ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα νησιά βλέπουν τις γεωτρήσεις τους να «τραβούν» θαλασσινό νερό. Ενας ή δύο άνυδροι χειμώνες –όπως ο φετινός– αρκούν. Και τότε τα περιθώρια, χρονικά και οικονομικά, είναι περιορισμένα. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως η ιδιωτική πρωτοβουλία έρχεται να δώσει λύσεις, τόσο στην αντιμετώπιση ορισμένων τοπικών αναγκών όσο και στο επίπεδο της πρόληψης, δηλαδή της καλύτερης διαχείρισης ενός ούτως ή άλλως περιορισμένου πόρου.
Το πρόγραμμα «Αποστολή Νερό» της Coca-Cola Τρία Εψιλον και της Coca-Cola Company στην Ελλάδα είναι ίσως η πιο συστηματική προσπάθεια σε αυτή την κατεύθυνση. Εδώ και μια δεκαετία (από το 2008 με την επιστημονική συμβολή του ελληνικού τμήματος του Global Water Partnership – Mediterranean GWR-Med) επισκέπτονται τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, εντοπίζουν τις ανάγκες τους, συζητούν με τις τοπικές αρχές και παρεμβαίνουν.
Επειτα από αυτήν τη σύντομη εισαγωγή, «μεταφερόμαστε» στην Αστυπάλαια. Το πανέμορφο νησί ετοιμάζεται αυτές τις ημέρες για την έναρξη της τουριστικής περιόδου, έχοντας αντιμετωπίσει έγκαιρα βασικά προβλήματα στη διαχείριση του νερού της. «Η Αστυπάλαια είναι ένα εύφορο νησί, από τα λίγα που έχουν νερό. Μάλιστα το 1998 λειτούργησε μια λιμνοδεξαμενή (σ.σ. από τις λίγες που κατασκευάστηκαν σε νησιά εκείνη την περίοδο και λειτούργησαν σωστά), η οποία καλύπτει σχεδόν το σύνολο των αναγκών του νησιού, υδρευτικές και αρδευτικές», εξηγεί ο δήμαρχος Πανορμίτης Κονταράτος.
Η λιμνοδεξαμενή της Αστυπάλαιας, λοιπόν, έχει χωρητικότητα 875.000 κ.μ. και φέτος έχει 450-500.000 κ.μ. νερού. Η γειτονική μονάδα επεξεργασίας νερού είχε όμως μόνο μια δεξαμενή (το οποίο πρακτικά σήμαινε ότι για να καθαριστεί ή να επισκευαστεί έπρεπε το νησί να μείνει για μέρες χωρίς νερό) και το αντλιοστάσιο υπολειτουργούσε λόγω βλάβης του αντλητικού συστήματος. «Ο εξοπλισμός είχε πλέον παλαιώσει. Προσευχόμασταν να μη χαλάσει καμιά αντλία και μείνει μέσα στο καλοκαίρι το νησί χωρίς νερό», συμπληρώνει ο Γιάννης Καλής, ο μοναδικός μηχανικός του δήμου.
Η «Αποστολή Νερό» λοιπόν ανέλαβε να εκσυγχρονίσει και να συμπληρώσει τις εγκαταστάσεις. Στο πλαίσιο του προγράμματος κατασκευάστηκε μια δεύτερη δεξαμενή νερού, ώστε να αυξηθεί η δυναμικότητα αποθήκευσης και να διασφαλίζεται η ομαλή υδροδότηση του νησιού σε περίπτωση βλάβης. Επίσης αντικαταστάθηκε η κατεστραμμένη εφεδρική αντλία, το διαβρωμένο χαλύβδινο δίκτυο σωληνώσεων και ο πίνακας αυτοματισμού, που ελέγχει τη λειτουργία του ταχυδιυλιστηρίου.
«Οι ανάγκες των δήμων σε πολλές περιπτώσεις δεν λύνονται εύκολα όχι μόνο εξαιτίας της έλλειψης πόρων, αλλά και λόγω των… διαδικαστικών», εξηγεί ο δήμαρχος της Αστυπάλαιας. «Με την παρέμβαση αυτή λύσαμε άμεσα, μέσα σε τρεις μήνες, ένα πρόβλημα πριν υποστούμε τις σοβαρές συνέπειες μιας βλάβης. Αν ακολουθούσαμε τη συνηθισμένη οδό, θα έπρεπε πρώτα να εγκριθεί η απόφασή μας, μετά να πάρουμε τις απαραίτητες αδειοδοτήσεις, να προχωρήσουμε σε διαγωνισμό και, αν όλα πήγαιναν καλά, θα είχαμε αποτέλεσμα σε 8-12 μήνες».
Το πρόγραμμα «Αποστολή Νερό» δεν ασχολείται μόνο με παρεμβάσεις, αλλά προχωρά και σε θέματα εκπαίδευσης. Μια από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες στα 10 χρόνια του προγράμματος είναι η αντιμετώπιση της λειψυδρίας σε νησιά του Αιγαίου, μέσα από το «Πρόγραμμα Συλλογής Ομβρίων Υδάτων» που υλοποιείται από το 2008 σε συνεργασία με το GWP-Med και τις τοπικές αρχές των νησιών και το οποίο από το 2011 υποστηρίζεται οικονομικά από το The Coca-Cola Foundation. Από το 2008 μέχρι σήμερα, το πρόγραμμα έχει συμβάλει ουσιαστικά στη βελτίωση των συνθηκών ζωής 49.000 κατοίκων σε 29 νησιά των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων μέσα από την εγκατάσταση ή επισκευή 53 συστημάτων συλλογής βρόχινου νερού, 3 μονάδων παραγωγής πόσιμου νερού και 1 συστήματος ανακύκλωσης «γκρίζου νερού», εξοικονομώντας ετησίως 204,6 εκατ. λίτρα νερού.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει και ένα εκπαιδευτικό κομμάτι, ειδικά για τους μαθητές, που παρουσιάζει διάφορες πλευρές του νερού, ως κοινωνικό αγαθό, ως κρίσιμο πόρο, πολιτιστικό στοιχείο κ.ά. «Η ευαισθητοποίηση του κόσμου είναι ένα σημαντικό κομμάτι της προσπάθειάς μας», λέει η κ. Κωνσταντίνα Τόλη, από την οργάνωση GWP-Med. «Δεν πρέπει να ασχολούμαστε μόνο με το πώς θα αυξήσουμε την παραγωγή νερού, αλλά και με το πώς θα μειώσουμε τη ζήτηση». «Θυμάμαι το ’60-’70 είχαμε γεωτρήσεις… στην άμμο και έβγαζαν γλυκό νερό», λέει ο κ. Κονταράτος. «Ολα τα σπίτια είχαν στέρνες. Οι καταναλωτικές ανάγκες άρχισαν να αλλάζουν θεαματικά στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Οι στέρνες έγιναν υπόγεια δωμάτια, ο κόσμος άρχισε να ξοδεύει πολύ νερό. Οταν ανέλαβα δήμαρχος το 1998, μόνο οι μισοί κάτοικοι του νησιού ήταν καταγεγραμμένοι ως καταναλωτές σε ένα τετράδιο. Οταν προχώρησα στη μηχανοργάνωση του συστήματος, πολλοί πλήρωσαν νερό για πρώτη φορά! Εγινε χαμός τότε, είχαν συνηθίσει να μην πληρώνουν…».
Εκτακτο προσωπικό… τον Οκτώβριο
Τα τελευταία χρόνια η Αστυπάλαια έχει βελτιωθεί σημαντικά. Εκλεισε και αποκατέστησε τη χωματερή που «κάπνιζε» μέσα στο καλοκαίρι, δίπλα στο λιμάνι του νησιού. Απέκτησε βιολογικό καθαρισμό, βελτίωσε τις υποδομές και το οδικό δίκτυο. Ομως, η λειτουργία ενός μικρού νησιωτικού δήμου είναι από μόνη της μια περιπέτεια. «Ο δήμος έχει 12 άτομα προσωπικό. Τώρα που φεύγουν δύο με σύνταξη, χάνουμε… σχεδόν το 20% του προσωπικού μας», λέει ο δήμαρχος Αστυπάλαιας, Πανορμίτης Κονταράτος. «Επειδή το καλοκαίρι οι ανάγκες πολλαπλασιάζονται, πρέπει να προσλάβουμε έγκαιρα εποχικό προσωπικό. Παρότι το προσωπικό αυτό πληρώνεται από τα ανταποδοτικά τέλη –και όχι από το κράτος– η έγκριση ήρθε ύστερα από καθημερινή πίεση μόλις την προηγούμενη εβδομάδα. Πέρυσι από τα τέσσερα άτομα που ζητήσαμε, τα υπουργεία ενέκριναν ένα, κι αυτό τον Οκτώβριο. Ως αποτέλεσμα, το Ελεγκτικό Συνέδριο απέρριπτε το ένταλμα πληρωμής, αφού η τουριστική σεζόν είχε τελειώσει. Για μόνιμους υπαλλήλους υποτίθεται ότι στα μικρά νησιά απελευθερώθηκαν οι προσλήψεις. Υποβάλαμε λοιπόν αιτήματα για επιστημονικό προσωπικό, αλλά προς το παρόν παραμένουν αιτήματα».