υπάρχει ένας μικρός σιδηρόδρομος που ενώνει την Αθήνα με την εξοχική Κηφισιά, φημισμένη από τους κλασικούς ακόμη χρόνους για τα ποτάμια και τις πηγές της αλλά και για τη δροσιά που προσφέρει απλόχερα ακόμη και μέσα στο κατακαλόκαιρο. Ο σιδηρόδρομος, που κατασκευάστηκε προσφάτως από μια ελληνική εταιρεία, ακολουθεί μια ακανόνιστη διαδρομή για μερικά χιλιόμετρα. Ένας από τους σταθμούς του μεταξύ Αθήνας και Κηφισιάς βρίσκεται στο σημείο εκείνο όπου ξεκινάει κανείς την ανάβαση για την Πεντέλη, το βουνό με θέα ολόκληρο το λεκανοπέδιο της Αττικής και το Μαραθώνα. Κατεβήκαμε στο σημείο αυτό και μετά αρχίσαμε να ανηφορίζουμε, μέσα σε ελαιώνες και πευκοδάση, τους πρόποδες του βουνού.

ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ «ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΑΤΕΝΙΖΟΥΝ ΤΟ ΜΑΡΑΘΩΝΑ»

Το αρχαίο ανηφορικό μονοπάτι μάς οδήγησε, σε μισή ώρα περίπου, σε ένα από τα λατομεία που κατά την αρχαιότητα εξασφάλισαν το μάρμαρο για να χτιστεί η Αθήνα. Σε ορισμένα σημεία συναντήσαμε ογκώδη κυλινδρικά κομμάτια μάρμαρο, με αρχικό προορισμό να μεταφερθούν κάτω από το μονοπάτι, αλλά φαίνεται είχαν ξεμείνει εκεί από την «απεργία» των εργατών πριν από τουλάχιστον είκοσι αιώνες, ίσως και περισσότερο. Καθώς ανεβαίναμε, μας αποκαλυπτόταν σιγά σιγά ολόκληρο το λεκανοπέδιο της Αττικής. Ήταν πραγματικά πανέμορφα. Ο Σαρωνικός έλαμπε σαν ασημένια ασπίδα κάτω από τον καυτό ήλιο. Η Σαλαμίνα, η Αίγινα, ο Πόρος και η Ύδρα φαίνονταν να βρίσκονται τόσο κοντά. Τα συμμετρικά βουνά της Εύβοιας ξεπρόβαλλαν από το βορρά. Λίγο ακόμα σκαρφάλωμα σε μια γυμνή πλαγιά και φτάσαμε στην κορυφή. «Τα βουνά ατενίζουν το Μαραθώνα και ο Μαραθώνας τη θάλασσα» γράφει ο λόρδος Byron σε ένα από τα πιο εμπνευσμένα ποιήματα του. Επηρεασμένοι από τον ποιητή ρίξαμε κι εμείς την πρώτη ματιά στην πεδιάδα από την κορυφή που υψώνεται στα 1.109 μέτρα πάνω από τα καταγάλανα νερά του Ευβοϊκού. Στο βάθος διαγράφονταν τα αχνά περιγράμματα των βουνών της Εύβοιας με φόντο το γαλανό ουρανό. Από την κοιλάδα εκεί έφτανε στ' αφτιά μας ο γλυκός ήχος από μακρινές καμπάνες. Η μύτη μας ευφραινόταν από το άρωμα του θυμαριού. Ακριβώς αποκάτω υπήρχαν κι άλλα αρχαία λατομεία, απ' όπου έπαιρναν το καταπληκτικό αυτό μάρμαρο οι αρχαίοι και το μετέφεραν στην Αθήνα, για να αποκτήσει έξοχη μορφή από τη σμίλη ενός Φειδία και ενός Πραξιτέλη. Η κουραστική κατάβαση από το βουνό μάς πήρε μία ώρα, και στη συνέχεια χρειάστηκαν άλλες δύο ώρες για να φτάσουμε στον Τύμβο του Μαραθώνα, ο οποίος

υψώθηκε πάνω από τους τάφους των Αθηναίων που έπεσαν στη μάχη.

ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ

Ο Τύμβος είναι ένας λοφίσκος ύψους εννέα μέτρων. Τον περιζώνει ένας ακανόνιστος φράχτης από κάκτους και οι πλαγιές του είναι χορταριασμένες. Από την κορυφή του, που την καλύπτουν θάμνοι, φαίνεται ολόκληρη η πεδιάδα του Μαραθώνα. Οι άντρες που έλαβαν μέρος στη μάχη ήταν ελάχιστοι κι ο τόπος μικρός. Μόνο θλίψη μπορείς να νιώσεις έτσι και αναλογιστείς τι θα μπορούσε να είχε συμβεί στον κόσμο στην περίπτωση που νικούσαν οι βάρβαροι. Μερικές φορές κατανοώ έναν γνωστό μου που θρηνούσε την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό. Εδώ όμως, κάτω από τον ελληνικό ουρανό, διακυβεύονταν πολύ πιο σημαντικά ζητήματα. Διότι επρόκειτο για την πρώτη τιτάνια μάχη μεταξύ Ανατολής και Δύσης, και στην περίπτωση που η έκβαση ήταν διαφορετική, ο πολιτισμός μας, σε όλες του τις εκφάνσεις, θα είχε αλλάξει ριζικά και ποιος τολμά να υποθέσει ότι η αλλαγή θα ήταν προς το καλύτερο;

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗΣ ΛΗΣΤΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1870 εκτυλίχθηκε μια πραγματική τραγωδία στο δρόμο που οδηγούσε από την Αθήνα στο Μαραθώνα, όταν Έλληνες ληστές επιτέθηκαν σε μια ομάδα εκδρομέων από την Αθήνα, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν μέλη ξένων διπλωματικών αποστολών στην Ελλάδα, και τους κράτησαν όμηρους για να ζητήσουν λύτρα. Ελευθέρωσαν τις γυναίκες και τα παιδιά, κι έστειλαν στην Αθήνα έναν από τους άντρες, το λόρδο Muncaster, που πέθανε μόλις πριν από δύο χρόνια, για να συγκεντρώσει το απαιτούμενο ποσό.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ

Όταν ο λόρδος Muncaster έφτασε στην πρωτεύουσα, και αφού είχαν ήδη γίνει δεκτοί οι όροι που είχαν θέσει οι ληστές, εκείνοι αποφάσισαν να αλλάξουν τους όρους προς όφελος τους. Υπό αυτές τις συνθήκες, κι αφού ο λόρδος Muncaster είχε συμβουλευτεί τον υπουργό του και άλλους φίλους, αποφάσισε ότι δεν δεσμευόταν από το λόγο της τιμής του να ξαναπαραδοθεί. Έμεινε λοιπόν στην Αθήνα. Εν τω μεταξύ οι διαπραγματεύσεις με τους ληστές συνεχίζονταν. Δυστυχώς, την ίδια ώρα Έλληνες στρατιώτες επιχείρησαν να περικυκλώσουν τους ληστές, οι οποίοι διέφυγαν και, όντας υπό καταδίωξη, έσφαξαν όλους τους αιχμαλώτους. Το σκάνδαλο πήρε διεθνείς διαστάσεις και ξένες δυνάμεις διαμαρτυρήθηκαν έντονα στην ελληνική κυβέρνηση. Τελικά πιάστηκαν μερικοί από τους ληστές. Αλλοι εκτελέστηκαν κι άλλοι φυλακίστηκαν για πολλά χρόνια. Το συνταρακτικό αυτό γεγονός λέγεται ότι έθεσε τέλος στις ληστρικές επιδρομές στην Ελλάδα.

ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΣΤΑΔΙΟ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ

Η διαδρομή που κάλυψε ο δρομέας από το Μαραθώνα, με την αγωνία να αναγγείλει στην Αθήνα τα καλά νέα της νίκης, βρίσκεται μεταξύ της Πάρνηθας και του Υμηττού και καλύπτει απόσταση 40 χιλιομέτρων. Το 1906 οι μαραθωνοδρόμοι των Ολυμπιακών Αγώνων κάλυψαν περίπου την ίδια απόσταση. Είναι γνωστό ότι ο αγγελιαφόρος των αρχαίων δεν σταμάτησε καθόλου το τρέξιμο πριν φτάσει στην Αγορά, όπου και ξεψύχησε καθώς έλεγε τη λέξη «Νενικήκα―μεν». Ο σύγχρονος αθλητής σταματάει μόλις φτάσει στο έξοχο στάδιο που σήμερα στέκει πάνω στα θεμέλια του αρχαίου.

ΑΓΡΟΤΕΣ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ

ΟΙ ΔΕΛΦΟΙ ΩΣ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Το στάδιο των Αθηνών κατασκευάστηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Λυκούργου και, όπως συμβαίνει και με άλλα στάδια αλλά και με όλα τα ελληνικά θέατρα, είναι σκαμμένο στην πλαγιά του λόφου. Αν κι αυτό σημαίνει τη μεταφορά τεράστιων ποσοτήτων χώματος, λύνει έως ένα βαθμό το πρόβλημα των τοίχων. Η δε ακουστική είναι συνήθως εκπληκτική. Η Αθήνα χρωστά το σημερινό της στάδιο στη γενναιοδωρία ενός εύπορου Έλληνα από την Αλεξάνδρεια. Ουσιαστικά πρόκειται για την ανακατασκευή του παλιού σταδίου, με το ίδιο ακριβώς μάρμαρο που σμιλεύτηκε για την ανέγερση των κλασικών αθηναϊκών μνημείων. Το στάδιο σχηματίζει μια έλλειψη. Στη δεξιά πλευρά, πολύ κοντά στο κέντρο, υπάρχουν τα καθίσματα που προορίζονται για τη βασιλική οικογένεια, τα μέλη της κυβέρνησης και τους ξένους πρέσβεις. Στην άκρη της ίδιας πλευράς, προς το πέταλο, βρίσκονται οι θέσεις των κριτών. Εκεί κοντά έχουν στηθεί και δύο αρχαίες ερμαϊκές στήλες που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές. Στο κοίλο του σταδίου χωράνε άνετα 60.000 άνθρωποι. Υπάρχει, όμως, μόνο μία έξοδος ― από το άνοιγμα της έλλειψης―, και ως προς αυτό διαφέρει από το σχήμα των δικών μας σταδίων. Όμως, αυτό που λείπει από πρακτικής πλευράς από το Παναθηναϊκό Στάδιο αντισταθμίζεται στο υπερδιπλάσιο από αισθητικής πλευράς, εφόσον δεν υπάρχουν αυτές οι ακαλαίσθητες είσοδοι που βλέπουμε στα σύγχρονα αμερικανικά στάδια. Επί Αδριανού οργάνωναν συχνά στο στάδιο θηριομαχίες, και πιστεύεται ότι η σήραγγα στο βράχο της αριστερής πλευράς, απέναντι από την είσοδο, χρησιμοποιούνταν για την είσοδο των ζώων στην αρένα. Το 1906 το τούνελ αυτό χρησιμοποιήθηκε από τους αθλητές.

ΠΑΝΔΟΧΕΙΟ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΤΡΙΠΟΛΗΣ―ΣΠΑΡΤΗΣ

Η Ελλάδα είναι ιδανική χώρα για πικνίκ. Στην Αθήνα λένε ότι «δεν υπάρχει ούτε μια μέρα του χρόνου που να μην έχει ηλιοφάνεια, έστω και για ένα λεπτό». Όπως και να 'χει, ο καλός καιρός για εκδρομές είναι γεγονός. Αν προσθέσουμε το γλυκό αεράκι, την ομορφιά του τοπίου αλλά και την πλούσια ιστορία του τόπου, δεν μένει και τίποτε άλλο για να επιθυμήσει κανείς. Το άλλο ευχάριστο που πολύ σύντομα παρατηρεί κανείς κάνοντας εκδρομές στην Αττική είναι η γλυκιά ηρεμία που επικρατεί ακόμη και σε απόσταση μιας ώρας με τα πόδια από την πρωτεύουσα. Έχω κάνει πολλές βόλτες στους λόφους για μια ολόκληρη ημέρα χωρίς να συναντήσω ούτε καν ένα βοσκό. Μία από τις πιο απολαυστικές εκδρομές που μπορεί να κάνει κανείς έξω από την Αθήνα είναι να πάει στο κάστρο της Φυλής, που είναι φωλιασμένο μέσα στην οροσειρά της Πάρνηθας και φρουρεί το πάλαι ποτέ σημαντικό πέρασμα, ειδικά προς τη Θήβα. Είναι γεγονός ότι υπήρχαν πολλά περάσματα προς την πεδιάδα της Βοιωτίας, αλλά το συγκεκριμένο μέσω Φυλής ήταν το πιο σημαντικό. Από δω πέρασε ο λόρδος Byron, με το φίλο του Hobhouse, και η θέα τον ενέπνευσε να γράψει το περίφημο «Πνεύμα της Ελευθερίας! Πάνω στο φρύδι της Φυλής». Ο τόπος αυτός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ταξιδιώτη, καθώς συνδέεται με τον Θρασύβουλο. Κατά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν οι Αθηναίοι είχαν ηττηθεί από τους Σπαρτιάτες και η φιλοσπαρτιατική τυραννία των Τριάκοντα είχε ήδη εγκαθιδρυθεί, ο Θρασύβουλος εγκαταστάθηκε εδώ με λίγους συντρόφους του, σταδιακά αύξησε τη δύναμη του και τελικά κατάφερε να απαλλάξει την Αθήνα από το μισητό ζυγό της ξενόφιλης ολιγαρχίας.

ΑΝΑΒΑΣΗ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Η ΜΟΝΗ ΔΑΦΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑ ΟΔΟ

ΝΕΑΡΟΣ ΝΕΡΟΥΛΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

ΟΡΕΙΝΟ ΜΟΝΠΑΤΙ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

Το ενδιαφέρον του φρουρίου αυτού έγκειται στο γεγονός ότι η πύλη του βρίσκεται σε σημείο τόσο καλά μελετημένο σε σχέση με τη γύρω περιοχή, ώστε να υποχρεώνει τους επιτιθέμενους να το πλησιάσουν με εκτεθειμένη τη δεξιά πλευρά τους. Κατά συνέπεια θα έπρεπε είτε να κρατάνε τις ασπίδες τους με το δεξί χέρι, ώστε να προστατεύεται ο δεξιός ώμος ― κάτι που σήμαινε ότι δεν θα μπορούσαν να πετάνε πέτρες ή ακόντια―, είτε να προχωρούν ακάλυπτοι στις βολές των πολιορκουμένων. Από αυτό το οχυρό φαίνεται ολόκληρη η Αττική, και ο μόνος τρόπος να το κρατήσει απόρθητο μια φρουρά για αρκετό καιρό ήταν να μπορέσει να ελέγχει όλη τη βορινή ορεινή περιοχή. Τα τεράστια τείχη του, χτισμένα με ευφυή τεχνική, διαθέτουν έναν κυκλικό πύργο και μερικούς τετράγωνους, οι οποίοι είναι μάλιστα πολύ καλά διατηρημένοι και περικλείουν μια μικρή οβάλ πλατφόρμα που σε τρεις πλευρές της καταλήγει σε απόκρημνες πλαγιές. Εκεί κοντά στο φρούριο υπάρχει και μια πηγή που υδροδοτούσε τη φρουρά.

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣ

Αν εξαιρέσουμε το γραφικό περιβάλλον, η ίδια η σπηλιά δεν παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Υπάρχει μια πηγή απ' όπου αναβλύζει παγωμένο γάργαρο νερό, και το μαλακό χώμα στα εσωτερικά τοιχώματα έχει πανέμορφα χρώματα, αρκεί να έχει κανείς την υπομονή να το σκάψει λίγο. Ο δρόμος της επιστροφής είναι μοναχικός και δύσκολος. Οδηγεί στη γραφική τοποθεσία όπου βρίσκεται η Μονή Κλειστών, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Από τον περίβολο, η θέα του φαραγγιού είναι μοναδική. Πίσω του υψώνεται ένας αγέρωχος βράχος ― ορατός ακόμα και από την Αθήνα ― που τον αποκαλούν Άρμα λόγω του σχήματος του. Τα ελληνικά μοναστήρια λειτουργούν και ως ξενώνες, προσφέροντας υποχρεωτικά φιλοξενία στους ταξιδιώτες. Οι Έλληνες μοναχοί είναι ευγενικοί και ευπροσήγοροι. Ο αυθορμητισμός της φιλοξενίας και της εγκάρδιας υποδοχής που σου επιφυλάσσουν είναι αδιαμφισβήτητος. Ο καφές της Μονής Κλειστών δεν ήταν και τόσο εύγευστος, το ψωμί ήταν συχνά άνοστο, αλλά η μαστίχα, αυτό το έξοχο ελληνικό ποτό, ήταν πάντοτε πρώτης ποιότητας. Όταν φύγαμε από το μοναστήρι, ο ηγούμενος μαζί με δύο δόκιμους μοναχούς περπάτησαν μαζί μας ως την αρχή του δρόμου που κατεβαίνει απότομα προς την κοιλάδα. Ένας από τους νεότερους μοναχούς μάς έφερε ένα μικρό μπουκέτο λουλούδια που έκοψε από την κοντινή πλαγιά. Καθώς σουρούπωνε, φτάσαμε στο χωριό Χασιά, απ' όπου είχαμε ξεκινήσει την ανάβαση μας. Βλέπαμε τα φώτα της Κηφισιάς να τρεμοπαίζουν στην απέναντι πλευρά της πεδιάδας. Τα τσοπανόσκυλα γάβγιζαν από μακριά και οι καμπάνες ηχούσαν καθώς τα αστέρια έκαναν την εμφάνιση τους στον ουρανό. 0 κόλπος και η πόλη της Ελευσίνας βρίσκονται περίπου 22 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Ακριβώς απέναντι φαίνεται η Σαλαμίνα, περιτριγυρισμένη από τα καταγάλανα νερά.

ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΟΔΟΥ

Η Ιερά Οδός, που ενώνει την Αθήνα με την Ελευσίνα, συναγωνίζεται σε ιστορικό ενδιαφέρον την Αππία Οδό. Ο φαρδύς δρόμος από την Αθήνα διασχίζει μια πεδιάδα πνιγμένη στη σκόνη που υδρεύεται ανεπαρκώς από τον Κηφισό, οι όχθες του οποίου περιβάλλονται σε ορισμένα σημεία από ελαιώνες. Κάποτε σύχναζαν οι φιλόσοφοι σ' αυτούς τους ελαιώνες, σήμερα όμως είναι γεμάτοι ανέμελα παιδιά και ερωτευμένα νεαρά ζευγάρια, που μπορεί και να έχουν αποκτήσει μια σοφία ανώτερη από κείνη των αρχαίων. Λένε ότι ο Tennyson αγαπούσε το νερό πιο πολύ από όλα τα στοιχεία της φύσης και ήταν διατεθειμένος να περπατήσει πολλά χιλιόμετρα για να δει μια πηγή να αναβλύζει. Σίγουρα η Αττική δεν προσφέρει πολλές τέτοιες εικόνες, αλλά μια βόλτα δίπλα στο ποτάμι μπορεί να σε ανταμείψει. Η αγάπη των αρχαίων φιλοσόφων και ποιητών για τα ποτάμια και τις πηγές οφείλεται, ως ένα βαθμό, σ' αυτή την έλλειψη νερού. Μετά το ποτάμι και τους ελαιώνες ο δρόμος αρχίζει να ανηφορίζει ελαφρά και οδηγεί στη Μονή Δαφνιού, που χτίστηκε το 12ο αιώνα στο σημείο όπου κάποτε υπήρχε ναός προς τιμήν του Απόλλωνα. Πίσω από το μοναστήρι και μακριά από το δρόμο βρίσκεται ένα δάσος κατάφυτο από πεύκα και έλατα, που προσφέρει υπέροχη σκιά. Εκεί ξαποστάσαμε για να φάμε κάτι ελαφρύ. Η Μονή Δαφνιού βρίσκεται στην καρδιά της Ιεράς Οδού. Στην άκρη του δρόμου φαίνεται, σε πολλά σημεία, ο αρχικός δρόμος που είχε ανοιχτεί μέσα από τους βράχους. Προς το τέλος του περάσματος, υπάρχουν τα ερείπια ενός ναού της Αφροδίτης με εσοχές για τα αναθήματα. Περάσαμε από κει και είδαμε ότι υπήρχαν λουλούδια μέσα σε δύο από τις εσοχές.

ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

Σε μια στροφή του δρόμου μάς αποκαλύφθηκε ολόκληρος ο κόλπος. Ένα ελαφρύ αεράκι φύσηξε και ήταν σαν να έφερε μαζί του τα υπέροχα χρώματα της θάλασσας. Ο ουρανός έμοιαζε με πίνακα ζωγραφικής, ενώ το χώμα ήταν τόσο σκούρο που θύμιζε καμένη γη. Μόλις φτάσαμε στη θάλασσα, σταματήσαμε για να βρέξουμε τα χέρια μας στο νερό. Θέλαμε να νιώσουμε κι εμείς προσκυνητές, ή έστω υποψήφιοι για μύηση στα Ελευσίνια Μυστήρια. Συνεχίσαμε αργά το περπάτημα γύρω από τον κόλπο, ως την πόλη. Διασχίσαμε το Θριάσιο Πεδίο, όπου, σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, ο άνθρωπος διδάχθηκε για πρώτη φορά την τέχνη της γεωργίας από τη θεά Δήμητρα. Σε απόσταση δύο ωρών από τη Φυλή, υπάρχει μία από τις πολλές σπηλιές που ήταν αφιερωμένες στον Πάνα. Το μονοπάτι διασχίζει μια απόκρημνη πλαγιά ανάμεσα σε ψηλά βράχια και ένα μικρό πευκοδάσος, για να καταλήξει σε ένα βαθύ φαράγγι. Από εκεί ξεκινάει το τραχύ μονοπάτι που κατά την αρχαιότητα οδηγούσε στον πυθμένα του φαραγγιού. Σε μερικά σημεία το έδαφος υποχωρεί, γεγονός που κάνει την κάθοδο ιδιαίτερα δύσκολη. Όταν πατήσεις στο βραχώδη πυθμένα της κοίτης, βλέπεις τη σπηλιά λίγο πιο πάνω στην απέναντι πλευρά. Με λίγη αναρρίχηση φτάνεις στο μικρό ίσιωμα ακριβώς μπροστά στην είσοδο της σπηλιάς.

ΣΤΟ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ

Αν εξαιρέσουμε το γραφικό περιβάλλον, η ίδια η σπηλιά δεν παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Υπάρχει μια πηγή απ' όπου αναβλύζει παγωμένο γάργαρο νερό, και το μαλακό χώμα στα εσωτερικά τοιχώματα έχει πανέμορφα χρώματα, αρκεί να έχει κανείς την υπομονή να το σκάψει λίγο. Ο δρόμος της επιστροφής είναι μοναχικός και δύσκολος. Οδηγεί στη γραφική τοποθεσία όπου βρίσκεται η Μονή Κλειστών, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Από τον περίβολο, η θέα του φαραγγιού είναι μοναδική. Πίσω του υψώνεται ένας αγέρωχος βράχος ― ορατός ακόμα και από την Αθήνα ― που τον αποκαλούν Άρμα λόγω του σχήματος του. Τα ελληνικά μοναστήρια λειτουργούν και ως ξενώνες, προσφέροντας υποχρεωτικά φιλοξενία στους ταξιδιώτες. Οι Έλληνες μοναχοί είναι ευγενικοί και ευπροσήγοροι. Ο αυθορμητισμός της φιλοξενίας και της εγκάρδιας υποδοχής που σου επιφυλάσσουν είναι αδιαμφισβήτητος. Ο καφές της Μονής Κλειστών δεν ήταν και τόσο εύγευστος, το ψωμί ήταν συχνά άνοστο, αλλά η μαστίχα, αυτό το έξοχο ελληνικό ποτό, ήταν πάντοτε πρώτης ποιότητας. Όταν φύγαμε από το μοναστήρι, ο ηγούμενος μαζί με δύο δόκιμους μοναχούς περπάτησαν μαζί μας ως την αρχή του δρόμου που κατεβαίνει απότομα προς την κοιλάδα. Ένας από τους νεότερους μοναχούς μάς έφερε ένα μικρό μπουκέτο λουλούδια που έκοψε από την κοντινή πλαγιά. Καθώς σουρούπωνε, φτάσαμε στο χωριό Χασιά, απ' όπου είχαμε ξεκινήσει την ανάβαση μας. Βλέπαμε τα φώτα της Κηφισιάς να τρεμοπαίζουν στην απέναντι πλευρά της πεδιάδας. Τα τσοπανόσκυλα γάβγιζαν από μακριά και οι καμπάνες ηχούσαν καθώς τα αστέρια έκαναν την εμφάνιση τους στον ουρανό. 0 κόλπος και η πόλη της Ελευσίνας βρίσκονται περίπου 22 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Ακριβώς απέναντι φαίνεται η Σαλαμίνα, περιτριγυρισμένη από τα καταγάλανα νερά.

ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΟΔΟΥ

Η Ιερά Οδός, που ενώνει την Αθήνα με την Ελευσίνα, συναγωνίζεται σε ιστορικό ενδιαφέρον την Αππία Οδό. Ο φαρδύς δρόμος από την Αθήνα διασχίζει μια πεδιάδα πνιγμένη στη σκόνη που υδρεύεται ανεπαρκώς από τον Κηφισό, οι όχθες του οποίου περιβάλλονται σε ορισμένα σημεία από ελαιώνες. Κάποτε σύχναζαν οι φιλόσοφοι σ' αυτούς τους ελαιώνες, σήμερα όμως είναι γεμάτοι ανέμελα παιδιά και ερωτευμένα νεαρά ζευγάρια, που μπορεί και να έχουν αποκτήσει μια σοφία ανώτερη από κείνη των αρχαίων. Λένε ότι ο Tennyson αγαπούσε το νερό πιο πολύ από όλα τα στοιχεία της φύσης και ήταν διατεθειμένος να περπατήσει πολλά χιλιόμετρα για να δει μια πηγή να αναβλύζει. Σίγουρα η Αττική δεν προσφέρει πολλές τέτοιες εικόνες, αλλά μια βόλτα δίπλα στο ποτάμι μπορεί να σε ανταμείψει. Η αγάπη των αρχαίων φιλοσόφων και ποιητών για τα ποτάμια και τις πηγές οφείλεται, ως ένα βαθμό, σ' αυτή την έλλειψη νερού. Μετά το ποτάμι και τους ελαιώνες ο δρόμος αρχίζει να ανηφορίζει ελαφρά και οδηγεί στη Μονή Δαφνιού, που χτίστηκε το 12ο αιώνα στο σημείο όπου κάποτε υπήρχε ναός προς τιμήν του Απόλλωνα. Πίσω από το μοναστήρι και μακριά από το δρόμο βρίσκεται ένα δάσος κατάφυτο από πεύκα και έλατα, που προσφέρει υπέροχη σκιά. Εκεί ξαποστάσαμε για να φάμε κάτι ελαφρύ. Η Μονή Δαφνιού βρίσκεται στην καρδιά της Ιεράς Οδού. Στην άκρη του δρόμου φαίνεται, σε πολλά σημεία, ο αρχικός δρόμος που είχε ανοιχτεί μέσα από τους βράχους. Προς το τέλος του περάσματος, υπάρχουν τα ερείπια ενός ναού της Αφροδίτης με εσοχές για τα αναθήματα. Περάσαμε από κει και είδαμε ότι υπήρχαν λουλούδια μέσα σε δύο από τις εσοχές.

ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

Σε μια στροφή του δρόμου μάς αποκαλύφθηκε ολόκληρος ο κόλπος. Ένα ελαφρύ αεράκι φύσηξε και ήταν σαν να έφερε μαζί του τα υπέροχα χρώματα της θάλασσας. Ο ουρανός έμοιαζε με πίνακα ζωγραφικής, ενώ το χώμα ήταν τόσο σκούρο που θύμιζε καμένη γη. Μόλις φτάσαμε στη θάλασσα, σταματήσαμε για να βρέξουμε τα χέρια μας στο νερό. Θέλαμε να νιώσουμε κι εμείς προσκυνητές, ή έστω υποψήφιοι για μύηση στα Ελευσίνια Μυστήρια. Συνεχίσαμε αργά το περπάτημα γύρω από τον κόλπο, ως την πόλη. Διασχίσαμε το Θριάσιο Πεδίο, όπου, σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, ο άνθρωπος διδάχθηκε για πρώτη φορά την τέχνη της γεωργίας από τη θεά Δήμητρα.

ΠΑΠΑΔΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥΣ

Η Ελευσίνα ήταν άλλωστε και ο τόπος της μεγαλόπρεπης λατρείας προς τιμήν της ευεργέτιδας θεάς. Δύο φορές το χρόνο γιόρταζαν τη μνήμη του ανεκτίμητου δώρου που πρόσφερε στους ανθρώπους. Οι εποχές αυτές συνέπιπταν περίπου με το σημερινό Φεβρουάριο και Σεπτέμβριο, την αναγέννηση και το θάνατο της φύσης δηλαδή. Μέρος των εορτασμών ήταν μια πομπή με δάδες που ξεκινούσε από την Αθήνα και προχωρούσε κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Μόλις έφτανε στο ναό, ξεκινούσαν οι επίσημες τελετές. Η φύση αυτών των Μυστηρίων έχει παιδέψει επί χρόνια τους μελετητές και τους αρχαιολόγους, οι οποίοι έχουν πλέον πειστεί ότι δεν θα μάθουμε ποτέ περισσότερα στοιχεία. Ωστόσο, ένας από τους γνωστούς μύστες, ο Κικέρωνας, έχει γράψει ότι τα Μυστήρια δίδασκαν «όχι μόνο να ζούμε ευτυχισμένα, αλλά και να πεθαίνουμε διατηρώντας την ελπίδα». Ελάχιστα τμήματα στέκονται όρθια από το αρχαίο οικοδόμημα που χαιρέτιζε τον ήλιο κάθε πρωί μέχρις ότου έφτασε εδώ η μανία των Γότθων, οι οποίοι, υπό τις διαταγές του Αλάριχου, έσπειραν στο διάβα τους την καταστροφή σ' ολόκληρη την Ελευσίνα. Περάσαμε από τα Προπύλαια, που σήμερα δεν σώζονται ― υπάρχουν μόνο οι βάσεις από ορισμένες κολόνες. Τα ερείπια γύρω μας ήταν προφανώς τα απομεινάρια μιας αψίδας αφιερωμένης στον Αδριανό. Αφού προχωρήσαμε λίγο, μπορέσαμε να αντιληφθούμε τη μεγαλοπρέπεια του αρχαίου κτίσματος. Στο σημείο που στεκόμαστε βρισκόταν κάποτε ο μεγάλος Ναός των Μυστηρίων.

Η ΒΡΥΣΗ ΕΝΟΣ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΠΟΥ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Έπρεπε να περάσεις από τον πρόναο για να μπεις στον κυρίως ναό, που εν μέρει ήταν χτισμένος στο στέρεο βράχο της ακρόπολης. Η Ελευσίνα, όμως, είναι τόπος μελαγχολικός, και με ανακούφιση αντικρίσαμε ξανά τη γαλήνια ομορφιά της θάλασσας προς τη Σαλαμίνα όταν γυρίσαμε πίσω στην ακτή.

ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ

Σιδηρόδρομος και Θερμοπύλες! Δύο λέξεις τόσο αταίριαστες. Αν όμως θελήσει κανείς να επισκεφθεί τον ιερό αυτό τόπο, πρέπει να φύγει από την Αθήνα με το τρένο ή αλλιώς να περάσει μέρες στους άθλιους δρόμους, υπομένοντας τις ανυπόφορες συνθήκες των ελληνικών εξοχικών πανδοχείων ― που προσφέρουν υπέροχη θέα ίσως για να αντισταθμίζουν την ενόχληση που προκαλούν τα ζωύφια από τα οποία βρίθουν. Ο σιδηρόδρομος κατευθύνεται βορειοδυτικά, διασχίζοντας το λεκανοπέδιο της Αττικής, και την πεδιάδα της Βοιωτίας, για ν'ανέβει κατόπιν στους βραχότοπους της Φωκίδας και της Δωρίδας. Αφότου ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική σύνδεση με τη Λαμία, η πιο συνετή κίνηση είναι να κατέβει εκεί ο ταξιδιώτης και να πάει με άλογο στο πεδίο της Μάχης των Θερμοπυλών. Οι Θερμοπύλες, όπως δηλώνει και το όνομα τους, ονομάστηκαν έτσι λόγω των θερμών πηγών που βρίσκονται στους πρόποδες του βουνού. Το νερό τους είναι σχετικά διάφανο, αλλά καθώς ρέει μέσα από τον κάμπο προς τη θάλασσα αποκτά καταπληκτικό, έξοχο πρασινογάλαζο χρώμα, που παίρνει την απόχρωση του λάπις λάζουλι όταν ο ήλιος το φωτίζει από συγκεκριμένη γωνία. Σήμερα ο κάμπος έχει μέχρι και πέντε χιλιόμετρα πλάτος σε ορισμένα σημεία και καλύπτεται από χαμηλούς θάμνους. Η τοπογραφία της περιοχής πρέπει να έχει αλλάξει πολύ, διότι το στενό που υπερασπίστηκε ο Λεωνίδας με τους άνδρες του είχε πλάτος λιγότερο από 60 μέτρα ― από τη μια υπήρχε το φυσικό τείχος που δημιουργούσαν τα βράχια κι από την άλλη η θάλασσα. Ατενίζοντας αυτό το τοπίο δεν μπορείς παρά να φιλοσοφήσεις λίγο, αναλογιζόμενος ότι η ατρόμητη στάση και το κουράγιο απέναντι στο βέβαιο θάνατο πρόσφερε στους Έλληνες την αιώνια ηθική υπεροχή απέναντι στον εχθρό. Ο Ηρόδοτος μας διηγείται ότι κάποτε «το όνομα και μόνο του Μήδου έσπερνε τον τρόμο στους Έλληνες».

ΤΑ ΠΟΛΥΘΡΥΛΗΤΑ ΥΨΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ

ΤΑ ΙΧΝΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Εάν ανατρέξει κανείς στα ελληνικά χρονικά, συνειδητοποιεί με μια δόση λύπης ότι δεν θα βρει εύκολα πολλά αντίστοιχα παραδείγματα γενναιότητας, δικαιοσύνης και ηθικής αρετής, όσα τουλάχιστον υπάρχουν στους Ρωμαίους ― όπως ο Ρήγουλος, που επέμενε να συνεχιστεί ο πόλεμος παρά το γεγονός ότι αυτό σήμαινε και το δικό του θάνατο, ο Βρούτος, που οδήγησε το γιο του στο δήμιο, η Λουκρητία, που προτίμησε το θάνατο από την ατίμωση, ή ο Βιργίνιος, που σκότωσε την κόρη του για να παραμείνει άσπιλη. Εντούτοις, μια Σπαρτιάτισσα μάνα ― εκείνη που έφερε στον κόσμο τον Παυσανία ― όπως και ο Λεωνίδας των Θερμοπυλών μπορούν να σταθούν επάξια δίπλα σε αυτούς τους ένδοξους Ρωμαίους. Ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει το ότι ο πραγματικός νικητής στις Θερμοπύλες ήταν ο Λεωνίδας και όχι ο Ξέρξης; Λένε ότι στη Σπάρτη απαγορεύτηκαν τα αγωνίσματα στα οποία ο ηττημένος θα έπρεπε να ανακοινώσει ο ίδιος την ήττα του, διότι αποδείχτηκε ότι πολλοί νέοι προτιμούσαν να θυσιάσουν τη ζωή τους παρά να ομολογήσουν κάτι τέτοιο.

ΤΟ ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΟ ΚΑΛΛΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΝΙΟΥ

Νομίζω ότι, αν έπρεπε να κατονομάσω το πιο όμορφο μέρος της Ελλάδας, εκείνο που συνδυάζει περισσότερο την ομορφιά και την απεραντοσύνη της θέας με τη μακραίωνη ιστορία, θα μνημόνευα το Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Ένας μεγάλος συγγραφέας παρατήρησε κάποτε ότι, ασχέτως του ποια ήταν η γνώμη του για κάτι, ένιωθε πολύ καλύτερα όταν ήξερε ότι τη μοιράζεται με κάποιον άλλο. Πρέπει να παραδεχτώ ότι η ικανοποίηση μου ήταν πολύ μεγάλη όταν θυμήθηκα εδώ τα λόγια του λόρδου Byron, που είπε ότι «σε ολόκληρη την Αττική, εάν εξαιρέσουμε την ίδια την Αθήνα και το Μαραθώνα, δεν υπάρχει πιο ενδιαφέρον τοπίο.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΖΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

ΦΑΛΗΡΟ - ΤΟ ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΟ ΘΕΡΕΤΡΟ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΧΑΓΙΑΤΙ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ

ΔΡΟΜΟΣ ΣΤΟ ΟΡΕΙΝΟ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

Για τον αρχαιοδίφη και τον καλλιτέχνη αποτελεί αστείρευτη πηγή παρατήρησης και εικαστικής έμπνευσης. Για το φιλόσοφο δεν μπορεί παρά να είναι ευπρόσδεκτο το σκηνικό όπου υποτίθεται ότι διαδραματίστηκαν ορισμένοι από τους πλατωνικούς διάλογους». Αυτό το εκπληκτικής ομορφιάς μέρος βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου που ανήκει στο σημερινό Νομό Αττικής. Πρόκειται για ένα βραχώδες ακρωτήριο που υψώνεται στα 60 μ. από τη θάλασσα. Ο τόπος αυτός φαίνεται ότι ήταν ιερός ήδη από την αρχαιότητα, όπως αναφέρει ο Όμηρος και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς. Η ομορφιά του έχει υμνηθεί τα νεότερα χρόνια από τον Byron, τον Chateaubriand και τον De Heredia. Ποιος δεν θυμάται το στίχο «Βάλε με στο Σούνιο, στο μαρμάρινο γκρεμό»; Ωστόσο λιγότερο γνωστό είναι το έξοχο σονέτο του De Heredia που αρχίζει ως εξής: «Ο ναός κείτεται σε ερείπια ψηλά στο ακρωτήρι». Τα ερείπια που στεφανώνουν σήμερα τον γκρεμό ανήκουν στο ναό που χτίστηκε κατά τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. Σώζονται δεκατρείς τεράστιες κολόνες, σε μία από τις οποίες σκάλισε ο Byron το όνομα του, που φαίνεται ακόμη και σήμερα. Η χειρονομία αυτή ακούγεται σήμερα πολύ πεζή και ανάξια του ποιητή. Ας θυμηθούμε όμως ότι ο Chateaubriand, που δεν κατάφερε να φτάσει ως την Πυραμίδα του Χέοπα επειδή τον εμπόδισε η παλίρροια, αναφέρει ότι έστειλε ένα φίλο του να σκαλίσει πάνω της το όνομα του, «σύμφωνα με το έθιμο», με την πρώτη ευκαιρία που θα του δινόταν, και καταλήγει με ύφος σχεδόν απολογητικό ότι κανείς δεν πρέπει να αμελεί τα μικρά καθήκοντα του ταπεινού ταξιδιώτη, ρωτώντας: «Εμείς δεν ευφραινόμαστε όταν διαβάζουμε πάνω στα απομεινάρια του αγάλματος του Μέμνονα τα ονόματα των Ρωμαίων που είχαν ακούσει τον αναστεναγμό του το χάραμα;».

ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΒΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΓΕΛΑΔΕΣ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟΔΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ

Προφανώς και οι δύο συγγραφείς ακολούθησαν τη συνήθεια που ίσχυε πριν από έναν αιώνα ― την εποχή που δεν υπήρχε ακόμα το έθιμο του βιβλίου επισκεπτών, όπου συσσωρεύονται όλες οι κοινοτοπίες που κατεβάζει ο νους του ταξιδιώτη.

ΤΟ ΕΚΘΑΜΒΩΤΙΚΟ ΛΕΥΚΟ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΤΟΥ ΣΟΥΝΙΟΥ

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τα μάρμαρα του ναού, που εξορύχθηκαν από ένα λατομείο εκεί κοντά, διατηρούν σήμερα, ύστερα από είκοσι πέντε αιώνες μέσα στη θαλασσινή αύρα, την εκθαμβωτική τους λευκότητα. Τα μάρμαρα του Παρθενώνα έχουν πάρει με το χρόνο μια έξοχη χρυσοκάστανη απόχρωση, αλλά έχουν αντισταθεί πιο σθεναρά στη φθορά του χρόνου. Ατενίσαμε τα γαλανά νερά προς τη μεριά των Κυκλάδων. Νοτιοανατολικά, στο βάθος, εκτείνεται η Εύβοια, ενώ η Άνδρος και η Τήνος φάνταζαν σαν στολίδια μέσα στο πέλαγος. Ήταν μια ωραία μέρα, δροσερή και με καθαρό ορίζοντα. Η Μήλος φαινόταν αχνά κάτω στο νότο. Εκεί βρέθηκε το 1820 το πασίγνωστο άγαλμα της Αφροδίτης, που μεταφέρθηκε στη Γαλλία από ένα Γάλλο διπλωμάτη. Ξάφνου, εκεί που απολαμβάναμε τη θέα, το δροσερό αεράκι δυνάμωσε κι ο ουρανός γέμισε από βαριά μαύρα σύννεφα προμηνύοντας βροχή. Τα ψαροκάικα άρχισαν να επιστρέφουν βιαστικά στην ακτή, σαν τα πουλιά που γυρίζουν στη φωλιά τους. Καθώς πλησίαζαν, ο αέρας δυνάμωνε κι εκείνα άρχισαν να μαζεύουν τα πανιά τους σαν τεράστιοι γλάροι πληγωμένοι στο φτερό. Στο Σούνιο ζει ένας άντρας ηλικιωμένος που εκτελεί χρέη φύλακα αρχαιοτήτων. Επισκεφθήκαμε τον κηπάκο του, που κατέβαινε σε πεζούλες ως τη θάλασσα. Κάποιος απήγγειλε δυνατά τον «Εγκαταλελειμμένο κήπο» του Swinburne, και το ποίημα ήχησε με πρωτόγνωρη αρμονία, μέσα στην απεραντοσύνη της θάλασσας και του ουρανού.

ΣΤΙΣ ΑΚΤΕΣ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ

Από το Σούνιο ως την Αθήνα υπάρχει ένα μονοπάτι που ακολουθεί την ακτογραμμή ― γεγονός που μας υποχρέωσε να περάσουμε μια ομολογουμένως υπέροχη νύχτα κάτω από τον αττικό ουρανό. Κατά μήκος της ακτής συναντάς διαρκώς μικρούς κόλπους και αγκάλες με διάφανα νερά, τοπία ξεχωριστής ομορφιάς, όπου η θάλασσα συνδυάζεται με τους λόφους ή γαλήνια δάση φτάνουν μέχρι το κύμα. Στη μέση σχεδόν της διαδρομής, κοντά στη Βάρη, βρίσκεται μια σπηλιά αφιερωμένη στον Πάνα και στις Νύμφες, την οποία είχε επισκεφθεί ο Παυσανίας. Ανάμεσα στη Βάρη και στην Αθήνα υπάρχουν πολλοί τύμβοι που η λαϊκή παράδοση λέει ότι ανήκουν σε παλιούς βασιλιάδες. Ωστόσο, ένας αρχαιολόγος που έχει κάνει ανασκαφές σε πολλούς από αυτούς με διαβεβαίωσε ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Φτάσαμε σε ένα ακρωτήριο απ' όπου φαινόταν ολόκληρη η Αθήνα και στην κορυφή του δέσποζε το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Κοσμά. Πρόκειται για ένα από τα αγαπημένα μέρη των Αθηναίων εκδρομέων. Τα νερά του Σαρωνικού παιχνιδίζουν με τη στεριά κι ένας κόλπος εκεί κοντά προσελκύει πολλούς λουσμένους. Από το σημείο αυτό φεύγουν συνήθως ψαρόβαρκες, που κάνουν το ταξίδι της επιστροφής.

ΜΕΡΗ ΑΠΑΤΗΤΑ ΑΚΟΜΗ ΑΠ' ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ

Το ταξίδι από την Αθήνα στην Κόρινθο διαρκεί τρεις ώρες με το αυτοκίνητο. Ο δρόμος ακολουθεί την Ιερά Οδό προς την Ελευσίνα κι από το σημείο αυτό η διαδρομή είναι συνεχώς παραθαλάσσια. Δεν είναι εύκολο να αντισταθεί κανείς στη γοητεία του ελληνικού τοπίου, και ειδικά στην περιοχή αυτή η ομορφιά σε κάνει να σαστίζεις. Δεξιά μας υψώνονται βουνά, ενώ σε πολλά σημεία ο δρόμος μοιάζει να αιωρείται στην άκρη του γκρεμού• τη μια κατηφορίζει απότομα, λες και θέλει να βουτήξει στα νερά του κόλπου, την άλλη γίνεται ανηφορικός. Πευκοδάση και θάμνοι αγκαλιάζουν τους λόφους, η βλάστηση όμως δεν είναι τόσο πυκνή ώστε να αλλοιώνει το τέλειο περίγραμμα του τοπίου. Κοιτάζαμε προς τη θάλασσα, που χόρευε κάτω από τον ήλιο κατάστικτη ατιό τα μικρά ψαροκάικα, και το μάτι μας έφτανε πολλά χιλιόμετρα μακριά. Σε οποιαδήποτε άλλη χώρα μια τέτοια περιοχή θα ήταν γεμάτη ξενοδοχεία κι ενοικιαζόμενα δωμάτια• θα υπήρχαν πιθανότατα κι ένα καζίνο, γήπεδα γκολφ και τένις.

ΕΛΑΙΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ

Ας με συγχωρέσει ο Απόλλωνας που κάνω γνωστά, έστω και σε αυτό τον απειροελάχιστο βαθμό, τα ακαταμάχητα κάλλη αυτού του τόπου, που πρέπει να ήταν από τα αγαπημένα του λημέρια, ενός τόπου προσφιλούς επίσης στον Πάνα και στις Νύμφες. Από τη μια πιστεύω ότι αυτά τα κάλλη αξίζει να γίνουν γνωστά στους εκλεκτούς, από την άλλη τρέμω στη σκέψη ότι στα χρόνια που έρχονται αυτή η ομορφιά, η άγνωστη σήμερα στο μέσο ταξιδιώτη, μπορεί να βεβηλωθεί. Από την πλευρά μου, μπορώ μόνο να ελπίζω ότι θα παραμείνει άθικτη• είναι, θαρρώ, μια ομορφιά σπαρακτική και πολύ μοναχική για να παραδοθεί στα χέρια των τουριστών. Μετά την Ελευσίνα, η πρώτη μεγάλη πόλη είναι τα Μέγαρα. Οι Μεγαρίτισσες έχουν τη φήμη πως είναι πολύ όμορφες, αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι, αν και έχουν ωραία μάτια, οι χοντροί αστράγαλοι τους μάλλον δεν θα ενέπνεαν ποτέ ζωγράφο ή γλύπτη.

ΣΤΟ ΛΗΜΕΡΙ ΤΟΥ ΥΠΟΥΛΟΥ ΣΚΙΡΩΝΑ

Κοντά στα Μέγαρα υπάρχουν σημεία με εκπληκτική θέα προς τη θάλασσα και προς τα βουνά της Πελοποννήσου. Ανεβήκαμε σιγά σιγά και τελικά φτάσαμε δίπλα στη σχεδόν κάθετη πλευρά ενός άσπρου βράχου. Ο δρόμος σ' αυτό το σημείο υποστηρίζεται από αντηρίδες, που χρονολογούνται από τους κλασικούς χρόνους. Στα βράχια που βρίσκονταν ακριβώς αποπάνω μας είχε κατά την αρχαιότητα το λημέρι του ο διαβόητος ληστής Σκίρωνας. Ένα από τα αγαπημένα του κόλπα ήταν, αφού λήστευε ένα διαβάτη, να τον υποχρεώνει να του πλύνει τα πόδια και, καθώς ο δύσμοιρος υπάκουε, ο Σκίρωνας τον έσπρωχνε από τον γκρεμό στη θάλασσα. Το εκδικητικό μυαλό μας χαίρεται στη σκέψη ότι ο ληστής σκοτώθηκε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο από τα χέρια του Θησέα. Λίγα χιλιόμετρα πριν φτάσουμε στην Κόρινθο, ο δρόμος περνάει από τη διώρυγα ― που φαντάζει σαν να έχει κοπεί η γη από μια σπάθα. Οι εκσκαφές διήρκεσαν από το 1881 ως το 1893 κι έτσι ενώθηκαν ο Κορινθιακός με το Σαρωνικό, γεγονός που συντόμεψε το ταξίδι από την Αδριατική στον Πειραιά κατά 200 μίλια τουλάχιστον. Η ιδέα δεν ήταν όμως καθόλου καινούργια, μια και είχε απασχολήσει σοβαρά τον Καίσάρα, το Νέρωνα και τον Αδριανό.

Η ΘΑΝΑΣΙΜΗ ΣΑΓΗΝΗ ΤΗΣ ΛΑΜΙΑΣ

Σε μικρή απόσταση από την ανατολική πλευρά της Διώρυγας της Κορίνθου βρίσκεται ο Όρμος των Κεχρεών, που κατά την αρχαιότητα ήταν το λιμάνι της Κορίνθου προς το Σαρωνικό. Στο δρόμο που ενώνει τις δύο πόλεις, η Λάμια, μια από τις πρώτες «γοησσες» της ιστορίας, συνάντησε τον άτυχο νέο από την Κόρινθο, τον Λυκία, και τον κατασπάραξε. Όχι μακριά από τη γέφυρα θα πρέπει να βρίσκονται τα απομεινάρια του Δίολκου, ενός δρόμου διαμέσου του οποίου, κατά την αρχαιότητα, πλοιάρια και εμπορεύματα μεταφέρονταν πάνω σε τροχοφόρα οχήματα από τη μια πλευρά του ισθμού στην άλλη. Τα Ίσθμια, αγώνες που οργανώνονταν εδώ κάθε δύο χρόνια, ήταν πολύ δημοφιλή μεταξύ των Αθηναίων και η θέσπιση τους αποδίδεται στον Θησέα. Αλλα δύο ιστορικά γεγονότα συνδέονται με το μέρος αυτό. Ο Μέγας Αλέξανδρος, πριν ξεκινήσει την εκστρατεία του στην Περσία, ήρθε εδώ το 336 π.Χ. προκειμένου να ανακηρυχτεί ηγέτης όλων των Ελλήνων. Ύστερα από έναν αιώνα, ένας Ρωμαίος ύπατος ανακοίνωσε στους συγκεντρωμένους Έλληνες ότι η αυτοκρατορική Ρώμη τους παραχωρούσε το δικαίωμα της ανεξαρτησίας. Διασχίσαμε τη διώρυγα και σε λίγο είχαμε μπει στη νέα Κόρινθο, μια μοντέρνα πόλη 5.000 κατοίκων περίπου, που ανοικοδομήθηκε πριν από σχεδόν εβδομήντα χρόνια, ύστερα από την ολική καταστροφή που υπέστη η παλιά πόλη από σεισμό. Εδώ στο τοπίο δεσπόζει επί χιλιόμετρα ένα βουνό με κωνικό σχήμα που είναι γνωστό ως Ακροκόρινθος. Την κορφή του στεφανώνουν μεσαιωνικά φρούρια, έργα μηχανικών του στρατού στην υπηρεσία των Ενετών και των Τούρκων, που αντιπροσωπεύουν τις τελευταίες εξελίξεις της οχυρωματικής τέχνης κατά την εποχή εκείνη: πρανές, προμεσοτοίχισμα, μεταπύργιο, επένδυση με λιθοδομή, κρημνός και αντίκρημνος, σφηνοειδές οχύρωμα. Η απόρθητη αυτή κορφή, ύψους 575 μέτρων, ήταν από πολύ παλιά τόπος ιερός και σημαντικός. Εδώ έστεκε ένας ναός της Αφροδίτης, ελάχιστα τμήματα του οποίου σώζονται σήμερα. Στην κορυφή υπάρχει και η πηγή Πειρήνη, που ο μύθος τη θέλει να αναβλύζει μετά από ένα χτύπημα της οπλής του Πήγασου. Μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την είσοδο στο φρούριο σε κανέναν, γι' αυτό και γνωρίζουμε ελάχιστα στοιχεία για την ιστορία του. Η θέα που προσφέρει το ύψωμα τούτο είναι από τις ομορφότερες στην Ελλάδα. Προς το νότο, ατενίζουμε τις κοιλάδες και τους λόφους της Αργολίδας• προς το 6ορρά, την πόλη που απλώνεται αποκάτω μας γύρω από τον ολόλαμπρο Κορινθιακό κόλπο• κι ακόμα πιο βόρεια, ξεπροβάλλει σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια ο Παρνασσός, επιβλητικός και χιονισμένος ακόμα κι όταν η άνοιξη έχει μπει για τα καλά―ανατολικά βρίσκεται το λεκανοπέδιο της Αττικής, ενώ δυτικά δεσπόζουν τα εντυπωσιακά βουνά της Αρκαδίας. Την άνοιξη και το φθινόπωρο, η θέα προς την εύφορη πεδιάδα είναι μαγευτική. Αντικρίζοντας τη δεν μπορείς παρά να σκεφτείς ότι αυτή τη θέα είχε κατά νου ο Απόστολος Παύλος ― που είχε αναμφισβήτητα επισκεφθεί την κορυφή αυτή―όταν έγραφε την Προς Κορινθίους Επιστολή του, αντλώντας από δω τον παραλληλισμό των αγρών των γεμάτων ώριμους καρπούς με την αθανασία της ψυχής. Για τους Αμερικανούς, η Κόρινθος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς εδώ, στην περιοχή της αρχαίας Κορίνθου, έχει διαπρέψει η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Οι κάτοικοι της κοινότητας της Αρχαίας Κορίνθου έχουν κάθε λόγο να ευγνωμονούν την Αμερικανική Σχολή και τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό, διότι σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές επέφεραν σημαντικές βελτιώσεις στο δίκτυο ύδρευσης της πόλης, με αρκετά υψηλό κόστος.

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

Από τον Πειραιά υπάρχουν τακτικά δρομολόγια με μικρά ατμόπλοια προς την Ιτέα, το λιμάνι των Δελφών. Το ταξίδι διαρκεί περίπου οκτώ ώρες. Από το λιμάνι μπορεί κανείς να πάει στον αρχαιολογικό χώρο με άλογο, άμαξα ή ακόμα και με τα πόδια. Από τους Δελφούς, παίρνοντας το δρόμο που σκαρφαλώνει τον Παρνασσό, φτάνει με άλογο ή αυτοκίνητο ως ένα σταθμό του σιδηροδρόμου που ενώνει την Αθήνα με το βορρά, απ' όπου το ταξίδι της επιστροφής προς την πρωτεύουσα διαρκεί λίγες μόνο ώρες. Ξεκινήσαμε από τον Πειραιά νωρίς ένα πρωινό του Μαΐου. Η ατμόσφαιρα ήταν αρκετά δροσερή, κι έτσι όλοι ανακουφιστήκαμε μόλις ο ήλιος άρχισε να μας ζεσταίνει. Περάσαμε ανάμεσα από τη Σαλαμίνα και την Αίγινα, βάζοντας πλώρη κατευθείαν προς τη Διώρυγα της Κορίνθου. Αριστερά μας βρισκόταν μια συστάδα νησιών (οι Πέλοπος Νησίδαι κατά τους αρχαίους), ενώ λίγο πιο πέρα φαίνονταν ήδη τα βουνά της Αργολίδας. Δεξιά μας απλωνόταν η ακτή στην οποία αναφερθήκαμε περιγράφοντας το ταξίδι μας στην Κόρινθο. Μπορέσαμε να μπούμε σχεδόν αμέσως στη διώρυγα, και μας πήρε περίπου είκοσι λεπτά για να διασχίσουμε τα τέσσερα μίλια της. Μόλις φτάσαμε στον Κορινθιακό, προχωρήσαμε έχοντας στην αριστερή πλευρά τις εύφορες ακτές της Αχαΐας, όπου στο βάθος πρόβαλλε μια σειρά από κορυφογραμμές, ενώ δεξιά μας βλέπαμε ολόκληρη τη μέρα την οροσειρά με τις κορυφές του Ελικώνα και του Παρνασσού. Η μέρα κύλησε όπως όλες οι αντίστοιχες μέρες: κάθε λίγο και λιγάκι αντικρίζαμε θαμπωμένοι μια καινούργια ομορφιά του τοπίου ή κάποιο αξιοθέατο. Ο ήλιος έδυε πίσω από τους λόφους όταν το σκάφος μας άρχισε να μπαίνει στον κόλπο της Ιτέας, ενώ τα φώτα τρεμόπαιζαν στα βράχια πάνω από τη μικρή πόλη.

ΕΝΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ

Αποβιβαστήκαμε και πήγαμε σε ένα από τα καφενεία που υπάρχουν κατά μήκος της παραλίας. Σε λίγα μόνο λεπτά μάς είχε περιτριγυρίσει ένα πλήθος περίεργων αλλά πολύ φιλικών ανθρώπων, μεταξύ των οποίων πολλοί που είχαν πάει στην Αμερική ή είχαν φίλους εκεί. Με τη βοήθεια τους κλείσαμε γρήγορα μια καλή συμφωνία με έναν αμαξά, φορτώσαμε τα πράγματα μας και ξεκινήσαμε για το Μαντείο. Το σκοτάδι πύκνωνε καθώς διασχίζαμε ελαιώνες και αμπέλια. Ύστερα από μία ώρα ο δρόμος άρχισε να ανηφορίζει απότομα, και εδώ μας πρότειναν να κόψουμε δρόμο μέσα από την πλαγιά, ώστε να φτάσουμε πριν από την καρότσα με τα πράγματα μας. Πράγματι, ξεκινήσαμε με οδηγό ένα αγόρι. Το σκοτάδι ήταν πίσσα πια. Μερικά φώτα μόνο ξεπρόβαλλαν από τα δέντρα. Το χώμα μύριζε έντονα και από ένα μακρινό μαντρί ακούγαμε πού και πού βελάσματα. Πότε πότε γάβγιζε κανένα τσοπανόσκυλο και του απαντούσαν άλλα σκυλιά που βρίσκονταν στους αντικρινούς λόφους. Καθώς πλησιάζαμε στην κορυφή ενός λόφου, ακούστηκε από ένα κοντινό κτίσμα ένας παράξενος ρυθμικός θόρυβος που συνοδευόταν από τον ήχο γρήγορων βημάτων. Δεν αντιστάθηκα στην περιέργεια μου και πλησίασα για να ρίξω μια ματιά από το παράθυρο.

ΒΟΣΚΟΣ ΜΕ ΤΟ ΚΟΠΑΔΙ ΤΟΥ ΣΕ ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Μέσα σε ένα χώρο που παλιά θα ήταν σάλα πανδοχείου είδα είκοσι περίπου άντρες, χωρικούς αν κρίνω από το ντύσιμο τους, να χορεύουν σε έναν περίεργο ρυθμό. Κρατούσαν τα χέρια σχηματίζοντας μια μεγάλη γραμμή, και ο επικεφαλής έκανε μερικά βήματα μπροστά και δύο πίσω, ανεμίζοντας στο ελεύθερο χέρι του ένα μαντίλι. Αραιά και πού έβγαζε μια δυνατή κραυγή που μπορεί και να ήταν χορευτική οδηγία. Μετά από ένα νεύμα, παραχωρούσε τη θέση του στον αμέσως επόμενο, και ο μονότονος ρυθμός συνεχιζόταν. Η μουσική ερχόταν από ένα είδος τύμπανου και από μια φλογέρα, αλλά δυνάμωνε με τα παλαμάκια που χτυπούσαν μερικοί γηραιότεροι που κάθονταν έξω από τον κύκλο των χορευτών. Μου είπαν ότι αυτό είχε ήδη κρατήσει για ώρες και θα συνέχιζε όλη νύχτα. Η σοβαρότητα με την οποία διαδραματιζόταν ήταν πραγματικά εντυπωσιακή. Αφήσαμε τους χορευτές και συνεχίσαμε στο χωματόδρομο. Σύντομα φτάσαμε στο Ξενοδοχείο του Πύθιου Απόλλωνα, που ξεχώριζε πολύ από τα περισσότερα ξενοδοχεία εκτός Αθηνών, μια και ήταν καθαρό, συμμαζεμένο και απλό. Διέθετε μάλιστα και καταπληκτικό μάγειρα. Πήγαμε για ύπνο αμέσως μετά το δείπνο, γιατί οι εξερευνήσεις μας απαιτούσαν πολύ πρωινό εγερτήριο. Ήμουν σίγουρος ότι θα πέσω σε βαθύ ύπνο, αλλά η Πυθία, που προφανώς δυσανασχετούσε όποτε οι σύγχρονοι άνθρωποι ήθελαν να καταπατήσουν τα άδυτα της, μου έστειλε μερικά όνειρα που θα στοίχειωναν τον ύπνο μου. Ξύπνησα αργά το πρωί από το φως του ήλιου που είχε πλημμυρίσει το δωμάτιο μου. Οι Δελφοί βρίσκονται στην απόκρημνη νότια πλαγιά του Παρνασσού. Η γενική άποψη θυμίζει κοίλο γιγαντιαίου θεάτρου, φτιαγμένου για να φιλοξενήσει μια τραγωδία Τιτάνων. Ο βραχώδης όγκος που υψώνεται στη βόρεια πλευρά άνοιξε κάποτε από ένα σπασμό της φύσης κι από κει άρχισαν να τρέχουν τα νερά της Κασταλίας. Στην πηγή αυτή γινόταν ο τελετουργικός εξαγνισμός των προσκυνητών πριν εισέλθουν στο ναό. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι οι Δελφοί ήταν το κέντρο του κόσμου, γι' αυτό και τους αποκαλούσαν «ομφαλό της Γης». Ήταν τόπος προσκυνήματος από τα πολύ παλιά χρόνια, προς τιμήν του Πύθιου Απόλλωνα. Σε ένα σημείο της πλαγιάς του λόφου υπήρχε ένα άνοιγμα στη γη, απ' όπου έβγαιναν κατά καιρούς αναθυμιάσεις ατμών. Πίστευαν τότε ότι αυτοί οι ατμοί μπορούσαν να φέρουν τους παρευρισκόμενους σε κατάσταση έκστασης. Γύρω από το άνοιγμα αυτό έχτισαν ένα ναό. Ακριβώς πάνω του έστησαν ένα χρυσό τρίποδα, όπου καθόταν μια παρθένα με προφητικές ικανότητες (αργότερα τη θέση της πήρε μια μεγαλύτερη γυναίκα), που έλεγε λόγια ακατάληπτα για τους αμύητους. Οι ιερείς του ναού σημείωναν τις λέξεις και στη συνέχεια τις μετέφεραν σε εξάμετρους στίχους σε όσους είχαν θέσει τις ερωτήσεις τους στην ιέρεια. Είναι γνωστό ότι οι απαντήσεις που δίνονταν ήταν διφορούμενες, γεγονός που έσωζε τη φήμη του Μαντείου στις αμφίρροπες καταστάσεις. Στα προπύλαια του ναού είχαν χαράξει τα ρητά «Γνώθι σαυτόν» και «Μηδέν άγαν».

ΟΙ ΑΜΥΘΗΤΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Οι θησαυροί που φυλάσσονταν μέσα στο ναό πρέπει να ήταν αμύθητοι. Διότι, εκτός από τα ανεκτίμητης αξίας αναθήματα που πρόσφεραν βασιλείς και κοινοί θνητοί, πολλά ελληνικά κράτη είχαν μετατρέψει το ναό σε θησαυροφυλάκιο των πιο πολύτιμων αγαθών τους. Τα σημερινά ερείπια χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ. Οι σεισμοί, οι πλημμύρες και το ανθρώπινο χέρι προκάλεσαν τρομακτικές καταστροφές, κι έτσι σήμερα σώζεται ένα πολύ μικρό τμήμα του οικοδομήματος, που το κάλλος του θα πρέπει να ήταν απαράμιλλο. Ολόγυρα βρίσκονται ναοί και θησαυροφυλάκια, άλλα περισσότερο κι άλλα λιγότερο κατεστραμμένα, αντιπροσωπευτικά δείγματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Ένα από τα πιο όμορφα θησαυροφυλάκια είναι ο Θησαυρός των Αθηναίων. Πρόκειται για ένα μικρό κτίσμα δωρικού ρυθμού που λέγεται ότι φτιάχτηκε για να φιλοξενήσει τα λάφυρα της μάχης του Μαραθώνα. Εκεί κοντά βρίσκεται και η Στοά των Αθηναίων. Πάνω στους τοίχους της είχαν σκαλίσει επιγραφές με τις οποίες αφιέρωναν ορισμένους δούλους στην υπηρεσία του Απόλλωνα. Αυτή ήταν μια ελληνική μέθοδος απελευθέρωσης δούλων, καθώς ο σκλάβος που αφιερωνόταν στη θεότητα γινόταν κύριος του εαυτού του. Το θέατρο των Δελφών σώζεται σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση. Από τα καθίσματα μπορεί κανείς να ατενίσει την κοιλάδα κι ακόμη πιο πέρα. Αρκετά πιο κάτω βρίσκεται ο δρόμος που ακολουθούσαν οι προσκυνητές. Η ακουστική του θεάτρου ― καθώς και όλων των αρχαίων ελληνικών κτισμάτων ― αγγίζει το τέλειο, και η απαγγελία της Ωδής τον Keats απέκτησε μοναδική δύναμη και γοητεία εδώ, παρά το γεγονός ότι ήχησε σε μια ξένη γλώσσα.

ΟΙ ΔΕΛΦΟΙ ΥΠΟ ΤΟ ΣΕΛΗΝΟΦΩΣ

Αναρριχηθήκαμε ακόμη πιο ψηλά κάτω από το ζεστό ήλιο για να φτάσουμε στο στάδιο. Το εσωτερικό του ήταν στρωμένο με ένα χαλί από παπαρούνες και οι μέλισσες βούιζαν τριγύρω. Ψηλά στον ουρανό γυρόφερναν αετοί. Είχαμε φέρει το μεσημεριανό φαγητό μαζί μας. Καθίσαμε στο καταπράσινο χαλί για να φάμε, κάνοντας πρώτα μια σπονδή στους θεούς. Ο φίλος μας, ο αρχαιολόγος, γέλασε όταν το είδε αυτό και μας έδειξε μια επιγραφή που υπάρχει στο στάδιο εδώ και τουλάχιστον 2.500 χρόνια, η οποία λέει ότι απαγορεύεται να φέρνει κανείς μέσα κρασί. Περάσαμε το υπόλοιπο απόγευμα κάνοντας περιπάτους στην πλαγιά του λόφου. Το βράδυ μάς βρήκε για άλλη μια φορά καθισμένους γύρω από ένα τραπέζι. Μετά το δείπνο, μια και το φεγγάρι ήταν ολόλαμπρο, επισκεφθήκαμε πάλι την Κασταλία, το ναό και το θέατρο. Τα σύννεφα άρχισαν να σχηματίζουν πέπλα γύρω από το φεγγάρι, όλες οι μυρωδιές της γης δυνάμωσαν από την κοιλάδα και ανέβηκαν στο ύψωμα όπου βρισκόμασταν εμείς. Είχε πια σκοτεινιάσει εντελώς. Ένα δροσερό αεράκι κατέβηκε από το βουνό και ήταν σαν να καταφτάνουν άνθρωποι αλλοτινών καιρών ― ταπεινοί και υπερήφανοι, πλούσιοι, δυνατοί, αδύναμοι και φτωχοί, ο αυτοκράτορας μαζί με το γελωτοποιό ― σε μια αέναη παρέλαση χιλίων χρόνων, για να ζητήσουν από το Μαντείο μια απάντηση στο αιώνιο ερώτημα που απασχολεί την καρδιά και το μυαλό του ανθρώπου από καταβολής κόσμου.

Alexander Wilbourne Weddell, πρώην γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στην Αθήνα

from ανεμουριον https://ift.tt/2OgD2F9
via IFTTT