Ταξιδεύουμε με το βλέμμα της θέλησης σε γωνιές της Ελλάδας, που φέτος δεν θα δούμε από κοντά, αλλά θα ζήσουμε με έναν πρωτόγνωρο νοερό τρόπο.
Με το Πάσχα έχω μια ιδιαίτερη σχέση. Όχι ότι διαφέρει από εκείνη των περισσότερων συμπατριωτών μου, αλλά αρέσκομαι να ορίζω αυτή τη σχέση στα δικά μου μέτρα. Είναι βασικά μια θρησκευτική γιορτή, ίσως η κορυφαία σε σχέση με όλες τις άλλες, αλλά είναι συνάμα και εκείνη που με τις δύο διακριτές της περιόδους αγγίζει στο έπακρο την εσωτερικότητά μου (μας): την περίοδο προ της Ανάστασης, με κατάληξη τη Μεγάλη Παρασκευή, τον Επιτάφιο και την κορύφωση του Θείου Δράματος, και την Ανάσταση αυτή καθαυτή της Απελευθέρωσης, της ανάδειξης του Θείου Μεγαλείου. Φέτος, λόγω της βίαιης εισβολής του κορονοϊού στη ζωή μας, θα αποτολμήσω μια νέα σχέση υπό τη μορφή ενός «ονειρικού» ταξιδιού στα μέρη όπου θα ήθελα να κάνω Πάσχα, να φανταστώ ότι θα κατέληγα σε κάποιο από αυτά, να επισκεφθώ όλα τα πασχαλιάτικα αξιοθέατα της χώρας μου, να αγγίξω με τη φαντασία μου τα ντόπια έθιμα, κάτι ξεχωριστό που τα διακρίνει, να συναντήσω γνωστά πρόσωπα.
ΣΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
ΚΕΡΚΥΡΑ (Φωτογραφία: INTIME NEWS/ΚΑΤΑΠΟΔΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ)
Ξεκινώ το ονειρικό «ταξίδι» μου από τα Ιόνια νησιά, από την Κέρκυρα, όπου με βλέπω να παρελαύνω μαζί με τις πολλές μουσικές μπάντες, για να γιορτάσω με τα μάτια παρελθουσών εμπειριών και με πολλούς συνταξιδιώτες το έθιμο των «Μπότηδων», όταν κανάτια και πιθάρια όλων των μεγεθών ρίχνονται από τα μπαλκόνια και τις βεράντες, αναγγέλλοντας με θορυβώδη τρόπο την Ανάσταση του Χριστού. Δεν θα περιμένω Επιτάφιο τη Μεγάλη Παρασκευή, γιατί από το 1574 οι τότε Βενετοί κρατούντες επέβαλαν την περιφορά του Επιταφίου μαζί με το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνα να γίνεται το Μεγάλο Σάββατο. Αντίθετα, στη Ζάκυνθο η λιτανεία του Επιταφίου θυμάμαι ότι ξεκινάει στις 4 τα ξημερώματα, ενώ στον Άγιο Νικόλαο του Μώλου το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής θα μετείχα κατανυκτικά στη λιτάνευση του Εσταυρωμένου. Στη Λευκάδα θα έπρεπε να πάρω το «Κομμάτι» μου, σπάραγμα μικρού πήλινου αγγείου που οι Λευκαδίτες ρίχνουν από τα μπαλκόνια τους πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, για να ξορκίσουν το πένθος και να γευτούν τη χαρά της Ανάστασης.
ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Συγκεντρώνοντας πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας, Αθήνα και Θεσσαλονίκη δεν σημαίνει ότι δεν έχουν και αυτές τις κατανυκτικές τους γωνιές για ένα Πάσχα με μοναδικό χρώμα. Όσες φορές τυχαίνει να περιορίσω το «ταξίδι» μου εντός, έχω ξεχωρίσει τις προτιμήσεις μου. Στην Αθήνα θα πήγαινα στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων στην Πλάκα, που είναι το μετόχι του Παναγίου Τάφου των Ιεροσολύμων και έχει το μοναδικό προνόμιο να υποδέχεται το Άγιο Φως το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, κερδίζοντας, όπως είναι λογικό, τα πρωτεία. Η συνέχεια για μένα κορυφώνεται με την αναστάσιμη λειτουργία τα μεσάνυχτα, με πλήρες βυζαντινό τελετουργικό. Στον βορρά, στη Θεσσαλονίκη, οι δρόμοι προς την Άνω Πόλη επιβάλλεται να με οδηγήσουν στη βυζαντινή Μονή Βλατάδων, όπου η λειτουργία της Ανάστασης προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην απόλυτη κατάνυξη της στιγμής και του χώρου και στην εκπληκτική σε ομορφιά εικόνα της πόλης και του Θερμαϊκού Κόλπου, στα πόδια της μονής.
ΣΤΑ ΚΥΚΛΑΔΙΤΙΚΑ ΝΗΣΙΑ
Φέρνοντας στη σκέψη μου τις Κυκλάδες, παρακάμπτω τα διλήμματα. Λογικά ετοιμάζομαι να «πεταχτώ» από το ένα νησί στο άλλο, αδιαφορώντας για την αξιολογική σειρά που κάποιος δηκτικά θα ήθελε να με προκαλέσει. Στη Σύρο με συγκινεί ιδιαίτερα η κοινή πασχαλιάτικη συνύπαρξη των δύο δογμάτων του νησιού, του ορθόδοξου και του καθολικού, με κορύφωση τη συνάντηση των Επιταφίων της καθολικής Ευαγγελίστριας και των ορθόδοξων Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και Αγίου Νικολάου στην πλατεία Μιαούλη, με κοινή δέηση. Στην Τήνο, με τη λαοπρόβλητη Ευαγγελίστριά της, έξι Επιτάφιοι θα έπρεπε να συναντηθούν τη Μεγάλη Παρασκευή στη Χώρα. Ωστόσο, το μοναδικό θέαμα το προσφέρει η λιτανεία του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, η οποία μαζί με τον ιερέα και τον κόσμο συνεχίζεται μέσα στη θάλασσα, στο Βαθύ Κλαδάκι, με κορύφωση το τρισάγιο για τους χαμένους ναυτικούς. Το Μεγάλο Σάββατο συνήθιζα να προμηθεύομαι λεμονόφυλλα για την καλή μου τύχη και τα κορίτσια για καλό γαμπρό, ενώ τη Δευτέρα του Πάσχα πάντα βρίσκω γιορτινό φαγοπότι σε κάποιο από τα πολλά χωριουδάκια του νησιού.
ΑΜΟΡΓΟΣ (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Στην Πάρο είναι αδύνατον να χάσω τα δρώμενα όλων των Παθών και της Ανάστασης, όπως αυτά παρουσιάζονται από τους νέους του νησιού στη διάρκεια και μετά τον Επιτάφιο στο χωριό Μάρπησσα. Θυμάμαι να στέκομαι εδώ γοητευμένος από αυτό το χωριό, με τον χρόνο σταματημένο στον 16ο αιώνα. Τσιπίδος λεγόταν παλιά, χτισμένο σε λόφο σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα. Ο τόπος, με ανεμόμυλους και εκκλησάκια στα παραδοσιακά σοκάκια, με απομεινάρια ενετικών κάστρων και στην κορυφή το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου, μνημείο του 16ου αιώνα, και πιο βορειοδυτικά το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Εικόνες πέρα από εκείνη της κοσμοπολίτικης Πάρου. Κοσμοπολιτισμός και παράδοση συνυπάρχουν και στα γειτονικά νησιά Μύκονο και Σαντορίνη. Κατάνυξη και περισυλλογή, μακριά από τα φώτα, συναντώ, στο όνειρό μου φυσικά, στη Μονή του Παλαιόκαστρου στην Άνω Μερά της Μυκόνου, ενώ στη Σαντορίνη αντίστοιχη εμπειρία θα με περίμενε στον παραδοσιακό Πύργο. Λίγο πιο πέρα, στην Αμοργό, γεύομαι την έκρηξη της άνοιξης, μια και οι Αμοργιανοί υποδέχονται τον επισκέπτη τους με φρέσκα λουλούδια όλων των χρωμάτων και μύρων. Περπατώντας σε δρομάκια που φωτίζονται από πήλινα αγγεία, πάω να συναντήσω τον Επιτάφιο, ενώ την Κυριακή της Ανάστασης βαδίζω στη γραμμή της λιτάνευσης των εικόνων της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας.
ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΡΟΔΟ
Και μόνη η Αποκάλυψη του Ιωάννη που έγινε εδώ, είναι ένας απόλυτα βάσιμα λόγος για να τονίσω τη θρησκευτικότητα που αποπνέει η Πάτμος. Επίκεντρο όλων των λειτουργιών, τελετών και εκδηλώσεων, η ιστορική Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, αλλά και η κεντρική πλατεία της Χώρας, όπου τελείται η Ακολουθία του Νιπτήρος, όπως επίσης η αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου. Την Τρίτη του Πάσχα, επιβεβλημένη η λιτανεία των εικόνων του ιστορικού μοναστηριού. Στη Ρόδο, τη Μεγάλη Πέμπτη στάση στον Καλαφουνό, με το άναμμα της μεγάλης φωτιάς, που πρέπει να μείνει ζωντανή μέχρι και την Ανάσταση. Ο λόγος πολύ συγκεκριμένος: ο Ιούδας πρέπει να καεί πανηγυρικά. Βεβαίως, τη Μεγάλη Παρασκευή θα προηγηθεί η περιφορά του Επιταφίου του Αγίου Φανουρίου στα γραφικά στενά της πόλης των ιπποτών, νιώθοντας από τώρα το ρίγος της επαφής με τον Μεσαίωνα. Αν και όχι σαφώς πασχαλιάτικο, αλλά συγχρονισμένο με το ροδίτικο Πάσχα, είναι και το έθιμο της «βούρνας», της γούρνας με νερό όπου θα πέσει μέσα κάθε «λεύτερος», αυτός που δεν κατάφερε να παντρευτεί τον χρόνο που πέρασε.
ΣΤΑ ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ
Το Ζαγόρι, με τα 46 χωριά του, την περίοδο του Πάσχα προσφέρεται για μια ιδιαίτερη εσωτερικότητα. Με όπλο το μοναδικό κατάφυτο ορεινό τοπίο, τα πεζοπορικά μονοπάτια, τα γάργαρα νερά, τους γραφικούς ξενώνες και τα πανέμορφα εκκλησάκια και ξωκλήσια, ξέρω ότι εκεί θα έχω νοερά όλα τα μέσα για χαλάρωση, ανασύνταξη σκέψεων, ακόμη και λίγο διαλογισμό και ατομική κατάνυξη στον εορτασμό του Πάσχα. Αν θα «χρειαζόμουν» μια διέξοδο σε αυτή την ηρεμία, δεν είναι δα και πολύ μακριά τα υπέροχα Γιάννενα και, μέσω της Εγνατίας Οδού, η παραλία της Πάργας, τα Σύβοτα και βεβαίως η Ηγουμενίτσα, ένας ευχάριστος συνδυασμός ηπειρωτικών περιοχών και ακτών πάνω στο Ιόνιο.
ΘΕΣΣΑΛΙΑ, ΠΗΛΙΟ ΚΑΙ ΣΠΟΡΑΔΕΣ
Ο θεσσαλικός κάμπος με απόληξη τη Λίμνη Πλαστήρα, το ορεινό Πήλιο και η γειτνίαση των γραφικών Σποράδων αποτελούν πραγματικό πειρασμό, ακόμη και στα όνειρα. Αφήνοντας κατά μέρος αυτή τη φορά το ούτως ή άλλως ελκυστικό Πήλιο με τα χωριά του και το φυσικό περιβάλλον, όπως και τις Σποράδες, πάντα με το χαρακτηριστικό χρώμα τους, θα ’θελα να σταθώ στο Μορφοβούνι Καρδίτσας, γενέτειρα του Νικολάου Πλαστήρα και του Αντώνη Σαμαράκη, για να δοκιμάσω τον «διπλό χορό» που στήνεται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα. Μπροστά ο ιερέας, με τέσσερις σειρές χορευτών, δύο ανδρών και δύο κοριτσιών, και ξεκινά ο επιβλητικός χορός που σηματοδοτεί ιδιαίτερα τη γιορτή της Ανάστασης. Αναπότρεπτη, βέβαια, η «επίσκεψή» μας στη γειτονική Λίμνη Πλαστήρα και στους γύρω γαστρονομικούς πειρασμούς της.
ΣΤΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ
Αν τα Ζαγοροχώρια και το Πήλιο συνιστούν μια μεικτή επιλογή κατανυκτικού Πάσχα και φυσιολατρικής απόλαυσης, τα Βαρδούσια στη Στερεά Ελλάδα είναι ένας από τους απόλυτους φυσιολατρικούς προορισμούς στην πασχαλινή περίοδο. Έχω τη δυνατότητα στο μέτρο των αντοχών μου να πάρω ανηφόρες κατηφόρες, να γνωρίσω τη μία μετά την άλλη τις κατάφυτες βουνοπλαγιές, να συμμετάσχω σε κατανυκτικές λειτουργίες μικρών εκκλησιών στα γύρω χωριά, να χαλαρώσω στους πολλούς ξενώνες της περιοχής και να εξερευνήσω τοπικά έθιμα και γαστρονομικές συνήθειες. Σημείο αναφοράς το χωριό Αθανάσιος Διάκος, προς τιμήν του εθνικού ήρωα, όπως και η Μουσουνίτσα.
ΥΔΡΑ-ΣΠΕΤΣΕΣ
ΥΔΡΑ (Φωτογραφία AP Photo/Petros Giannakouris)
Η Ύδρα και οι Σπέτσες αποτελούν πάντα ελκυστικούς προορισμούς για όλους τους Έλληνες, και όχι μόνο για μένα, σε σημείο ώστε το δίλημμα της επιλογής γλυκά να σε προβληματίζει, τουλάχιστον άλλες χρονιές. Και αυτό γιατί η συνάντηση των Επιταφίων των τεσσάρων ναών των Σπετσών το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στην πλατεία του Ποσειδωνίου, είναι άκρως υποβλητική, αλλά και συγκινητική η προσπάθεια των νέων να σηκώσουν όσο μπορούν πιο ψηλά τον Επιτάφιό τους για να «κερδίσουν» την ευλογία. Δύο «απλωτές» παραπέρα στον Αργοσαρωνικό, ο «Θαλασσινός Επιτάφιος» της Ύδρας, τον «βλέπω» να εισέρχεται στη θάλασσα στα Καμίνια, ως ευλογία των νερών και των πλοίων του νησιού.
ΣΤΟΝ ΜΥΣΤΡΑ, ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑ
Η Πελοπόννησος δεν είναι δυνατόν να απουσιάζει από τον κατάλογο των ταξιδιωτικών φαντασιώσεων-προορισμών μου στις γιορτές του Πάσχα. Θα αφήσω δυσαρεστημένους αρκετούς τόπους και θα επιλέξω μια διαδρομή, πάντα στο πλαίσιο του ονειρικού μου οδοιπορικού, ξεκινώντας από τον Μυστρά στη Λακωνία, τη βυζαντινή καστροπολιτεία. Χώρος υποβλητικός, πλήρης ιστορικότητας και μεγαλείου, εκκλησίες με παρελθόν και μηνύματα, για ένα Πάσχα που σε πάει μακριά. Πολύ κοντά, επίσκεψη στη Μονεμβασιά, τόσο για τις θρησκευτικές ακολουθίες των ημερών όσο και για την επαφή με ένα ιδιαίτερου κάλλους τουριστικό μέρος. Αφήνοντας το ανατολικό άκρο, με στροφή προς τα δυτικά με περιμένει η Καλαμάτα, γνωστή για τα εκρηκτικά της –τύποις και ουσία– έθιμά της, τον επικίνδυνο για πολλούς λόγους σαϊτοπόλεμο. Ανηφορίζοντας πάντα δυτικά, φθάνω στην Ολυμπία, ειδικότερα στην Αρχαία, την παγκόσμια ιστορική έδρα των Ολυμπιακών Αγώνων. Για το Πάσχα, μετά την οφειλόμενη διαδρομή στον ιστορικό αθλητικό χώρο, απαραίτητη είναι η επίσκεψή μου στο γειτονικό Επιτάλιο, όπου οι ντόπιοι, «σεβόμενοι» τις αθλητικές επιρροές της περιοχής τους, οργανώνουν –τα άλλα χρόνια, εννοείται– για τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα ιπποδρομίες με έπαθλο τις «κουλούρες», πάσης φύσεως αρτοσκευάσματα. Δεν λείπει φυσικά και το απαραίτητο τσιμπούσι, με κυρίαρχο έδεσμα το κρέας.
ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ: ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΑΙ ΧΑΝΙΑ
Στο μεγάλο μας νησί, με τα ριζωμένα έθιμα, θα ήθελα να σταθώ σε δύο μέρη, το Ηράκλειο και τα Χανιά. Το πρώτο επίκεντρο των πασχαλιάτικων εκδηλώσεων είναι το Μεϊντάνι, στο κέντρο της πόλης. Φέτος όχι, αλλά καλό είναι να γνωρίζουμε ότι εκεί τη Μεγάλη Παρασκευή συγκλίνουν οι Επιτάφιοι των ναών του Αγίου Μηνά, του Αγίου Τίτου και του Αγίου Δημητρίου. Ενώ οι ιερείς αναπέμπουν από κοινού τους ύμνους του Επιταφίου, οι νέοι, κορίτσια και αγόρια, ψέλνουν το «Μοιρολόι της Παναγίας», με όλους σε μια κρυφή αναμονή για να ολοκληρώσουν τη βραδιά με την επίσκεψη στα μεζεδοπωλεία της πόλης. Τοπικό έθιμο επίσης είναι και η «φουρνάρα», η πυρά στις αυλές των εκκλησιών για τον Ιούδα, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μετά το «Χριστός Ανεστη». Πυρά για τον Ιούδα το βράδυ της Ανάστασης έχουμε και στα πανέμορφα Χανιά, αλλά το έθιμο που θα ήθελα να δω είναι η ζωοπανήγυρη που οργανώνεται χρόνια τώρα τη Μεγάλη Παρασκευή στην περιοχή των Βουκολιών. Επειδή παλιά ήταν και ο τόπος «προώθησης» των συνοικεσίων, έχει το ενδιαφέρον της η διερεύνηση για τη σημερινή εξέλιξη του ιστορικού εθίμου.
ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΧΙΟ
Άφησα τελευταίους δύο αγαπητούς προορισμούς: τη Λέσβο και τη Χίο, τα ωραιότατα νησιά του βόρειου Αιγαίου. Στον πρώτο σταθμό μου, υποχρεωτικό το πέρασμα από την εκκλησία του Αγίου Θεράποντος στη Μυτιλήνη, όπου ο ιερέας προβαίνει στη «θραύση» της πύλης της εκκλησίας, συμβολίζοντας έτσι την είσοδο του Αναστηθέντος Χριστού στην εορτάζουσα εκκλησία. Και εδώ στη Λέσβο θα συναντήσω πυρές, τις «κουκούρες» όπως τις αποκαλούν, με ξύλα που συλλέγουν οι νέοι από τις Αποκριές, όχι όμως για τον Ιούδα, αλλά για εξαγνισμό – σαφής σχέση με πανάρχαια δρώμενα της περιοχής. Στη Χίο προσωπικά δεν θα πάω στο εκρηκτικό Βροντάδο –ανεξάρτητα από το αν θα τηρηθεί ή όχι το έθιμο των πυροτεχνημάτων– και θα προτιμήσω την επίσκεψη στα μοναδικά και ρομαντικά Μεστά, με την περιφορά του Επιταφίου στα γραφικά στενοσόκακα του ιστορικού οικισμού.