ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΠΑΚΑΛΗ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ
Η Δράμα των Προσφύγων
Δράμα, 2019
σελ. 271
Η Δράμα, πόλη γοητευτική που διαρκώς εξελίσσεται, συμπυκνώνει ως ιστορικό γεγονός τη διαδικασία που ακολούθησε το ελληνικό κράτος ώστε να καταστεί εθνοτικά ομοιογενές από τους Βαλκανικούς ώς τα πρώτα χρόνια του Μεσοπολέμου. Το 1912, το 79% του πληθυσμού της Δράμας ήταν Μουσουλμάνοι, το 15% Ελληνες, το 5% Εβραίοι, Αρμένιοι και Αθίγγανοι και το 1% Σλαβόφωνοι. Το 1926, η κατάσταση είχε πλήρως ανατραπεί. Οι Ελληνες αποτελούσαν το 97% του πληθυσμού. Η Δράμα, όπως και άλλες πόλεις της Μακεδονίας, γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή μεταβολή αρχικά από το 1912 και σταδιακά έως τις αρχές της δεκαετίας του 1920, ακολουθώντας τους κύκλους και τις τομές του πυκνού ιστορικού χρόνου. Από το ιδεατό παρατηρητήριο του σήμερα, όλες αυτές οι διεργασίες, που από τη μια έφεραν πολύ πόνο σε χιλιάδες ανθρώπους, και από την άλλη αιμοδότησαν την ελληνική κοινωνία, μοιάζουν σήμερα μακρινές και θολές. Ιστορικά, όμως, είναι νωπές μετακινήσεις τεκτονικών πλακών.
Ο μικρός βιοπαλαιστής Γρηγόρης Χατζηνάκος, με καταγωγή από την Αδριανούπολή (δεκαετία του ’40). «Η ομάς της Ελπίδος», 1928 (από την εφημερίδα «Θάρρος»). Ο ακμαίος φωτογράφος Θεόδωρος Νικολέρης.
Το θαυμάσιο λεύκωμα «Η Δράμα των προσφύγων» (Αφιέρωμα Μνήμης) είναι μια νέα έκδοση που υπογράφουν η ιστορικός Γεωργία Μπακάλη και ο φιλόλογος Δημήτρης Ι. Σφακιανάκης, πλούσια εικονογραφημένη με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από δημόσια και ιδιωτικά αρχεία και συλλογές. Κυκλοφόρησε πρόσφατα εκτός εμπορίου με τη χρηματοδότηση της πρότυπης εταιρείας Raycap, με έδρα τη Δράμα (και με μονάδες στις ΗΠΑ και τη Σλοβενία), που έχει διεθνή πρωτοπορία στον τομέα παραγωγής προϊόντων υψηλής τεχνολογίας στους τομείς των τηλεπικοινωνιών, της ηλεκτρικής προστασίας και της ενέργειας. Το λεύκωμα (που προσφέρεται σε ερευνητές και βιβλιοθήκες) συμπληρώνεται με δύο πολύ ενδιαφέροντα εισαγωγικά κείμενα που υπογράφουν η ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ, Αρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού και ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ, Γιάννης Μουρέλος. Καθώς πλησιάζει η εκατονταετηρίδα από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ενισχύεται η ανάγκη κατανόησης της μείζονος τομής που σημειώθηκε στο σώμα του ελληνισμού. Το βιβλίο αυτό, οι δύο συγγραφείς του, η Γεωργία Μπακάλη και ο Δημήτρης Σφακιανάκης, το χαρακτηρίζουν «μια απόπειρα αποκωδικοποίησης της ταυτότητάς μας» και επί της ουσίας μιλάει για τους προγόνους της πλειονότητας των σύγχρονων κατοίκων του νομού Δράμας. Η Δράμα είχε έντονα ανατολίτικο στοιχείο ώς την έλευση των προσφύγων, που έφθασαν κατά κύματα και με διάφορες αφορμές όπως και από διαφορετικά εδάφη της Ανατολής. Αρχικά το 1912-13 στη διάρκεια των Βαλκανικών, ελληνικοί πληθυσμοί προερχόμενοι από εδάφη που κατοχυρώθηκαν στη Σερβία ή στη Βουλγαρία άρχισαν να κατεβαίνουν νότια. Οι διωγμοί των Ελλήνων στα μικρασιατικά παράλια το 1914 έφεραν νέα κύματα. Το 1919-1922, Πόντιοι πρόσφυγες από τον Καύκασο κατευθύνθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα και φυσικά, το 1922-23 ελληνικοί πληθυσμοί από διάφορα σημεία της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οδηγήθηκαν και στην περιοχή της Δράμας. Δεν έφθασαν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Η Ανατολική Θράκη άδειασε ειρηνικά και οι κάτοικοι πήραν και κάποια κινητά αντικείμενα σε αντίθεση με τους Μικρασιάτες.
Το λεύκωμα, καθώς αξιοποιεί τεκμήρια που έρχονται για πρώτη φορά στο φως, έχει και ανθρωποκεντρική διάσταση. Δίνονται ονόματα, οικογένειες, δραστηριότητες, ασχολίες στη γη ή στη βιοτεχνία. Η ενσωμάτωση των προσφύγων ήταν μια διαδικασία στην οποία ενεπλάκησαν τόσο οι δομές του ελληνικού κράτους όσο και ξένοι οργανισμοί και αποστολές, όπως και ξεχωριστές προσωπικότητες όπως του κορυφαίου Νορβηγού Φρίντγιοφ Νάνσεν. Μένουν στη μνήμη τα βλέμματα στα πρόσωπα των προσφύγων.