Η πόρτα ξεκλείδωσε μ’ ένα μαλακό «κλακ». Πριν όμως περάσω το κατώφλι για να δω το σημαντικότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της Ευρυτανίας, τη βασιλική του Αγίου Λεωνίδη στο χωριό Κλαυσί, έξω από το Καρπενήσι, γύρισα να κοιτάξω τη θέα. Ημασταν στα 780 υψόμετρο. Σκέφτηκα πως ό,τι θα έβλεπε το ποίμνιο του 6ου αιώνα μ.Χ., της κοινότητας δηλαδή που δημιούργησε αυτόν τον ωραίο ναό, το έβλεπα αναλλοίωτο και εγώ: έλατα, μακρινές κορυφές της Χελιδώνας αλλά και την κοιλάδα της Ποταμιάς. Να ένας πρώτος λόγος να συγκινηθείς, αλλά όχι ο μόνος.
Στο εσωτερικό της εκκλησίας διατηρείται, στο μεγαλύτερο μέρος του, ένα εντυπωσιακότατο ψηφιδωτό εκείνης της περιόδου. Ο φυτικός διάκοσμος έχει πτηνά και ζώα, γεωμετρικά σχήματα, επιγραφές, στοιχεία γνώριμα σε όλες τις πρωτοχριστιανικές βασιλικές. Με μια διαφορά: Στο Κλαυσί ορισμένα σχέδια συνδέονται με τη χλωρίδα και την πανίδα του Νείλου της Αιγύπτου, όπως λ.χ. το ψάρι Τιλάπια που φέρει τα αυγά του μέσα στο ίδιο του το στόμα για να τα προστατέψει και να τα επωάσει εκεί. Θα αναρωτηθεί κανείς πώς είναι δυνατόν να υπάρχει μια αόρατη γραμμή που να ενώνει το Καρπενήσι με αυτήν την εικονογραφική χριστιανική παράδοση της Ανατολής. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα.
Το δάπεδο με το ψηφιδωτό και τις τομές όπου βρέθηκαν αρχαίες ταφές.
Η Αθανασία Τσόκα, η αρχαιολόγος από την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Φθιώτιδας και της Ευρυτανίας που διεξάγει επιτόπια έρευνα και με ξενάγησε, προσπαθεί να λύσει διάφορα γοητευτικά μυστήρια που πληθαίνουν όσο αποκαλύπτονται περισσότερα στοιχεία για το μνημείο. Κάτω από το δάπεδο της τρίκλιτης εκκλησίας και στον περίγυρο βρέθηκαν πολλές ταφές της ύστερης αρχαιότητας και μία χριστιανική. Η γεωφυσική διασκόρπηση έδειξε ότι το υπέδαφος στη γειτονική περιοχή είναι γεμάτο από κτίσματα. Και αν οι οκτώ συνολικά επιγραφές τεκμηριώνουν απολύτως πως η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον μάρτυρα Λεωνίδη και πως ανηγέρθη τον 6ο αιώνα για να καταστραφεί από σεισμό λίγο αργότερα, κανείς δεν μπορεί να ξέρει ακόμα για ποια πόλη ή πόλισμα μιλάμε. Ιδού ένα ακόμα φλέγον ερώτημα.
Ενα τμήμα του ωραίου ψηφιδωτού που έχει πτηνά, ψάρια και επιγραφές.
Το ψηφιδωτό ήρθε στο φως το 1956 ύστερα από τις έντονες βροχοπτώσεις του φθινοπώρου. Ηδη η πολιτεία κατάλαβε από τότε πως πρόκειται για ένα σημαντικό εύρημα. Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στον χώρο έγιναν το 1958-59 από τους Μ. Χατζηδάκη και Π. Λαζαρίδη με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Οι εργασίες συντήρησης για την προστασία του ψηφιδωτού έγιναν αρχικά από τον Ι. Κολέφα (1965-66). Για να προστατευτεί το ψηφιδωτό κτίστηκε εκείνη την περίοδο και ένα αντίγραφο της βασιλικής με πέτρινους τοίχους που πάτησαν πάνω στα χνάρια του παλιού ναού, ενώ μπήκε μια ξύλινη στέγη. Για κάποιες δεκαετίες το στέγαστρο πραγματικά έκανε τη δουλειά του, αλλά σήμερα κρίνεται ακατάλληλο τόσο για τη μορφή όσο και για τη λειτουργία του.
Θα αντικατασταθεί από ένα νέο στέγαστρο, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Ανδρέα Λαμπρόπουλο. Ελαβε υπ’ όψιν όλα τα νέα ανασκαφικά και επιστημονικά δεδομένα και συνέλαβε μια ανθεκτική αλλά κομψή και διάφανη κατασκευή, η οποία εγκρίθηκε από το ΚΑΣ, ενώ η κατασκευή της έχει την οικονομική υποστήριξη της περιφέρειας. Πλην των αρχαιολόγων κανείς δεν ασχολιόταν με το μνημείο, που χρειάστηκε να περιμένει τη θητεία του Κωστή Μπακογιάννη ως δημάρχου και περιφερειάρχη.
Το νέο διάφανο και κομψό στέγαστρο που έχει εγκρίνει το ΚΑΣ.
Η Πανευρυτανική Ενωση διοργανώνει την Κυριακή 15/12, στις 10.30 π.μ., στο Βυζαντινό Μουσείο ειδική εκδήλωση για τα πρόσφατα ανασκαφικά ευρήματα στο μνημείο, με ομιλητές την Αθανασία Τσόκα, τον Ανδρέα Λαμπρόπουλο και τη διευθύντρια ΓΑΚ Ευρυτανίας, Μαρία Παναγιωτοπούλου Μποτονάκη.